Οι μαυροσκούφηδες του Άρη

Ενημερώσεις

📷

Τον Απρίλιο στην Κολοκυθιά ο Άρης οργανώνει τον συντονισμό των τοπικών αρχηγείων. Για τις αναγκαίες μετακινήσεις του και για λόγους πρόνοιας συγκροτεί έναν έφιππο ουλαμό ως προσωπική του φρουρά. Οι επιλεγμένοι ένας κι ένας άνδρες θα γίνουν γνωστοί στο πανελλήνιο ως μαυροσκούφηδες.

Οι φήμες τούς θέλουν σκληρούς και πολεμοχαρείς ιππείς, άγριους σαν Τατάρους και αφοσιωμένους έως θανάτου στον αρχηγό τους. Όταν ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας συνάντησε προς το τέλος του χρόνου τον Άρη με τους άνδρες του στα βουνά της Ηπείρου, έμεινε για ένα διάστημα μαζί τους. Όπως γράφει, κάποιοι θέλησαν να τον αποτρέψουν: «-Τι, με τους μαυροσκούφηδες θα πας; Δε φοβάσαι; Αυτοί είναι θηρία! »Μα εγώ έπαιζα μαζί τους σαν με αρκούδια μερωμένα».

Και ο ποιητικός του οίστρος καλπάζει: «Αυτό το σώμα, δημιουργημένο μες στη φωτιά του αγώνα, μας μεταφέρει σε παλιές εποχές, σ’ έθιμα αρχαία, στον Αλέξανδρο με τους επιλέκτους του, στο Δαρείο με τους αθανάτους. […] Ο Άρης τούς πρόσεχε όσο ένας ηγούμενος τους καλογέρους. Για όποιον έχει ιδέα καλογερικής έμοιαζαν κάπως με κοινοβίτες. Είχαν αυτοδιοίκηση, κάναν συνελεύσεις. Σε ξένους όμως απαγορεύονταν να παρακολουθήσουν. […] Όλοι τους είχαν γένια εξόν από το Λέοντα και τον Ξάνθο. Αυτοί ήτανε παλικαρόπουλα ακόμα, όχι αγριοτρίχιδες σαν τους άλλους». (Κοτζιούλας)

Ο θρυλικός ουλαμός συγκροτήθηκε από

πιστούς και δοκιμασμένους άνδρες των πρώτων ομάδων του αρχηγού, από κάποιους που είχε επιλέξει ο ίδιος στο Μαυρολιθάρι, για να τον συνοδεύσουν στην Αθήνα, και ορισμένους ακόμη που θα προσθέσει στην Κολοκυθιά. Μα δεν περιορίστηκε σε αυτούς∙ έπαιρνε από τα τοπικά αρχηγεία όποιον υποδείκνυαν οι διοικητές ως απείθαρχο, υπερβολικά σκληρό ή το αντίθετο. – Δώσ’ τον σ’ εμένα έλεγε. Και μαζί του κατά κανόνα οι προβληματικοί μεταμορφώνονταν. «Στα χέρια του οι νεκροί ανασταίνονταν. Ένιωθες ντροπή να μη φανείς άξιος σε τέτοιο αρχηγό», λέει ο Νικηφόρος για αυτήν την αναπλαστική ικανότητα του Άρη.

Όταν ο έμπειρος Περικλής αντιμετώπισε τη φοβερή τρόικα του Αρχηγείου Δομοκού (Αχιλλέα, Δράκο, Βασιλειάδη), που τον είχαν προγράψει επειδή προσπάθησε να περιορίσει την ασυδοσία τους, ο Άρης έδωσε τη λύση. Πήρε μαζί του στους μαυροσκούφηδες τον πιο επικίνδυνο, τον Αχιλλέα, ο οποίος μόνο σε αυτόν υπάκουε∙ τοποθέτησε τον Βασιλειάδη στο Γενικό Αρχηγείο υπό το βλέμμα του και εκείνος μεγαλούργησε ως μπουρλοτιέρης και έστειλε τον Δράκο αρχικά σε άλλο αρχηγείο για να τον εντάξει αργότερα και αυτόν στους μαυροσκούφηδες.

Η συνήθης δύναμη του έφιππου ουλαμού ήταν γύρω στους 25 άνδρες∙ με τις αλλαγές, τους θανάτους και τις αρρώστιες αυτοί που αξιώθηκαν τον τίτλο δεν ξεπέρασαν συνολικά τους 35. Εκτός των Κωστούλα (Κώστα Καβρέντζη), υπασπιστή του αρχηγού, και Λέοντα (Γιάννη Νικολόπουλου), ιπποκόμου του, οι υπόλοιποι ήσαν:

Τζαβέλας (Γιάννης Αγγελέτος), Ντούλας (Κώστας Αθανασίου), Έκτορας (Γιάννης Μαδωνής), Καραϊσκάκης (Επαμεινώνδας Χαιρόπουλος), Μπαρμπαλιάς (Ηλίας Πριόβολος), Δράκος (Σωτήρης Δράκος), Αχιλλέας (Αναστάσιος Ελευθερίου), Σταυραητός (Γιώργος Καραχάλιος), Κόρακας (Χρήστος Ζυγούρης), Παπαφλέσσας (Κώστας Ζυγούρης), Βούλγαρης (Κώστας Κανέλλος), Κατσαντώνης (Μιχάλης Μουχρίτσας), Τάκης (Σπύρος Γάκης), Μοράβας (Νίκος Σακκάς), Μάρκος (Αντρέας Σκούρας), Φυσέκης (Γιώργος Φυσέκης), Ξάνθος (Γιώργος Γκίκας), Οκτωβριανός (Γιάννης Δρέγας), Βαρδούσης (Απόστολος Αμπλιανίτης), Τρομάρας (Χαράλαμπος Κατσούδας), Γιαννούτσος (Γιάννης Οικονόμου), Παρούσης (Ηλίας Ζιώγας), Αντρούτσος (Παναγιώτης Καρανίκας), Πανουριάς (Θωμάς Λάμπου), Λυκούργος (Αντρέας Καραγιαννόπουλος), Βόλγας (Γιάννης Νάνος), Μπάμπης (Χαράλαμπος Ψαρρός), Μανούσος (Γιάννης Σταθουλόπουλος), Μαυρομιχάλης (Στέργιος Φρίκης), Ατρόμητος (Δήμος Καραδήμος).

Επίσης έχουν διασωθεί ελλιπή τα ονόματα «Λεπενιώτης», το πραγματικό μικρό του όνομα ήταν Γιάννης και σκοτώθηκε σε μια αποστολή στην Ήπειρο∙ «Χρήστος», από τα Μεσόγεια Αττικής∙ «Λυκουργάκος», ένας μικρός ομογενής από τις ΗΠΑ, που αποκλείστηκε λόγω Πολέμου στην Ελλάδα και τον πήραν μαζί τους∙ και δύο τρεις ακόμη που δεν κατορθώθηκε να διασταυρωθούν τα ονόματά τους. Κατά περιόδους στενή σχέση με τον έφιππο ουλαμό είχαν δύο από τους παλαιότερους και πιο πιστούς συντρόφους του αρχηγού∙ ο Κοκκινογέννης Λευτέρης Χρυσιώτης και ο μετακινούμενος από τμήμα σε τμήμα έμπιστος Πελοπίδας.

Οι μαυροσκούφηδες είχαν καπετάνιο τον Τζαβέλα και στρατιωτικό-εκπαιδευτή τον Καραϊσκάκη. Στην Αγία Τριάδα Ευρυτανίας θα φορέσουν τους μαύρους σκούφους που τους έχει παραγγείλει ο αρχηγός, όμοιους με τον δικό του∙ μερικοί είναι κατασκευασμένοι από το μαύρο γούνινο παλτό της Αυστραικής Τρούντη, που εκτελέστηκε στην Κολοκυθιά μαζί με 33 Γερμανούς αξιωματικούς και στρατιώτες που είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι.

📷

Προσωρινά θα εξοικονομήσουν κάποια άλογα για τις μετακινήσεις τους, και στο Μαυρολιθάρι θα αποκτήσουν τα δικά τους∙ κάτι ατίθασα άλογα αναπαραγωγής, μεταφερμένα από το ιπποφορβείο της Λαζαρίνας, που δεν ανέχονταν αναβάτη. Με εντολή του Άρη οι μαυροσκούφηδες εκπαιδεύονται διαρκώς στην ιππασία από τον μικρόσωμο και στραβοκάνη Καραϊσκάκη, μόνιμο λοχία του Ιππικού. Αυτός μοιάζει να γεννήθηκε στη ράχη αλόγου. Τους ασκεί να ιππεύουν σωστά και όχι με τον χωριάτικο τρόπο, να υπερπηδούν εμπόδια, να γίνονται ένα με το άλογό τους, όταν χρειάζεται, να μάχονται και να πυροβολούν καλπάζοντας.

«Βαρβάτα άτια και αναβάτες ήταν τα πιο ατίθασα και επιθετικά όντα που γνώρισε ποτέ ο τόπος», γράφει με φανερό θαυμασμό ο ακραίος εχθρός τους Κώστας Τριανταφυλλίδης. Η περίοπτη θέση των ανδρών του έφιππου ουλαμού κοντά στον αρχηγό οδηγούσε ορισμένους από αυτούς, τρεις τέσσερις ήσαν οι σατανάδες σε αυθαιρεσίες ή αυταρχισμούς. Εννοείται, κρυφά από τον Άρη, που δεν τους αναγνώριζε ιδιαίτερη μεταχείριση ή προνόμια έναντι των άλλων ανταρτών∙ αντιθέτως, εξαντλούσε κάθε όριο αυστηρότητας στις παρεκτροπές τους.

(…) Στους μαυροσκούφηδες ο Άρης ανέθετε πάντα τις πιο επικίνδυνες αποστολές. – Θα είστε άγγελοι και διάβολοι μαζί, τους έλεγε. Και, όπως φαίνεται από τη δική του γραπτή έκθεση για μια φονική μάχη, οι μαυροσκούφηδες στον πόλεμο ήσαν και τα δύο: «Τούτα τα παιδιά – όλα του έφιππου ουλαμού – στάθηκαν στο ύψος τους. Στις συμβουλές και παρατηρήσεις στους άλλους σαν σοφοί. Στη στοργικότητα σαν μανάδες. Σκληροί μέχρις απανθρωπισμού όταν τους διέταζα. Αποφασιστικοί και θαρραλέοι μέχρις αυτοθυσίας σ’ όλες τις δουλειές».

Ο Ρούσος, αν και καταλογίζει στον Άρη ότι στην ομάδα των μαυροσκούφηδων δεν λειτούργησε ποτέ κομματική οργάνωση, δεν κρύβει τον θαυμασμό του για αυτούς: «Το πρώτο τους στοιχείο ήταν η αποφασιστικότητα και η αυτοθυσία ως το θάνατο. Ο Άρης ήταν τον ίνδαλμά τους, […] πέφτανε στη φωτιά στο όνομά του. […] Έχω μπροστά στα μάτια μου τις επικές μορφές των γεροδεμένων καβαλαραίων με τα πέτσινα γιλέκα ή τις τραγόμαλλες μαύρες κάπες, τις καλογερικές γενειάδες, τη σβέλτη ματιά και κίνηση, σπιρουνάτους και με το μαστίγιο στο χέρι».

Μα δεν παραλείπει να παραπονεθεί: «Όταν τύχαινε να επισκεφτεί τον έφιππο ουλαμό των μαυροσκούφηδων κανένα άλλο ανώτερο στέλεχος του αγώνα, τον υποδέχονταν ειρωνικά: »- Καλώς την ΠΣ. »Εννοούσαν την περιβόητη κομματική Πολιτική Σκοπιμότητα». Γενικά οι αντάρτες και όχι μόνο οι μαυροσκούφηδες δεν συμπαθούσαν τους πολιτικούς∙ ίσως διαισθάνονταν ότι, όπως γίνεται πάντα, αυτοί τελικά θα κυριαρχήσουν.

Από το βιβλίο «Άρης, Ο αρχηγός των ατάκτων».

Τα ονόματα των μαυροσκούφηδων

• Τζαβέλας (πραγματικό όνομα Γιάννης Αγγελέτος): από τα Τοπόλια Φωκίδας, καλαθοπλέκτης, ψηλός, εξαιρετικά χειροδύναμος, υπασπιστής του Βελουχιώτη και αρχηγός της σωματοφυλακής. Ατρόμητος πολεμιστής, απόλυτα αφοσιωμένος στον Βελουχιώτη, θα μείνει κοντά του ως το τέλος, όταν αποκόπηκαν στο φαράγγι του Φάγγου από παραστρατιωτικές δυνάμεις, και θα τον ακολουθήσει στο θάνατο αυτοκτονώντας με χειροβομβίδα δίπλα του. Το κομμένο κεφάλι του, μαζί με του Βελουχιώτη, θα εκτεθεί σε δημόσια θέα κρεμασμένο από φανοστάτη στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων.
• Κωστούλας (πραγματικό όνομα Κώστας Καβρέντζης) : από το Νεοχώρι Φθιώτιδας, απόφοιτος νομικής, έφεδρος ανθυπολοχαγός του αλβανικού μετώπου, υπασπιστής του Άρη. Πήρε μέρος σε όλες τις μάχες στο ξεκίνημα του ΕΛΑΣ και στην επιχείρηση του Γοργοπόταμου ήταν επικεφαλής της ομάδας που κατέλαβε το νότιο βάθρο της γέφυρας. Ακολούθησε τον Άρη στην Πελοπόννησο την Άνοιξη του 1944 και πήρε μέρος στις μάχες κατά των Ταγμάτων Ασφαλείας. Τον Δεκέμβρη του 1944 συμμετείχε στις μάχες του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο κατά του ΕΔΕΣ. Μετά τη Συνθήκη της Βάρκιζας ο Κωστούλας επικεφαλής 20 ανδρών του έφιππου ουλαμού του ΕΛΑΣ έφυγε για το Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας και επέστρεψε αργότερα, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, για να ενταχθεί στο ΔΣΕ με το βαθμό του λοχαγού. Μετά από λίγο όμως επέστρεψε πάλι πίσω στο Μπούλκες όπου -σύμφωνα με τον Χαριτόπουλο- δολοφονήθηκε το 1948 από την κομματική ΥΤΟ (Υπηρεσία Τάξης Ομάδας) και το έγκλημα παρουσιάστηκε ως αυτοκτονία. Κατά την παραμονή του στο Μπούλκες είχε παντρευτεί και απέκτησε και ένα παιδί.
• Λέων (πραγματικό όνομα Γιάννης Νικολόπουλος) : από τη Σπερχειάδα Φθιώτιδας, δεκαοκτώ ετών, ιπποκόμος του Άρη, οι μόνοι μαζί με τον Ξάνθο χωρίς γενειάδα. Μετά την αυτοκτονία του Άρη στη Μεσούντα συνελήφθη και μεταφέρθηκε στη Λαμία. Καταδικάστηκε σε θάνατο και παρέμεινε στις φυλακές αρκετά χρόνια χωρίς να εκτελεστεί η ποινή.
• Πελοπίδας (πραγματικό όνομα Παντελής Λάσκας): από το Λουτράκι, γιγαντόσωμος, βαρύθυμος και ολιγόλογος άντρας, μέλος του ΚΚΕ από το 1934, αφοσιώθηκε ολόψυχα στον Άρη. Πήρε μέρος σε όλες τις μάχες του ΕΛΑΣ στο ξεκίνημά του, καθώς και στην επιχείρηση του Γοργοπόταμου. Άτρομος και συντροφικός όσο λίγοι. Είχε την πρόνοια να κρατάει κάθε βράδυ λίγο ψωμί ή καπνό από το μερίδιο που του αναλογούσε, και το πρωί που οι υπόλοιποι ξυπνούσαν με το στόμα στεγνό, έκοβε σε μικρά κομματάκια το φυλαγμένο ψωμί και τον καπνό και τα μοίραζε. Μετά το θάνατο του αρχηγού κρύφτηκε για ένα χρόνο στα βουνά και το 1946, με την έναρξη του εμφυλίου εντάχθηκε στον ΔΣΕ. Ποτέ δεν του ανέθεσαν μεγάλο τμήμα λόγω της πρότερης σχέσης του με τον Βελουχιώτη. Σκοτώθηκε τον Οκτώβριο του 1948 στη Δαύλεια Βοιωτίας. Πολλά ελέχθησαν για το θάνατό του, κάποιοι είπαν ότι ήταν ύποπτος ο τρόπος που σκοτώθηκε, ενώ άλλοι απέδωσαν το θάνατό του στην τόλμη του, καθώς σε μια πορεία βάδισε μπροστά από τους ανιχνευτές που ήταν επιστρατευμένα και φοβισμένα παιδιά, και τον βρήκε μια σφαίρα από ενεδρεύοντες στρατιώτες των κυβερνητικών στρατευμάτων.
• Λευτέρης Χρυσιώτης (πραγματικό όνομα Σπύρος Τσιλιγιάννης): κοκκινογένης, με καταγωγή από τη Χρύσω Ευρυτανίας, τιμημένος λοχίας του αλβανικού μετώπου, με ακρωτηριασμένα τα δάχτυλα των ποδιών του από τα κρυοπαγήματα. Πήρε μέρος στην επιχείρηση του Γοργοπόταμου. Μετά το θάνατο του Άρη κρύφτηκε επί ένα χρόνο στα βουνά της Ρούμελης. Με την έναρξη του Εμφυλίου, εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος (ΔΣΕ). Μια νύχτα, στο χωριό Ανατολή της Φθιώτιδας, δύο οπλισμένοι άντρες εισέβαλαν στο σπίτι όπου κοιμόταν, τυλιγμένος με μια βελέντζα, στο πάτωμα. Τον ξύπνησαν, τον πήραν μαζί τους και τον εκτέλεσαν σε μια χαράδρα κοντά στο σπίτι. Μάταια τον αναζητούσαν η μάνα και τα αδέρφια του μετά το τέλος του εμφυλίου, στις ανατολικές χώρες, ελπίζοντας ότι είχε καταφύγει εκεί μετά την ήττα του ΔΣΕ, μαζί με τους άλλους πρόσφυγες.
• Έκτορας (πραγματικό όνομα Γιάννης Μαδωνής): Πειραιώτης, γιγαντόσωμος, βαρύς άντρας, θα μείνει πιστός στον Βελουχιώτη ώς το τέλος. Μετά το θάνατο του Άρη ξέφυγε από τον κλοιό στη Μεσούντα και μαζί με το Θάνο (Φώτης Μαστροκώστας) κατευθύνθηκαν με τα πόδια προς την Αθήνα, όμως πιάστηκαν στο Κηφισοχώρι Λοκρίδος. Καθώς δεν ήταν γνωστός στην περιοχή, δήλωσε το πρώτο όνομα που του ήρθε στο μυαλό: Γιάννακας. Όσο κι αν ερεύνησαν οι τοπικοί αστυνομικοί, δε βρέθηκε κατηγορία εναντίον κάποιου Γιάννακα. Παρόλα αυτά, τον έστειλαν στη φυλακή, όπου κρατήθηκε υπό δύσκολες συνθήκες και με αυτό το όνομα ώς το 1951, οπότε και αφέθηκε ελεύθερος, μιας και τίποτα δεν είχε βρεθεί για το ψευδές όνομα που είχε δώσει. Έκτοτε χάθηκε από γνωστούς και φίλους, κάπου στον Πειραιά. Επί χρόνια εθεωρείτο νεκρός καθώς δεν είχε δώσει σημεία ζωής. Δε διατήρησε καμιά επαφή με παλιούς συναγωνιστές του. Εντελώς τυχαία το 1980 τον αναγνώρισε κάποιος στον Πειραιά. Ακόμα και τότε όμως δεν πέρασαν παρά αρκετά ακόμα χρόνια μέχρι να παραδεχθεί ότι ήταν ο θρυλικός Μαυροσκούφης Έκτορας, ένας από εκείνους που ήταν κοντά στον Βελουχιώτη στις τελευταίες στιγμές του. Οι κουβέντες του ήταν: «Με βασανίζουν ακόμα οι τύψεις. Έπρεπε να αυτοκτονήσω τότε με τον Άρη».
• Ντούλας (πραγματικό όνομα Κώστας Αθανασίου): δεκαοχτάχρονος νεαρός, από το χωριό Μπελοκομίτι της Ευρυτανίας, με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ επέστρεψε στο χωριό του, όπου όμως κυνηγήθηκε και βγήκε ξανά στο βουνό, όπου και βρήκε το θάνατο.
• Καραϊσκάκης (πραγματικό όνομα Επαμεινώνδας Χαιρόπουλος) μόνιμος Λοχίας Ιππικού, στρατιωτικός εκπαιδευτής των μαυροσκούφηδων στην ιππασία. Ακολούθησε τον Άρη μέχρι το τέλος στη Μεσούντα όπου συνελήφθη αιχμάλωτος και φυλακίστηκε αρκετά χρόνια.
• Δράκος (πραγματικό όνομα Σωτήρης Δράκος) από το Γιαννοχώρι Καστοριάς, παλιός ληστοσυμμορίτης των βουνών, εγκληματικό και βίαιο άτομο. Εντάχθηκε στην ανταρτοομάδα του Άρη από νωρίς και τον ακολούθησε μέχρι το τέλος, συνελήφθη αιχμάλωτος στη Μεσούντα και σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες αποκεφάλισε το νεκρό Άρη. Έζησε λίγα χρόνια στη φυλακή καταφρονεμένος από τους συντρόφους του. Αποφυλακίστηκε μετά από μερικά χρόνια, συνεργάστηκε με την Ασφάλεια και το μετεμφυλιακό κράτος τον τοποθέτησε θυρωρό σε πολυκατοικία στην Αθήνα. Εκεί έζησε το υπόλοιπο της ζωής του χωρίς να έχει επαφές με κανέναν από τους παλιούς του συντρόφους.
• Αχιλλέας (πραγματικό όνομα Αναστάσιος Ελευθερίου): πενήντα ετών, με καταγωγή από το Σταυρό Θεσσαλίας, άντρας αδίστακτος και σαδιστής, ακραίος, πραγματικό «άνθος του κακού».
• Μπαρμπαλιάς (πραγματικό όνομα Ηλίας Πριόβολος)
• Σταυραητός (πραγματικό όνομα Γιώργος Καραχάλιος)
• Κόρακας (πραγματικό όνομα Χρήστος Ζυγούρης)
• Παπαφλέσσας (πραγματικό όνομα Κώστας Ζυγούρης)
• Βούλγαρης (πραγματικό όνομα Κώστας Κανέλλος)
• Κατσαντώνης (πραγματικό όνομα Μιχάλης Μουχρίτσας)
• Τάκης (πραγματικό όνομα Τάκης Σπύρος )
• Μοράβας (πραγματικό όνομα Νίκος Σακκάς)
• Μάρκος (πραγματικό όνομα Αντρέας Σκούρας)
• Φυσέκης (πραγματικό όνομα Γιώργος Φυσέκης): Μέλος των τρομερών ορεσίβιων ληστών Καραλιβαναίων, μεταλλάχθηκε από το Βελουχιώτη σε υποδειγματικό εθνικό αγωνιστή. Ατρόμητος πολεμιστής, σαλπιγκτής των Μαυροσκούφηδων, σκοτώθηκε στην Πελοπόννησο, στη μάχη των γαργαλιανων κατά των ταγμάτων ασφαλείας.
• Ξάνθος (πραγματικό όνομα Γιώργος Γκίκας)
• Οκτωβριανός (πραγματικό όνομα Γιάννης Δρέγας)
• Βαρδούσης (πραγματικό όνομα Απόστολος Αμπλιανίτης)
• Τρομάρας (πραγματικό όνομα Χαράλαμπος Κατσούδας)
• Ατρόμητος (πραγματικό όνομα Δήμος Καραδήμος): από τους μικρότερους σε ηλικία Μαυροσκούφηδες, μόλις 18 ετών, διακρίθηκε όταν συνέλαβε μόνος του κάποιους Ιταλούς στρατιώτες αιχμάλωτους. Κατά τη διάρκεια της Αντίστασης, στάθηκε εξαιρετικά τυχερός όταν σώθηκε, τραυματισμένος μετά από εκπυρσοκρότηση όπλου κατόπιν εμπλοκής, φίλου του αντάρτη. Δε στάθηκε όμως το ίδιο τυχερός όταν μετά τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ στη Βάρκιζα, γύρισε ανυποψίαστος στο χωριό του, όπου τον περίμεναν συγχωριανοί του, δεξιών καταβολών, που τον κατακρεούργησαν με κλαδευτήρια
• Γιαννούτσος (πραγματικό όνομα Γιάννης Οικονόμου) (1922-2014) από την Αμφίκλεια Φθιώτιδας
• Παρούσης (πραγματικό όνομα Ηλίας Ζιώγας)
• Πανουργιάς (πραγματικό όνομα Θωμάς Λάμπου)
• Ανδρούτσος (πραγματικό όνομα Παναγιώτης Καρανίκας)
• Βόλγας (πραγματικό όνομα Γιάννης Νάνος)
• Λυκούργος (πραγματικό όνομα Αντρέας Καραγιαννόπουλος)
• Μπάμπης (πραγματικό όνομα Χαράλαμπος Ψαρρός)
• Μανούσος (πραγματικό όνομα Γιάννης Σταθουλόπουλος)
• Μαυρομιχάλης (πραγματικό όνομα Στέργιος Φρίκης)

Η αρχή του τέλους για τον «κοινόχρηστο» ουρανό

Επιχειρηματικοί κολοσσοί ξεκινούν άμεσα την αποστολή χιλιάδων δορυφόρων, οι λαμπερές λευκές γραμμώσεις των οποίων είναι τόσο εκθαμβωτικές που ανταγωνίζονται τη λάμψη των αστεριών. Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι οι μελλοντικές συστοιχίες των «αστερισμών» των δορυφόρων θα μπορούσαν να αποκρύψουν τις εικόνες που λαμβάνουν τα οπτικά τηλεσκόπια και να παρεμποδίσουν τις ραδιοαστρονομικές παρατηρήσεις.

Σαν να μην έφτανε η φωτορύπανση που εμποδίζει τη θέα του έναστρου ουρανού από τα έντονα αστικοποιημένα σημεία της Γης, έρχονται οι επιχειρηματικοί κολοσσοί να επεκτείνουν αυθαίρετα τις κερδοφόρες δραστηριότητές τους στον αυτονόητα «κοινόχρηστο» ουρανό και να επιδεινώσουν την υπάρχουσα κατάσταση.

Τις ερχόμενες μέρες ξεκινά μια επιχείρηση για την εκτόξευση χιλιάδων νέων δορυφόρων που αποσκοπεί στη δυνατότητα πρόσβασης υψηλών ταχυτήτων στο διαδίκτυο από το Διάστημα. Αλλά οι πρώτοι στόλοι αυτών των δορυφόρων, που έχουν ήδη αποσταλεί σε τροχιά από την αμερικανική εταιρεία SpaceX, επηρεάζουν τις εικόνες του νυχτερινού ουρανού.

Κι αυτό, διότι οι δορυφόροι εμφανίζονται στον σκοτεινό θόλο ως λαμπερές λευκές γραμμώσεις, τόσο εκθαμβωτικές, που ανταγωνίζονται τη λάμψη των αστεριών. Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι οι μελλοντικές συστοιχίες των «αστερισμών» των δορυφόρων θα μπορούσαν να αποκρύψουν τις εικόνες που λαμβάνουν τα οπτικά τηλεσκόπια και να παρεμποδίσουν τις ραδιοαστρονομικές παρατηρήσεις.

Διαδίκτυο από το Διάστημα

Το πανάκριβο αυτό σχέδιο για την πρόσβαση στο ίντερνετ υψηλής ταχύτητας αφήνει πίσω τις οπτικές ίνες, καθώς οι δορυφόροι θα μπορούν να επιτρέπουν πρόσβαση στο διαδίκτυο από το Διάστημα. Κι αν υπάρχουν πολλοί από αυτούς σε τροχιά, αυτό σημαίνει ότι ακόμη και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές θα μπορούν να έχουν συνδεσιμότητα. Θα συνδεθούν άνθρωποι που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο αυτή τη στιγμή, σκάφη και αεροπλάνα.

Για να γίνει αντιληπτό σε ποιο βαθμό θα επηρεάσει τον «ουρανό» αυτή η κοσμογονική –όπως παρουσιάζεται– αλλαγή στην ηλεκτρονική συνδεσιμότητα, η προσφυγή στους αριθμούς είναι κάτι παραπάνω από αποκαλυπτική.

Σήμερα, υπάρχουν περίπου 2.200 ενεργοί δορυφόροι που πετούν γύρω από τη Γη. Αλλά, από την επόμενη εβδομάδα, ο «Αστερισμός Starlink», ένα πρότζεκτ της αμερικανικής εταιρείας SpaceX, θα ξεκινήσει την αποστολή παρτίδων από 60 δορυφόρους που θα θέτει σε τροχιά κάθε λίγες εβδομάδες.

Αυτό σημαίνει ότι περίπου 1.500 δορυφόροι θα έχουν εκτοξευτεί μέχρι το τέλος του επόμενου έτους και από τα μέσα της δεκαετίας του 2020 θα μπορούσε να υπάρχει στόλος 12.000 δορυφόρων.

Η βρετανική εταιρεία OneWeb σκοπεύει να εκτοξεύσει περίπου 650 δορυφόρους, αν και ο τελικός αριθμός τους θα μπορούσε να ανέλθει σε 2.000, εφόσον υπάρξει αρκετή ζήτηση από τους πελάτες. Αλλά και η Amazon προγραμματίζει να δημιουργήσει έναν αστερισμό 3.200 δορυφόρων. Συνολικά, μιλάμε για 17.200 νέους δορυφόρους.

Ωστόσο, πέραν αυτών των τρομακτικών αριθμών, οι αστρονόμοι ανησυχούν, αφού οι δορυφόροι εμφανίζονται ως έντονα λευκές αναλαμπές στις εικόνες που λαμβάνουν από το Σύμπαν, όπως διαπίστωσαν από την παρουσία των πρώτων 120 δορυφόρων τους οποίους εκτόξευσε η «Starlink» τον Μάιο και τον Νοέμβριο σε τροχιές κάτω από 500 χιλιόμετρα. Τις ανησυχίες τους εκφράζουν σε σχετικό ρεπορτάζ του BBC.

«Αυτοί οι δορυφόροι είναι περίπου στο μέγεθος ενός τραπεζιού, αλλά είναι πολύ αντανακλαστικοί και τα πάνελ τους αντικατοπτρίζουν το φως του ήλιου, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε να τους δούμε σε εικόνες που παίρνουμε με τα τηλεσκόπια. Αυτοί οι δορυφόροι είναι επίσης μεγάλοι χρήστες ακτινοβολίας και αυτό σημαίνει ότι μπορούν να επηρεάσουν τα σήματα που χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν και τη ραδιοαστρονομία», λέει η Ντάρα Πατέλ, αστρονόμος στο Βασιλικό Παρατηρητήριο του Γκρίνουιτς. Η ίδια προειδοποιεί ότι το πρόβλημα θα αυξηθεί όσο αυξάνεται ο αριθμός των δορυφόρων σε τροχιά.

Η «τραγωδία των κοινών»

«Ο νυχτερινός ουρανός είναι κοινόχρηστος και αυτό που έχουμε εδώ είναι μια “τραγωδία των κοινών”», λέει ο δρ Ντέιβ Κλέμεντς από το Αυτοκρατορικό Κολέγιο του Λονδίνου που πιστεύει ότι οι δορυφόροι θα μπορούσαν να έχουν πραγματικό αντίκτυπο στις παρατηρήσεις.

«Παρουσιάζουν ένα προσκήνιο ανάμεσα σε αυτό που παρατηρούμε από τη Γη και το υπόλοιπο σύμπαν, έτσι, παρεμποδίζουν τα πάντα. Και θα χάσουμε ό,τι είναι πίσω τους, είτε αυτός είναι ένας δυνητικά επικίνδυνος αστεροειδής είτε το πιο μακρινό κβάζαρ στο σύμπαν», ανέφερε.

Και εξήγησε ότι θα ήταν ιδιαίτερα ενοχλητικό για τα τηλεσκόπια να πραγματοποιούν μεγάλες έρευνες για τον ουρανό, όπως το μελλοντικό Τηλεσκόπιο Μεγάλης Συνοπτικής Επισκόπησης (LSST) στη Χιλή, με το οποίο, σε συνδυασμό με άλλα τηλεσκόπια, οι αστρονόμοι επιδιώκουν να κάνουν μια ταινία σε πραγματικό χρόνο για τον τρόπο με τον οποίο αλλάζει ο ουρανός.

Οι εμπλεκόμενες εταιρείες δήλωσαν ότι συνεργάζονται με τους αστρονόμους για να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις των δορυφόρων, αλλά δεν συζητούν για κάποια ριζική αναθεώρηση των σχεδίων τους. Η SpaceX δήλωσε στο BBC ότι έχει συνεργαστεί με αστρονόμους για να ελαχιστοποιήσει την επίδραση των δορυφόρων του πρότζεκτ «Starlink».

Για την επόμενη εκτόξευσή τους, δοκιμάζουν μια ειδική επίστρωση που έχει σχεδιαστεί για να κάνει τους δορυφόρους λιγότερο φωτεινούς, ώστε να διαπιστώσει εάν αυτό θα βοηθήσει.

Η OneWeb δήλωσε ότι έβαλε τους δορυφόρους της σε τροχιά 1.200 χιλιομέτρων, έτσι ώστε να μην παρεμβαίνουν στις αστρονομικές παρατηρήσεις. «Επιλέξαμε μια τροχιά ως μέρος της αφοσίωσής μας στην υπεύθυνη χρήση του απώτερου Διαστήματος. Και έχουμε μιλήσει επίσης με την αστρονομική κοινότητα πριν ξεκινήσουμε για να βεβαιωθούμε ότι οι δορυφόροι μας δεν είναι πολύ αντανακλαστικοί και δεν θα υπάρξουν ραδιοπαρεμβολές», ανέφερε εκπρόσωπός της.

Ο ίδιος πρόσθεσε για το ζήτημα ότι δεν θα πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ συνδεσιμότητας και αστρονομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλος ο κόσμος έχει το δικαίωμα να συνδεθεί με το διαδίκτυο και έτσι θα συμβεί, ανέφερε.

Πηγή: BBC

κοινωνική απόδειξη

ROLF DOBELLI

https://gk-aris.blogspot.comΤο ότι εκατομμύρια άτομα υποστηρίζουν μια ανοησία δε σημαίνει ότι είναι αλήθεια.

Πηγαίνετε σε μια συναυλία. Στη γωνία του δρόμου πέφτετε πάνω σε μια ομάδα ατόμων που κοιτάζουν τον ουρανό. Χωρίς να σκεφτείτε, σηκώνετε το κεφάλι. Γιατί; Λόγω του φαινομένου που ονομάζουμε κοινωνική απόδειξη. Στη μέση του κονσέρτου, σ’ ένα κομμάτι που ο σολίστας εκτελεί με μπρίο, κάποιος μέσα στο κοινό αρχίζει να χειροκροτεί και, ένα δευτερόλεπτο αργότερα, όλη η αίθουσα κάνει το ίδιο. Το ίδιο κι εσείς. Γιατί; Πάλι η κοινωνική απόδειξη. Μετά τo κονσέρτο πηγαίνετε στο βεστιάριο για να πάρετε το παλτό σας. Παρατηρείτε ότι τα άτομα που στέκονται μπροστά σας στην ουρά αφήνουν νομίσματα σ’ ένα πιάτο, ενώ το βεστιάριο περιλαμβάνεται στην τιμή του εισιτηρίου. Τι κάνετε; Αφήνετε κι εσείς πουρμπουάρ. Λόγω της κοινωνικής απόδειξης (που αποκαλείται ενίοτε πνεύμα κοπαδιού, αγελαίο ένστικτο ή, γενικότερα,κομφορμισμός), συμπεριφέρομαι όπως οι άλλοι. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερα άτομα επιδοκιμάζουν μια ιδέα, τόσο καλύτερη είναι αυτή η ιδέα- πράγμα, φυσικά, παράλογο.
Πίσω από τις κερδοσκοπικές φούσκες και τις κινήσεις χρηματιστηριακού πανικού κρύβεται η κοινωνική απόδειξη. Τη βλέπουμε επί τω έργω στον κόσμο της μόδας, στις τεχνικές μάνατζμεντ, στα χόμπι, στις δίαιτες, στις θρησκευτικές πεποιθήσεις κτλ. Η κοινωνική απόδειξη μπορεί να παραλύσει ολόκληρους πολιτισμούς- σκεφτείτε, παραδείγματος χάρη, τις ομαδικές αυτοκτονίες που οργανώνουν ορισμένες αιρέσεις.
Το πείραμα που έκανε για πρώτη φορά ο ψυχολόγος Σόλομον Ας, το 1950, αποδεικνύει πόσο η κοινωνική πίεση μπορεί να διαστρεβλώσει τη σωστή κρίση.
Ο ερευνητής δείχνει γραμμές διαφορετικού μήκους σ’ έναν εθελοντή που πρέπει κάθε φορά να δηλώνει αν η γραμμή είναι μακρύτερη, κοντύτερη ή ίση με μια γραμμή αναφοράς. Όταν ο εθελοντής είναι μόνος του στον χώρο εκτιμά σωστά το μήκος των γραμμών που του δείχνουν- η άσκηση είναι πραγματικά εύκολη. Έπειτα ο ερευνητής φέρνει άλλα εφτά άτομα στον ίδιο χώρο — τους «συνενόχους» του, αλλά ο εθελοντής δεν το ξέρει. Οι νεοφερμένοι, ο ένας μετά τον άλλο, δίνουν λανθασμένη απάντηση δηλώνοντας ότι η εν λόγω γραμμή είναι πιο κοντή, ενώ είναι ολοφάνερα πιο μακριά από τη γραμμή αναφοράς. Ύστερα έρχεται η σειρά του εθελοντή να απαντήσει. Στο 30% των περιπτώσεων δίνει την ίδια λάθος απάντηση με τους προηγούμενους, από καθαρή κοινωνική πίεση.
Γιατί; Διότι αυτή η συμπεριφορά αποδείχτηκε αποτελεσματική στρατηγική επιβίωσης κατά την εξέλιξη. Ας υποθέσουμε ότι ζείτε 50.000 χρόνια πριν και ότι περπατάτε στη σαβάνα με τους κυνηγούς συντρόφους σας και, ξαφνικά, εκείνοι το βάζουν στα πόδια. Τι κάνετε; Στέκεστε ακίνητος ξύνοντας το πιγούνι και αναρωτιέστε αν αυτό που βλέπετε είναι πράγματι λιοντάρι ή κάποιο ακίνδυνο ζώο που μοιάζει με λιοντάρι; Όχι βέβαια! Εξαφανίζεστε κι εσείς γρήγορα. Μπορείτε να σκεφτείτε αργότερα, όταν θα είστε ασφαλής. Εκείνος που συμπεριφέρθηκε διαφορετικά στη σαβάνα του Σερενγκέτι δεν επέζησε για να μεταβιβάσει τα γονίδιά του στους απογόνους του. Αυτός ο τύπος συμπεριφοράς είναι τόσο ριζωμένος μέσα μας, που εξακολουθούμε να τον χρησιμοποιούμε, ενώ δε μας προσφέρει πια κανένα πλεονέκτημα επιβίωσης. Το μόνο παράδειγμα που μπορώ να σκεφτώ όπου η κοινωνική απόδειξη είναι χρήσιμη είναι να έχετε εισιτήρια για ένα ποδοσφαιρικό ματς σε μια ξένη πόλη και να μην ξέρετε πού βρίσκεται το στάδιο – στην περίπτωση αυτή είναι μάλλον λογικό να ακολουθήσετε τα άτομα που μοιάζουν με φιλάθλους.
Οι κωμωδίες καταστάσεων και τα τοκ σόου χρησιμοποιούν την κοινωνική απόδειξη μεταδίδοντας σε καίριες στιγμές ηχογραφημένα γέλια για να προκαλέσουν το γέλιο των τηλεθεατών. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα κοινωνικής απόδειξης είναι χωρίς αμφιβολία ο λόγος του Γιόζεφ Γκέμπελς στις 18 Φεβρουάριου του 1943 με τίτλο «Θέλετε τον ολοκληρωτικό πόλεμο;». (Στο YouTube υπάρχει βίντεο αυτής της ομιλίας.) Αν είχε θέσει την ερώτηση σε κάθε άτομο ξεχωριστά και ανωνύμως, κανένα δε θα είχε απαντήσει καταφατικά στη θεοπάλαβη πρότασή του.
Η διαφήμιση εκμεταλλεύεται συστηματικά την αδυναμία μας να υποκύπτουμε στην πίεση της κοινωνικής απόδειξης. Είναι μάλιστα πιο αποτελεσματική όταν υπάρχει πληθώρα προϊόντων τα χαρακτηριστικά των οποίων δεν έχουν ευδιάκριτες διαφορές μεταξύ τους (για παράδειγμα, όταν πρέπει να διαλέξετε ανάμεσα σε διάφορες μάρκες αυτοκινήτων, απορρυπαντικών, καλλυντικών που, τελικά είναι ισάξια) και όπου εμφανίζονται άνθρωποι “όπως εσείς κι εγώ”. Γι’ αυτό δε θα δείτε ποτέ στην τηλεόραση μια Αφρικανή νοικοκυρά να επαινεί ένα προϊόν καθαρισμού.
Να είστε δύσπιστοι όταν μια επιχείρηση διατείνεται ότι το προϊόν της είναι “πρώτο σε πωλήσεις” . Παράλογο επιχείρημα, διότι δε σημαίνει ότι είναι καλύτερο μόνο και μόνο επειδή πουλιέται πολύ. Όπως έλεγε ο συγγραφέας Σόμερσετ Μομ, το ότι πενήντα εκατομμύρια άτομα υποστηρίζουν μια ανοησία αυτό δε σημαίνει ότι είναι αλήθεια.

1936 – η Ισπανική Επανάσταση

http://net.xekinima.org/1936-i-ispaniki-epanastasi-2/

Με αφορμή την συμπλήρωση των 81 χρόνων από την έναρξη της ισπανικής επανάστασης, αναδημοσιεύουμε παλαιότερο άρθρο του σ. Παναγιώτη Βογιατζή

Στο μυθιστόρημά του που αναφέρεται στον Ισπανικό Εμφύλιο «Για ποιον χτυπά η καμπάνα», ο Ε. Χέμινγουέη βάζει τον ήρωά του, τον αμερικανό δημοσιογράφο Ρόμπερτ Τζόρνταν, να λέει ότι «ζούμε γεγονότα που μπορεί ν’ αποδειχθούν καμπή για ολόκληρη τη μοίρα του ανθρώπινου γένους». Ίσως σήμερα αυτό ν’ ακούγεται υπερβολικό, αλλά ήταν μια πέρα για πέρα σωστή αξιολόγηση.
Για σχεδόν μια δεκαετία, απ’ το 1931 ως το 1939, οι εργάτες και οι αγρότες της Ισπανίας έδωσαν μια ηρωική μάχη ενάντια στην παλιά κοινωνία. Και για περισσότερα από δυο χρόνια, μετά το κίνημα του Φράνκο, η Ισπανία έγινε το κέντρο της γης για τους εργαζόμενους όλου του κόσμου, που είχαν εκεί στραμμένα τα μάτια και τις καρδιές τους.

Ακόμη κι αυτοί που έφταναν στην Ισπανία έχοντας στο μυαλό τους πως πηγαίνουν να πολεμήσουν κατά του φασισμού, γρήγορα καταλάβαιναν ότι κάτι πολύ μεγαλύτερο συνέβαινε. Μπροστά στα μάτια τους, στη βάση της κοινωνίας, ένας καινούριος κόσμος άρχιζε να παίρνει σάρκα και οστά. Και ακόμα περισσότερο βέβαια, το ένιωθαν οι ίδιοι οι εργάτες κι οι αγρότες της Ισπανίας, που ήταν αυτοί που έχτιζαν αυτόν τον καινούριο κόσμο.
Ένας τέτοιος ηρωικός αγώνας δεν ήταν δυνατό να συντριβεί με καθαρά στρατιωτικά μέσα. Η Ισπανική Επανάσταση ηττήθηκε, όχι απ’ τα κανόνια του Φράνκο και των Ιταλογερμανών συμμάχων του αλλά από την δειλία και την προδοσία των ίδιων της των ηγετών.
Η αυγή της δεκαετίας του 1930 βρήκε τις περισσότερες χώρες του πλανήτη σε αναβρασμό. Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 σε συνδυασμό με τον απόηχο της Ρωσικής Επανάστασης του 1917 δημιουργούσε ένα εκρηκτικό μίγμα. Η Ισπανία, μια χώρα με άλυτα προβλήματα αιώνων, με κυριότερο αυτό της συγκέντρωσης της γης στα χέρια μιας χούφτας γαιοκτημόνων, και μ’ ένα ισχυρό εργατικό κίνημα με επαναστατικές παραδόσεις όπου κυριαρχούσαν οι αναρχικοί, δεν μπορούσε ν’ αποτελέσει εξαίρεση. Όταν, το 1931, ο βασιλιάς Αλφόνσος αναγκάστηκε να προκηρύξει δημοτικές εκλογές, η νίκη των δημοκρατικών κομμάτων ήταν τόσο συντριπτική ώστε ο βασιλιάς εξαναγκάστηκε σε παραίτηση.
Ωστόσο, η αστική δημοκρατική κυβέρνηση που σχηματίστηκε γρήγορα διέψευσε τις ελπίδες και τις προσδοκίες που είχαν οι εργάτες και οι αγρότες. Κανένα πρόβλημα δε λύθηκε. Οι καπιταλιστές που ήρθαν στην εξουσία δεν ήταν δυνατό να δράσουν ενάντια στα συμφέροντά τους μοιράζοντας τη γη στους ακτήμονες αγρότες ή παραχωρώντας δικαιώματα στην εργατική τάξη. Αντίθετα, χρησιμοποίησαν το στρατό και την αστυνομία για να τσακίσουν κάθε διεκδίκηση και άρχισαν να προετοιμάζουν μια νέα δικτατορία. Παρ’ όλη την απογοήτευσή τους όμως, οι εργάτες δεν ήταν διατεθειμένοι να παραδώσουν τα όπλα αμαχητί. Η επικράτηση του Χίτλερ στη Γερμανία έδειχνε ποιο ήταν το μέλλον που τους προετοίμαζαν. Έτσι, όταν τον Οκτώβρη του 1934 οι καπιταλιστές κάλεσαν το ανοιχτά φασιστικό κόμμα του Χιλ Ρόμπλες να συμμετάσχει στην κυβέρνηση, ξέσπασε γενική απεργία.
Στην Αστούρια, μια μεγάλη επαρχία ανθρακωρυχείων, οι εργάτες οπλισμένοι μόνο με δυναμίτες εκδίωξαν τις κυβερνητικές δυνάμεις και κατέλαβαν την εξουσία. Δημιούργησαν εργατικές επιτροπές σ’ όλα τα χωριά της περιοχής, έφτιαξαν ραδιοφωνικό σταθμό και προχώρησαν στη δημιουργία κόκκινου επαναστατικού στρατού. Η Κομμούνα της Αστούρια όμως έμεινε απομονωμένη. Η έλλειψη ενός πραγματικά επαναστατικού κόμματος σήμαινε μεταξύ των άλλων πως δεν υπήρχε μια κεντρική πανεθνική οργάνωση του αγώνα. Έτσι, όταν οι ανθρακωρύχοι ξεσηκώθηκαν, οι εργάτες άλλων περιοχών και κυρίως της Καταλονίας, ήταν ήδη κουρασμένοι από τις δικές τους προσπάθειες των προηγούμενων ετών και δεν μπόρεσαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με την Κομμούνα, που κυριολεκτικά πνίγηκε στο αίμα από την επέμβαση της κυβέρνησης. 5.000 εργάτες δολοφονήθηκαν και 30.000 οδηγήθηκαν στις φυλακές. Ένα κλίμα τρομοκρατίας εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη τη χώρα. Για τα επόμενα δυο χρόνια ένα καταπιεστικό καθεστώς εγκαθιδρύθηκε. Ωστόσο, η νίκη της κυβέρνησης δεν ήταν απόλυτη. Οι εργάτες και οι αγρότες άρχισαν σιγά σιγά να ξαναοργανώνονται. Καθώς τα προβλήματα της κοινωνίας παρέμεναν άλυτα η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να προχωρήσει σε νέες εκλογές, τον Φλεβάρη του 1936.

Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου

Ήδη από το 1931, μόλις δηλαδή είχαν αρχίσει να ξεδιπλώνονται τα επαναστατικά γεγονότα, ο Λ. Τρότσκι εξηγούσε πως

«…Αν δεν επιτευχθεί η ενότητα των επαναστατικών δυνάμεων στην Ισπανία, το κίνημα θα δεχθεί μια αποφασιστική ήττα, που σχεδόν αυτόματα θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση ενός γνήσιου φασιστικού καθεστώτος, παρόμοιο μ’ αυτό του Μουσολίνι στην Ιταλία».

Αντί όμως για την ενότητα των εργατικών κομμάτων, οι σοσιαλιστές και το ΚΚ προτίμησαν μια συμμαχία με τους αστούς, δημιουργώντας το «Λαϊκό Μέτωπο». Στην πραγματικότητα μάλιστα, επρόκειτο, όπως θα φαινόταν καθαρά στους επόμενους μήνες, για μια συμμαχία με τη σκιά των αστών, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των αστικών δυνάμεων ήδη προσανατολιζόταν προς την επιβολή ενός φασιστικού καθεστώτος.
Η νίκη του Λ. Μ. στις εκλογές σήμανε για τους εργάτες και τους αγρότες της Ισπανίας την ώρα της εκδίκησης. Μόλις έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα, ξεχύθηκαν αυθόρμητα στους δρόμους. Χωρίς να περιμένουν νόμους και διατάγματα, κατέλαβαν τις φυλακές κι απελευθέρωσαν όλους τους κρατούμενους συντρόφους τους της προηγούμενης διετίας κι ανάγκασαν τους εργοδότες να τους ξαναπροσλάβουν, πληρώνοντας μάλιστα κι όλες τις χαμένες τους αποδοχές. Έβαλαν φωτιά στις εκκλησίες και καταδίωξαν τους αντιδραστικούς παπάδες κι επισκόπους που είχαν υποστηρίξει το προηγούμενο καθεστώς. Οι αγρότες καταλάμβαναν μαζικά τη γη κι οι εργάτες ξεκίνησαν μεγάλους απεργιακούς αγώνες ζητώντας μεγάλες αυξήσεις και μείωση των ωρών εργασίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στους πέντε πρώτους μήνες από τη νίκη του Λ. Μ. ξέσπασαν πάνω από 300 απεργίες, ενώ καταλήφθηκαν 1,5 εκατ. εκτάρια γης. Για σύγκριση, τα πρώτα δυο χρόνια της «δημοκρατικής κυβέρνησης» είχαν μοιραστεί μόλις 45.000 εκτάρια…
Οι εξελίξεις αυτές φανέρωναν ότι στην Ισπανία είχε σημάνει η ώρα όπου το μόνο δίλημμα που έμπαινε ήταν: Επανάσταση ή φασισμός. Για μια ακόμη φορά, ήταν οι αστοί και όχι οι ηγεσίες των εργατικών κομμάτων που έβγαλαν το σωστό συμπέρασμα. Άρχισαν λοιπόν να προετοιμάζουν την ανταρσία του Φράνκο.

Οι κρίσιμες μέρες

Όταν, στις 17 Ιουλίου του 1936, ο στρατηγός Φράνκο διακήρυξε από το ισπανικό Μαρόκο την εξέγερσή του, η άρχουσα τάξη κι ολόκληρος σχεδόν ο κρατικός μηχανισμός βρέθηκε στο πλευρό του. Παρ’ ότι από την πρώτη στιγμή η κυβέρνηση έμαθε τα σχέδιά του, χάρη στους δημοκρατικούς ναύτες που με τους ασυρμάτους των πλοίων τους έπιασαν τα φασιστικά σήματα, δεν έκανε απολύτως τίποτε για να τον σταματήσει. Αντίθετα, για μέρες έκανε το παν για να αποκρύψει τις ειδήσεις από τον πληθυσμό, ελπίζοντας πως θα κατέληγε σε μια συμφωνία με τους στασιαστές. Ωστόσο, μόλις οι εργάτες αντιλήφθηκαν τι συμβαίνει, αποφάσισαν να πάρουν την υπόθεση στα δικά τους χέρια.
100.000 εργάτες βγήκαν στους δρόμους της Μαδρίτης φωνάζοντας: «Προδοσία! Προδότες! Δώστε μας όπλα!». Η μόνη απάντηση της κυβέρνησης (όπου, μην ξεχνάμε, συμμετείχαν υπουργοί του ΚΚ και του Σοσιαλιστικού Κόμματος) ήταν να εκδώσει διάταγμα που απειλούσε με τουφεκισμό όποιον μοίραζε όπλα στον πληθυσμό! Οι ναύτες κατέλαβαν τα πολεμικά πλοία πετώντας τους αξιωματικούς στη θάλασσα. Η Βαρκελώνη έπεσε στα χέρια των άοπλων εργατών που κατάφεραν πολύ σύντομα να συντρίψουν την φασιστική εξέγερση και να πάρουν την εξουσία σ’ ολόκληρη την Καταλονία. Στη Μάλαγα, οι εργάτες περικύκλωσαν τους στρατώνες βάζοντας φωτιά στα γύρω κτίρια κι ανάγκασαν τους στρατιωτικούς να παραδοθούν. Μέσα σε λίγες μέρες, η Μαδρίτη, η Βαλένθια και τα 2/3 της χώρας βρισκόντουσαν στα χέρια των εξεγερμένων εργατών.
Αυτές οι κρίσιμες μέρες μετά το φασιστικό πραξικόπημα αποκαλύπτουν έναν βασικό ιστορικό νόμο: Ότι σε συνθήκες επανάστασης κι αντεπανάστασης, ο χρόνος αποκτά τεράστια ταχύτητα. Ενέργειες, λάθη ή παραλείψεις λίγων μόνο ημερών μπορεί να σημαδέψουν την ιστορική εξέλιξη για δεκαετίες. Αν οι εργάτες της Ισπανίας είχαν μείνει υπάκουοι στην κυβέρνηση «τους», ο Φράνκο θα είχε επικρατήσει με ευκολία μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα. Αν αντίθετα η κυβέρνηση ήθελε πραγματικά να τσακίσει το πραξικόπημα, το μόνο που είχε να κάνει ήταν να πετάξει τα φαντάσματα των αστών από τα υπουργεία τους και να προχωρήσει σε μια πραγματική εργατική κυβέρνηση που θα έπαιρνε τα κατάλληλα μέτρα: Αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Μαρόκου (όπου ήταν η βάση του Φράνκο), μοίρασμα της γης στους αγρότες, κατάληψη όλων των εργοστασίων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τις ανάγκες του πολέμου, εξοπλισμός και μια ανοιχτή έκκληση στους εργάτες και αγρότες να υπερασπίσουν τις κατακτήσεις τους. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ανταρσία θα είχε τσακιστεί εν τη γενέσει της και το όνομα του στρατηγού Φράνκο θα ήταν σήμερα γνωστό μόνο σε μερικούς εξειδικευμένους ιστορικούς…

Δυαδική εξουσία

Καθώς το σύνολο σχεδόν των αξιωματικών και της αστυνομίας είχε υποστηρίξει τον Φράνκο, στις πόλεις που ελεγχόντουσαν απ’ τους δημοκρατικούς η εξουσία είχε περάσει ουσιαστικά στα χέρια των εξεγερμένων εργατών και αγροτών, που δημιουργούσαν παντού πολιτοφυλακές και επιτροπές. Ιδιαίτερα στη Βαρκελώνη, οι εργάτες προχώρησαν ακόμη πιο πέρα, στην κατεύθυνση της ριζικής αλλαγής της κοινωνίας. Εργοστάσια, τράπεζες, ξενοδοχεία και συγκοινωνίες καταλήφθηκαν. Η γη μοιράστηκε στους φτωχούς αγρότες, τα νοίκια έπεσαν στο μισό κι οι επιτροπές ανέλαβαν την παροχή δωρεάν τροφής σ’ όσους είχαν ανάγκη.
Η επίσημη κυβέρνηση δεν είχε καμιά απολύτως δύναμη παρά μόνο όση ήθελαν να της αναγνωρίσουν οι ίδιοι οι εξεγερμένοι. Επικρατούσε δηλαδή ένα καθεστώς δυαδικής εξουσίας. Αυτή την κρίσιμη στιγμή, αυτό που έπρεπε να γίνει ήταν οι εργατικές επιτροπές να παραμερίσουν την κυβέρνηση του Λ. Μ. που εξακολουθούσε να εξαρτάται πολιτικά από τους αστούς και σχηματίσουν μια δική τους καθαρά εργατική κυβέρνηση. Να προχωρήσουν στην απαλλοτρίωση εργοστασίων και κτημάτων και να απευθύνουν ένα ταξικό κάλεσμα στους στρατιώτες που αποτελούσαν το στρατό του Φράνκο.
Καμιά όμως από τις βασικές πολιτικές δυνάμεις του εργατικού κινήματος δεν κινήθηκε προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι Αναρχικοί

Οι αναρχικοί ήταν η πιο ισχυρή δύναμη μέσα στο ισπανικό εργατικό κίνημα. Το συνδικάτο τους CNT και η πολιτική τους έκφραση «Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία (FAI) είχαν εκατομμύρια μέλη και ειδικά στην περιοχή της Καταλονίας και την Βαρκελώνη κυριαρχούσαν απόλυτα. Ωστόσο, ιδεολογικά οι αναρχικοί διαφωνούσαν με την έννοια του κράτους γενικά και γι’ αυτό αρνήθηκαν από την πρώτη στιγμή να πρωτοστατήσουν στη δημιουργία μιας εργατικής κυβέρνησης. Πίστευαν πως ήταν αρκετή η απαλλοτρίωση των κτημάτων και των εργοστασίων για να πετύχει η επανάσταση. Αγνοούσαν – όπως εξακολουθούν ν’ αγνοούν και σήμερα, παρά τα μαθήματα της Ισπανίας – την αποφασιστική σημασία που έχει η κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες και η δημιουργία του δικού τους κράτους. Έδωσαν έτσι την ευκαιρία στους αστούς της κυβέρνησης και στο ΚΚΙ ν’ ανασάνουν στις πρώτες κρίσιμες μέρες και να οργανώσουν τις μετέπειτα κινήσεις τους.

Μάλιστα, όπως συχνά συμβαίνει στην πολιτική, το ένα λάθος ακολουθήθηκε από δεύτερο, ακόμη μεγαλύτερο: Ενώ αρχικά η ηγεσία των αναρχικών αρνήθηκε να προχωρήσει στη δημιουργία εργατικής κυβέρνησης, σύντομα έπεσε στην παγίδα του ΚΚΙ και κατέληξε να συμμετάσχει στην αστική κυβέρνηση του Λ. Μ., τόσο στην Καταλονία όσο και στην κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης με 3 υπουργούς, μεταξύ των οποίων κι ο βασικός τους ηγέτης Χουάν Γκαρθία Όλιβερ.

Ο ρόλος του ΚΚΙ

Φυσικά, είναι λάθος να αναλύουμε την πολιτική του ΚΚΙ σαν κάτι αυθύπαρκτο. Η σκληρή πραγματικότητα είναι πως τόσο το ΚΚΙ όσο και κάθε άλλο ΚΚ εκείνης της εποχής δεν υπήρχε σαν ένα ανεξάρτητο κόμμα της εργατικής τάξης, έστω και με λανθασμένες θέσεις. Είχαν μετατραπεί σε διπλωματικά πρακτορεία της ΕΣΣΔ. Κάθε τους κίνηση δεν είχε άλλο στόχο από το να εξυπηρετήσει την εξωτερική πολιτική της Σοβ. Ένωσης, δηλαδή της γραφειοκρατίας. Ακριβώς το ίδιο έργο επρόκειτο να παιχτεί και στην Ελλάδα, 10 χρόνια μετά, στην περίοδο του εμφυλίου.
Ο διεθνισμός και τα σοσιαλιστικά ιδανικά είχαν πλέον οριστικά και αμετάκλητα αφαιρεθεί από τις ανάγκες αυτής της εξωτερικής πολιτικής.
Στα μέσα του ’30, ο Στάλιν είχε πλέον πειστεί ότι ο πόλεμος με τη Γερμανία ήταν αναπόφευκτος. Ήταν καθήκον λοιπόν η συμμαχία με τους Αγγλογάλλους. Κάθε τι που θα μπορούσε να τους τρομάξει, έπρεπε να καταγγέλλεται σαν προδοτική πολιτική. Και τίποτε βέβαια δεν θα μπορούσε να τρομάξει περισσότερο τους αστούς του παγκόσμιου καπιταλισμού από την κοινωνική επανάσταση σε μια ευρωπαϊκή χώρα… Άλλο τόσο βέβαια τρόμαζε και τον ίδιο τον Στάλιν μια τέτοια προοπτική. Μια πετυχημένη επανάσταση στην Ισπανία θα είχε τεράστιο αντίχτυπο και για το ίδιο του το καθεστώς, αφού θα ξαναξυπνούσε το τεράστιο ρωσικό προλεταριάτο που υπέφερε κάτω απ’ την κυριαρχία της γραφειοκρατίας.
Έτσι, τόσο στα λόγια όσο – κυρίως – στα έργα, το ΚΚΙ ανέλαβε το ρόλο της άκρας δεξιάς πτέρυγας του Λ. Μ. Δεν σταματούσε να διαλαλεί πως «ο μόνος του σκοπός είναι να υπερασπίσει τη δημοκρατική τάξη, σεβόμενο την ατομική ιδιοκτησία». Και φρόντιζε να κάνει πράξη αυτές τις διακηρύξεις, συκοφαντώντας και χτυπώντας ανοιχτά τους επαναστάτες του POUM και τους αναρχικούς. Τον Φλεβάρη του 1937 μάλιστα δε δίστασε να χρησιμοποιήσει στρατιωτικές μονάδες που ελεγχόντουσαν απ’ αυτό για να διώξει απ’ την επαρχία της Βαλένθια τους αγρότες που είχαν καταλάβει τα χτήματα και να επαναφέρει τους παλιούς τους ιδιοκτήτες!

Το POUM

Το POUM δημιουργήθηκε το 1935 από την ένωση δυο οργανώσεων, της Συμμαχίας Εργατών και Αγροτών, με βάση την Καταλονία και την τροτσκιστική Κομμουνιστική Αριστερά, του Αντρέ Νιν. Ο Λ. Τρότσκι είχε αντιπροτείνει στο Νιν να συνεργαστεί με την νεολαία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που αριθμούσε τότε 100.000 μέλη και βρισκόταν σε ρήξη με το επίσημο Σ. Κ., καθώς προχωρούσε με γρήγορα βήματα προς τ’ αριστερά.

Το νέο κόμμα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μετά την εξέγερση του Ιούλη του ’36, η ηγεσία του ωστόσο έκανε σημαντικά σφάλματα. Κατέληξε να υποστηρίξει την κυβέρνηση του Λ. Μ. και ακολουθώντας το παράδειγμα των αναρχικών, να μπει στην κυβέρνηση της Καταλονίας, με τον Νιν να αναλαμβάνει το υπουργείο Δικαιοσύνης.
Για τους σταλινικούς του ΚΚΙ το POUM ήταν ο κύριος στόχος, επειδή ήταν το κόμμα που έκανε την πιο συνεπή κριτική στο ΚΚ και τη Σ. Ένωση και υπήρχε πάντα ο φόβος να διορθώσει εγκαίρως την πορεία του, μπαίνοντας επικεφαλής των επαναστατικών διαθέσεων των μαζών. Έπειτα, καθώς είχε πολύ λιγότερες δυνάμεις από τους αναρχικούς, αποτελούσε πολύ πιο εύκολο στόχο για τους σταλινικούς, τουλάχιστον σε πρώτη φάση.

Η εξέγερση της Βαρκελώνης

Η καταστροφική πολιτική των αναρχικών και του POUM έδωσε όπως είπαμε τα περιθώρια στους δεξιούς σοσιαλιστές, τους ελάχιστους αστούς που είχαν μείνει με το μέρος των δημοκρατικών και κυρίως στους σταλινικούς του ΚΚΙ ν’ αρχίσουν σταδιακά να υπονομεύουν τις κατακτήσεις της ισπανικής επανάστασης. Από τα τέλη του 1936 κατόρθωσαν να αναδιοργανώσουν την αστυνομία και να ξαναδημιουργήσουν τον επίσημο στρατό. Έχει λεχθεί πολύ σωστά πως

«μια κυβέρνηση που στέλνει 15χρονα παιδιά με 40 χρονών ντουφέκια στο μέτωπο και κρατάει τις καλύτερες δυνάμεις της στις πόλεις, είναι φανερό πως φοβάται την επανάσταση πολύ περισσότερο απ’ ότι φοβάται τον Φράνκο».

Το σκηνικό είχε στηθεί σιγά σιγά και τον Μάη του 1937 η κυβέρνηση προχώρησε στην τελική της επίθεση. Ο σταλινικός αρχηγός της αστυνομίας στη Βαρκελώνη χρησιμοποίησε τις φρουρές εφόδου για να εκδιώξει τους αναρχικούς από το κεντρικό κτήριο των τηλεπικοινωνιών που δέσποζε σ’ ολόκληρη την πόλη. Η επίθεση αυτή προκάλεσε μαζική εξέγερση των εργατών που αντεπετέθηκαν, σήκωσαν παντού οδοφράγματα και κράτησαν τις θέσεις τους. Και πάλι όμως, οι αναρχικοί και το POUM που ήταν πανίσχυροι στην Καταλονία, αρνήθηκαν ν’ αναλάβουν τις ευθύνες τους. Ενώ θα μπορούσαν εύκολα να προχωρήσουν στην ανατροπή της τοπικής κυβέρνησης και να καλέσουν τους εργάτες ολόκληρης της χώρας να τους μιμηθούν, έκαναν το ακριβώς αντίθετο: Ζήτησαν από τους εργάτες να εγκαταλείψουν τα οδοφράγματα και να γυρίσουν στις δουλειές και στα σπίτια τους, γιατί τάχα «είχαν έρθει σε συμφωνία με την κυβέρνηση».
Μόνο η μικρή ομάδα των Διεθνιστών Τροτσκιστών και οι επαναστάτες αναρχικοί της ομάδας «Φίλοι του Ντουρούτι» αντιτάχτηκαν σ’ αυτή την προδοσία και ζήτησαν από τους εργάτες να συνεχίσουν τον αγώνα μέχρι τέλους, οι δυνάμεις τους όμως ήταν πολύ μικρές για ν’ αντιστρέψουν την κατάσταση.
Αυτή ήταν φυσικά η ευκαιρία που περίμεναν οι σταλινικοί. Η GPU, η μυστική αστυνομία του Στάλιν που ήταν κράτος εν κράτει, απήγαγε και δολοφόνησε τον Α. Νιν. Το POUM κηρύχθηκε παράνομο και η πολιτοφυλακή του διαλύθηκε. Παρόμοια τύχη περίμενε χιλιάδες αγωνιστές, σ’ ολόκληρη την Ισπανία. Η «νομιμότητα» άρχισε να βασιλεύει παντού…

Η τελική ήττα

Όπως ήταν φυσικό, η συντριβή της εξέγερσης στη Βαρκελώνη, η διάλυση των πολιτοφυλακών και η δημιουργία για μια ακόμη φορά των προνομίων των ολίγων που είχε καταργήσει η επανάσταση, έσπειρε τρομερή απογοήτευση μέσα στις γραμμές των εργατών και των αγροτών που πολεμούσαν ενάντια στον Φράνκο και που δεν έβλεπαν πια για ποιον λόγο έπρεπε να χύνουν το αίμα τους για μια κυβέρνηση που δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να προσπαθεί να επαναφέρει την παλιά μισητή κατάσταση. Τα μέτωπα συνέχισαν να σέρνονται για λίγο ακόμα καιρό, αλλά οι δημοκρατικοί έχαναν την μια επαρχία μετά την άλλη, χωρίς τίποτε πια να μπορεί να σταματήσει την επέλαση των φασιστών. Τον Μάρτη του 1939 έπεφτε η Μαδρίτη και οι σοσιαλιστές και κομμουνιστές «ηγέτες» το έσκαγαν για το εξωτερικό αφήνοντας, ως συνήθως, τους εργάτες στην τύχη τους. Η σαραντάχρονη δικτατορία του Φράνκο ξεκινούσε.

κοντοτασιος νικος.com: Ποιος αμολάει τα άγρια θηρία; Ένας μύθος επικίνδυν...

κοντοτασιος νικος.com: Ποιος αμολάει τα άγρια θηρία; Ένας μύθος επικίνδυν...: Κάθε χρόνο γεμίζουν σελίδες, ιστοσελίδες, blogs και κοινωνικά δίκτυα με «ειδήσεις» για φίδια, αρκούδες, λύκους...

Ποιος αμολάει τα άγρια θηρία; Ένας μύθος επικίνδυνος για τη φύση και τον άνθρωπο

Κάθε χρόνο γεμίζουν σελίδες, ιστοσελίδες, blogs και κοινωνικά δίκτυα με «ειδήσεις» για φίδια, αρκούδες, λύκους και τσακάλια που έχουν κατακλύσει, λέει, την ελληνική ύπαιθρο σκοτώνοντας ζώα και τρομοκρατώντας ανθρώπους. Ακούμε μέχρι και για ψύλλους και μεσογειακές φώκιες, που έχουν «απελευθερωθεί» κρυφά και ανεξέλεγκτα από «οικολόγους», απροσδιόριστες οργανώσεις και άγνωστα άτομα που κινούνται ύποπτα σε δασικούς δρόμους… Το καλοκαίρι του 2014 ακούσαμε μέχρι και για… «διεθνές σχέδιο οικο-τρομοκρατίας» με στόχο την Ελλάδα, τον τουρι- σμό και την πρωτογενή παραγωγή! Οι συναρπαστικές αυτές ιστορίες δεν είναι μοναδικό προνόμιο της χώρας μας, αφού παρόμοιες φήμες διακινούνται σε όλη την Ευρώπη, από τις μεσογειακές χώρες μέχρι και τον «αναπτυγμένο» Βορρά.

Όμως, δυστυχώς το «αστείο» έχει πολύ σοβαρές και επικίνδυνες προεκτάσεις, αφού θέτει σε κίνδυνο την άγρια ζωή αλλά, τελικά και τους ανθρώπους. Ορισμένοι θεωρούν πως αφού οι «οικολόγοι» παρεμβαίνουν έτσι αυθαίρετα στις φυσικές ισορροπίες, είναι δικό τους «χρέος» να επαναφέρουν την ισορροπία, παίρνοντας τα όπλα και κυνηγώντας παράνομα. Άλλοι πάλι βρίσκουν δικαιολογία να πετούν δηλητηριασμένα δολώματα (φόλες), μια εξολοκλήρου παράνομη πρακτική που μπορεί να θανατώσει πολλά περισσότερα ζώα από αυτά που στοχεύει, εξοντώνοντας άδικα και αδιακρίτως όποιο ζώο φάει είτε τα ίδια τα δολώματα ή τα δηλητηριασμένα θύματα.

Τα δηλητηριασμένα δολώματα ειδικά έχουν τεράστιο κόστος για ολόκληρη την αλυσίδα της φύσης. Συχνά πεθαίνουν μικρά και μεγάλα σαρκοφάγα θηλαστικά, κατοικίδια ζώα και στη συνέχεια αρπακτικά πουλιά όπως γύπες και μεγάλοι αετοί που θα καταναλώσουν με τη σειρά τους τα κουφάρια των ζώων που δηλητηριάστηκαν (δευτερογενής δηλητηρίαση). Στις περισσότερες περιπτώσεις τα πτώματα των θυμάτων λειτουργούν για πολύ καιρό ως θανατηφόρες παγίδες για πολλά ακόμη ζώα. Η ένταση στις ανθρώπινες σχέσεις είναι μια ακόμη σημαντική επίπτωση καθώς όταν πλήττει ζώα προσφιλή στον άνθρωπο, ζώα που τον συντροφεύουν ή και τον στηρίζουν στις δραστη- ριότητές του, γεννά αισθήματα μίσους και ενίοτε και την τάση αυτοδικίας. Έχουν αναφερθεί μέχρι και ανθρωποκτονίες που ξεκίνησαν από μια βεντέτα «δηλητηρίασης».

Στο κείμενο αυτό:

1. Εξηγούμε τους βασικούς λόγους που μπορεί να οδηγήσουν λαθεμένα στο συμπέρασμα ότι «έχει παρέμβει ανθρώπινο χέρι στη φύση», δηλαδή ότι έχει γίνει «απελευθέρωση άγριων ζώων».

2. Περιγράφουμε τις ελάχιστες εξαιρέσεις στις οποίες γίνονται επίσημες και φανερές απελευθερώσεις ζώων.

3. Αναλύουμε τους λόγους γιατί η «απελευθέρωση άγριων ζώων» είναι πρακτικά αδύνατη, κι ότι ακόμα κι αν ήταν εφικτή, δε θα την επιθυμούσε κανένας πραγματικός οικολόγος, γιατί θα είχε πολύ σοβαρούς κινδύνους για τη φύση.

4. Τέλος, κοιτάμε τις αιτίες του πραγματικού προβλήματος και ζητάμε τη δική σας βοήθεια για να γκρεμιστεί ο επικίνδυνος μύθος.

Οι 4 παρανοήσεις

Υπάρχουν κάποια «συμπτώματα» στην ύπαιθρο που λαθεμένα οδηγούν αρκετούς στο συμπέρασμα ότι, «μόνη εξήγηση είναι ότι μεσολάβησε ανθρώπινο χέρι». Ας τα δούμε αναλυτικά:

Παρανόηση 1:

«Αυξήθηκε ο πληθυσμός των άγριων ζώων; Άρα μεσολάβησε ανθρώπινο χέρι!»
Παροδικές αυξομειώσεις
Οι πληθυσμοί των ζώων παρουσιάζουν φυσιολογικές αυξήσεις ή μειώσεις στον πληθυσμό τους από χρονιά σε χρονιά, όπως γνωρίζουν καλά και οι γεωργοί καθώς το ίδιο ισχύει για τις καλλιέργειες. Αυτό είναι μέρος του φυσικού κύκλου της ζωής. Υπάρχουν ακόμα και περιπτώσεις «πληθυσμιακής έκρηξης», όταν για παράδειγμα αυξάνονται υπερβολικά τα ποντίκια μια περιοχής, γεγονός που οδηγεί την Πολιτεία να τη χαρακτηρίσει ως «αρουραιόπληκτη» και να δώσει διαταγή για την απαγόρευση του κυνηγιού της αλεπούς ως βασικό καταναλωτή των ποντικών. Τέτοιες διακυμάνσεις συνήθως είναι παροδικές και εξισορροπούνται τα επόμενα χρόνια. Μόνο μακροχρόνια προγράμματα παρακολούθησης μπορούν να δείξουν ότι πράγματι ένα είδος έχει σταθερή αύξηση στον πληθυσμό του.
Φυσική διαδικασία
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου πληθυσμοί άγριων ζώων δείχνουν μια τοπική αύξηση, λόγω ανατροπής στις φυσικές ή ανθρωπογενείς συνθήκες που αντιμετωπίζουν. Για παράδειγμα, τα φίδια σε ορισμένες περιοχές μπορεί να έχουν αυξηθεί επειδή με τα φυτοφάρμακα και τη λαθροθηρία έχουν εξολοθρευτεί οι θηρευτές τους, όπως τα αρπακτικά πουλιά. Ακόμα, η εγκατάλειψη ανθρώπινων δραστηριοτήτων (π.χ. εγκαταλελειμμένα χωράφια, κλειστά σπίτια σε χωριά) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των ερπετών αφού πια δεν υπάρχουν άνθρωποι των οποίων η παρουσία και μόνο να τα φοβίζει και να τα απωθεί. Αντίθετα με τις διαδόσεις για«απελευθέρωση» ειδών, σε αρκετές περιπτώσεις η αύξηση του αριθμού ζώων που είναι προστατευόμενα (π.χ. λύκος, αρκούδα) ή θηρεύσιμα είδη (π.χ. αγριογούρουνο) αποτελεί φυσική διαδικασία. Οφείλεται κυρίως στη σταδιακή δημιουργία κατάλληλων βιοτόπων, λόγω της εγκατάλειψης των παραδοσιακών δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα (κτηνοτροφία, γεωργία) αλλά και της εφαρμογής του νομικού καθεστώτος προστασίας ή διαχείρισης των εν λόγω ειδών.

Παρανόηση 2:

«Άγρια ζώα τώρα ζουν κοντά στον άνθρωπο; Άρα τα εκθρέψανε άνθρωποι!»
Ας πάρουμε το παράδειγμα του λύκου. Το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια αυτό το άγριο ζώο έχει θεαθεί κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς, κάποιοι το ερμηνεύουν ως ένδειξη ότι έχει εκτραφεί και απελευθερωθεί από ανθρώπους. Κι όμως, στην πραγματικότητα στην Ελλάδα ο λύκος δεν ήταν ποτέ το «μοναχικό ζώο στο μακρινό δάσος». Πάντα ζούσε κοντά στην ανθρώπινη δραστηριότητα, εκεί όπου έβρισκε την τροφή του: κυρίως κτηνοτροφικά ζώα ελεύθερης βοσκής, πτώματα ζώων από σταυλισμένες εγκαταστάσεις, άλλα μικρότερα θηλαστικά και, όχι σπάνια, κυνηγετικούς ή αδέσποτους σκύλους. Γι’ αυτό και πάντα υπήρχαν και οι σκύλοι φύλαξης, όπως ο Ελληνικός Ποιμενικός, για να προστατεύουν τους αγρότες. Επομένως, το ότι άγρια ζώα βρίσκονται κοντά στον άνθρωπο δεν είναι ένδειξη κάποιας «απελευθέρωσης», αλλά ότι πλησιάζουν στις περιοχές όπου η διαθεσιμότητα τροφής είναι υψηλή και συνεχής σε ετήσια βάση.

Παρανόηση 3:

«Ζώα που βλέπουμε για πρώτη φορά; Άρα, πρόκειται για εξωτικά είδη που απελευθερώθηκαν!»
Αν πάρουμε για παράδειγμα τα φίδια, 23 διαφορετικά είδη εξαπλώνονται στην Ελλάδα, οπότε υπάρχει πάντα η πιθανότητα να αντικρίσουμε ένα ζώο που μας φαίνεται νέο και διαφορετικό. Παρόλα αυτά, είναι αλήθεια ότι σε λίγες περιπτώσεις κάποια «εξωτικά είδη» εμφανίζονται όντως για πρώτη φορά. Πρόκειται για εξωτικά κατοικίδια, μια νέα και καταστροφική μόδα, που έχει ως αποτέλεσμα φίδια, ιγκουάνα ή άλλα ζώα να το σκάνε από τους ιδιοκτήτες τους ή να εγκαταλείπονται στη φύση, τρομάζοντας τον περίγυρο. Πρόσφατο και ενδεικτικό το παράδειγμα του κροκόδειλου Σήφη στην Κρήτη!
Τα εγκαταλειμμένα αυτά κατοικίδια δεν είναι πάντα επικίνδυνα για τον άνθρωπο και συνήθως δεν καταφέρνουν να επιζήσουν στη φύση, όμως ο κίνδυνος για ανατροπή των φυσικών ισορροπιών είναι σημαντικός. Παράδειγμα τέτοιας ανατροπής είναι οι αμερικάνικες νεροχελώνες που επιζούν εις βάρος των ιθαγενών ειδών, μειώνοντας τους πληθυσμούς τους. Η εγκατάλειψη εξωτικών ζώων είναι μια ανεύθυνη και παράνομη πράξη. Τόσο η μόδα των εξωτικών κατοικιδίων, όσο και η συλλογή ζώων με στόχο το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων (ορισμένα τέτοια περιστατικά έχουν αναφερθεί και στη χώρα μας), βρίσκει κάθετα αντίθετες τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, που κινητοποιούνται διεθνώς για να σταματήσουν τέτοια περιστατικά!

Παρανόηση 4:

«Μα τους είδαν, υπάρχουν μαρτυρίες!» «Ο φίλος/ κτηνοτρόφος/ συγγενής/ κάτοικος, κ.ο.κ είδε ένα όχημα που κινιόταν περίεργα σε μια απομονωμένη περιοχή και μετά εμφανίστηκαν λύκοι στην περιοχή.»
Όσες φορές έχουμε ακούσει τέτοιες αναφορές, έχουμε προσπαθήσει να διερευνήσουμε το θέμα, γιατί πρόκειται για μια πρακτική παράνομη και επικίνδυνη για τις φυσικές ισορροπίες. Όμως, ποτέ οι έρευνές μας δεν έχουν φέρει αποτέλεσμα: όταν ρωτάμε, μαθαίνουμε ότι ο «μάρτυρας» ενημερώθηκε από κάποιον άλλο που με τη σειρά του το άκουσε από κάποιον τρίτο… Ως τώρα δεν έχουμε ποτέ διαβάσει απευθείας μαρτυρία τέτοιου γεγονότος. Πάντα προσπαθούμε να διαλευκάνουμε τέ- τοιες κατηγορίες, ακριβώς για να μη μένει μετέωρη η υποψία.

Πραγματικές απελευθερώσεις

Επιστροφή πληγωμένων ζώων στη φύση
Υπάρχουν και συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου ένα πληγωμένο ζώο επιστρέφει στη φύση μετά από την επιτυχή περίθαλψή του. Πρόκειται για περιστατικά που όχι μόνο δεν γίνονται κρυφά αλλά αντίθετα διαφημίζονται για να ενημερωθεί ο κόσμος για συγκεκριμένους κινδύνους για την άγρια ζωή, όπως η λαθροθηρία, τα μη μονωμένα καλώδια μεταφοράς ρεύματος ή τα τροχαία, όσο και για την ανάγκη διατήρησης σπάνιων και απειλούμενων ειδών. Οργανώνονται μετά από ενημέρωση και άδεια από το εκάστοτε τοπικό δασαρχείο και συνήθως υλοποιούνται από τα Κέντρα Περίθαλψης Άγριων Ζώων με συμμετοχή πολιτών, σχολείων κλπ.
Κυνηγοί
Είναι επίσης γνωστό ότι απελευθερώσεις ζώων κάνουν και οι κυνηγοί εμπλουτίζοντας περιοχές με θηρεύσιμα είδη (π.χ. φασιανοί, πέρδικες, αγριόχοιροι).
Eπίσημα προγράμματα επανεισαγωγής
Επίσημα προγράμματα επανεισαγωγής εγκρίνονται αποκλειστικά και μόνο σε χώρες, περιοχές και περιπτώσεις που κάποια είδη έχουν ήδη εξαφανισθεί ή βρίσκονται στα όρια της εξαφάνισης. Τέτοια προγράμματα δεν έχουν υλοποιηθεί στην Ελλάδα. Υπάρχουν όμως παραδείγματα στην Ευρώπη που αφορούν διάφορα είδη γυπών και μεγάλων αρπακτικών πουλιών, μεγάλα θηλαστικά όπως λύγκες κλπ, τα οποία στηρίχθηκαν σε μακρόχρονες προσπάθειες και επίσημη συνεργασία κρατικών, πανεπιστημιακών και περιβαλλοντικών φορέων. Όταν βάσει μελετών αποδειχθεί ότι για να μην εξαφανιστούν κάποια είδη χρειάζεται να απελευθερωθούν άτομα στη φύση για να επανέλθει κάποιος πληθυσμός, τότε θεωρητικά υπάρχει η δυνατότητα, με επίσημη κρατική άδεια και εποπτεία από το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, να οργανωθούν προγράμματα επανεισαγωγής. Φυσικά, τέτοια προγράμματα δε θα γίνονταν κρυφά, αλλά απαιτούν τη συναίνεση της τοπικής κοινωνίας και την αποτελεσματική και ουσιαστική συνέργεια των τοπικών φορέων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τέτοιες κινήσεις απαιτούν να μελετηθούν πρώτα αναλυτικά όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι για τις τοπικές ισορροπί- ες από την πιθανή ανατροπή που μπορεί να φέρει η εισαγωγή ενός νέου είδους. Η επιστήμη της οικολογίας γνωρίζει καλά ότι μια τέτοια κίνηση, όταν δεν γίνει μελετημένα, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει πολύ μεγαλύτερη ζημιά παρά όφελος στην αλυσίδα της ζωής.
Και να θέλαμε… δε θα μπορούσαμε!

Ακόμα και να ήθελε κάποιος να απελευθερώσει ανεξέλεγκτα άγρια ζώα, θέτοντας σε κίνδυνο τις φυσικές ισορροπίες της υπαίθρου, θα ήταν εφικτό κάτι τέτοιο; Ας σκεφτούμε τα πρακτικά προβλήματα:

Η συλλογή είναι παράνομη:
Τα ζώα που συνήθως υποτίθεται ότι απελευθερώνονται είναι προστατευόμενα είδη των οποίων η σύλληψη, συλλογή κι αιχμαλωσία είναι παράνομη! Πέρα από παράνομη, είναι και πολύ δύσκολη. Τα είδη αυτά είναι σπάνια και δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς και να αιχμαλωτίσει με επιτυχία τα απαραίτητα ενήλικα ζευγάρια …
Η αιχμαλωσία δεν είναι «παίξε-γέλασε»:
Ας υποθέσουμε ότι παρόλα αυτά ο «οικολόγος» έχει καταφέρει να βρει και να συλλέξει τα ζώα που θέλει. Κάπου θα πρέπει να τα φυλάξει μέχρι να αναπαραχθούν και να δώσουν απογόνους. Αυτό σημαίνει ότι εξασφαλίζει ικανοποιητική τροφή κι έχει κατασκευάσει κατάλληλες εγκαταστάσεις, που θα προσομοιάζουν στο φυσικό περιβάλλον, προκειμένου τα ζώα να μπορούν να ζευγαρώσουν, αλλά και θα τα προστατεύουν από ασθένειες, φυσικούς θηρευτές, και από τα… αδιάκριτα μάτια (αφού μιλάμε για μια κρυφή επιχείρηση). Όμως το μέγεθος αλλά και το κόστος συντήρησης αυτών των εγκαταστάσεων είναι απαγορευτικό ακόμη και για οργανωμένους ζωολογικούς κήπους, οι οποίοι συχνά αποτυγχάνουν να αυξήσουν τους πληθυσμούς των ζώων τους!
Απελευθέρωση:
Ο λόγος που έχουν μειωθεί τα άγρια ζώα σε μια περιοχή είναι ότι το περιβάλλον εκεί δεν είναι πια ευνοϊκό, π.χ. λόγω έλλειψης τροφής. Τότε, η τύχη των ζώων που θα απελευθερωθούν εκεί θα είναι μάλλον και πάλι η εξαφάνιση, αφού ο αυξημένος ανταγωνισμός για περιορισμένους πόρους το πιθανότερο να οδηγήσει σε μεγαλύτερη θνησιμότητα. Για αυτό το λόγο άλλωστε πρωταρχικό μέλημα οποιασδήποτε σοβαρής προσπάθειας αποκατάστασης των πληθυσμών ενός είδους είναι οι δράσεις διατήρησης ή βελτίωσης των φυσικών του βιοτόπων.

Το αληθινό πρόβλημα

Οι ζημιές των κτηνοτρόφων δεν είναι φανταστικές

Καμιά βιομηχανία αναπαραγωγής και απελευθέρωσης ζημιογόνων ή επικίνδυνων ζώων δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Αν κάποια ζώα μας προκαλούν ζημιές ή αν φοβόμαστε κάποια άλλα, ας δούμε τα πραγματικά αίτια.
Τα μεγάλα σαρκοφάγα θηλαστικά της Ελλάδας βασίζονται τροφικά στα κτηνοτροφικά ζώα, στους σκουπιδότοπους, στα υπολείμματα σφαγείων κ.λπ., με αποτέλεσμα οι ζημιές σε αιγοπρόβατα, βοοειδή ή και μελίσσια (από αρκούδες) να είναι αναπόφευκτες. Επίσης, τα άγρια ζώα αλλάζουν συμπεριφορές στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν, σε ένα φυσικό περιβάλλον το οποίο οι άνθρωποι αλλάζουμε με τις δραστηριότητές μας. Φυσικά θα βασίζονταν και σε άλλες τροφικές πηγές αν υπήρχαν άφθονες, πχ. ζαρκάδια. Η κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός ότι σε μικρές χώρες όπως η Ελλάδα δεν υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις χωρίς ανθρώπινες δραστηριότητες.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλές επιθέσεις σε κοπάδια κτηνοτρόφων σε όλη την Ελλάδα έχει αποδειχτεί ότι γίνονται όχι μόνον από λύκους, αλλά και από άγρια αδέσποτα σκυλιά. Πρόκειται για παρατημένα και εξαγριωμένα πλέον ζώα που οργανώνονται σε αγέλες αναζητώντας τροφή. Τα συναντάμε δυστυχώς σε όλη την Ελλάδα και βέβαια και σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν λύκοι ή τσακάλια, πυροδοτώντας τις φήμες για απελευθερώσεις.

Ζημιές γίνονται, όμως η διαιώνιση του μύθου των «απελευθερώσεων» δε μας βοηθά να λύσουμε το πρόβλημα. Αντίθετα, δίνει δικαιολογία στο παράνομο κυνήγι και στις φόλες, δραστηριότητες που κινδυνεύουν να φέρουν πολλαπλάσιο κόστος στη φύση και στον άνθρωπο.

Η σωστή αντιμετώπιση: αναζητώντας τη συνύπαρξη

Πολλές αγροτικές κοινωνίες στην Ελλάδα έχουν καταφέρει να συνυπάρξουν με την άγρια ζωή. Οι κτηνοτρόφοι που γνωρίζουν καλά τις περιοχές τους και μαθαίνουν τις συνήθειες των άγριων ζώων, αναπτύσσουν απλές αλλά αποτελεσματικές μεθόδους προφύλαξης, όπως τη χρήση των ποιμενικών σκύλων. Έτσι, πολλές τοπικές κοινωνίες έχουν δείξει ανοχή σε είδη όπως ο λύκος και η αρκούδα, γεγονός που τις τιμά. Αντίθετα, σε άλλες περισσότερο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες, τα είδη αυτά εξαφανίστηκαν εξαιτίας του ανθρώπου. Βέβαια, όπου η προφύλαξη δεν είναι αρκετή, υπάρχει η δυνατότητα αποζημιώσεων για επιθέσεις από λύκους και αρκούδες από τον ΕΛΓΑ.
Για μας είναι ξεκάθαρο ότι δεν μπορεί να υπάρξει προστασία ζώων και φυτών χωρίς τη συναίνεση και ενεργή συμμετοχή των κατοίκων μιας περιοχής. Στόχος μας είναι οι πολίτες να γίνονται συμμέτοχοι στην προστασία του φυσικού πλούτου της υπαίθρου. Απελευθερώσεις που θα προκαλούσαν τεχνητά μεγάλη τοπική αύξηση του πληθυσμού ειδών της άγριας πανίδας όχι μόνο θα προκαλούσαν ζημιά στη φύση, ανατρέποντας τις φυσικές ισορροπίες, αλλά και θα αύξαναν άμεσα και σημαντικά τις ζημιές στη παραγωγή, με αποτέλεσμα να ενοχοποιείται η άγρια ζωή και έτσι τελικά να υπονομεύεται η προσπάθεια διατήρησής της. Μια οικολογική οργάνωση δε θα υιοθετούσε ποτέ μια τόσο ανεύθυνη πρακτική που θα έβλαπτε τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους, τους πιο απαραίτητους συμμάχους για την προστασία της άγριας ζωής.

Γίνετε συμμέτοχοι στη λύση!

Βοηθήστε μας να γκρεμίσουμε τον επικίνδυνο μύθο των απελευθερώσεων! Την επόμενη φορά που θα ακούσετε μια τέτοια φήμη, παροτρύνετε αυτόν που τη διακινεί να φέρει αποδείξεις, φωτογραφίες, ή οποιοδήποτε στοιχείο που να μπορεί να ελεγχθεί και να διερευνηθεί από την αστυνομία και το δασαρχείο. Ενθαρρύνετε τον κόσμο που πιστεύει στη φήμη αυτή να κάνει μια σοβαρή καταγγελία, ώστε να διαλευκανθεί και να δουν όλοι τελικά αν ήταν αληθινή ή όχι. Όλοι θα ωφεληθούμε όταν απαλλαγούμε από αυτόν τον επικίνδυνο μύθο.

Αυστηρή νομοθεσία και ειδικές άδειες

Η πλούσια πανίδα και χλωρίδα της Ελλάδας προστατεύεται από ένα ευρύ θεσμικό πλαίσιο σε εθνικό, ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο. Βασικό εργαλείο προστασίας σε αυτά τα νομικά κείμενα αποτελεί η απαγόρευση της σύλληψης, της θανάτωσης, της παρενόχλησης, της συλλογής, της εκρίζωσης, της κοπής, της αρπαγής αυγών και βέβαια και του εμπορίου αυτών των ειδών. Για το λόγο αυτό προβλέπεται η έκδοση αδειών, οι οποίες είναι υποχρεωτικές για οποιαδήποτε δράση αφορά σε προστατευόμενα ή απειλούμενα είδη, όπως είναι τα μεγάλα θηλαστικά, η πλειονότητα των ερπετών της Ελλάδας, πολλά είδη πτηνών και πολλά φυτά, ιδιαίτερα αν περιλαμβάνει σύλληψη άγριων ζώων για ερευνητικούς σκοπούς και στη συνέχεια την απελευθέρωση τους στη φύση. Οι άδειες αυτές εκδίδονται από τις αρμόδιες Διευθύνσεις του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΑΠΕΝ) μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου και δημοσιεύονται με ανάρτηση στο Δι@υγεια. Είναι έγγραφα συγκεκριμένα και προσωπικά καθώς αναφέρουν μεταξύ άλλων το ονοματεπώνυμο του ερευνητή, το σκοπό της έρευνας, την περιοχή και το χρονικό διάστημα διεξαγωγής της έρευνας και βέβαια το είδος ή τα είδη που θα μελετηθούν, το αν απαιτείται ή όχι η συλλογή ή σύλληψη και κατοχή φυτικού ή ζωικού είδους και αν ναι τον αριθμό και το είδος των απαιτούμενων δειγμάτων από κάθε ζωικό ή φυτικό είδος.

Οι ερευνητές επιστήμονες που μελετούν και δρουν για να προστατεύουν τα είδη άγριας πανίδας διαθέτουν υποχρεωτικά τέτοιες άδειες. Οι δημόσιες φωτογραφίες ή βίντεο επιστημόνων να δακτυλιώνουν, να τοποθετούν πομπούς, να περιθάλπουν τραυματισμένα άγρια ζώα και, αν θεραπευτούν, να τα απελευθερώνουν ξανά στη φύση, αποσκοπούν στο να ευαισθητοποιήσουν και να ενημερώσουν το κοινό για την προστασία των άγριων ζώων. Δεν πρέπει να θεωρούμε ότι οι άνθρωποι αυτοί διαχειρίζονται τα ζώα με ανεξέλεγκτο τρόπο. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: τα άγρια ζώα που «πιάνουν» στα χέρια τους είναι ένας μικρός αριθμός (δείγμα) από τα είδη που μελετούν, προκειμένου να εξάγουν σημαντικά συμπεράσματα για την προστασία τους, ή είναι ζώα που βρίσκονται σε ανθρώπινα χέρια λόγω τραυματισμού τους.dasarxeio.com