Ο αυτοκινούμενος φόβος

Tου Ευάγγελου Αυδίκου*
 εφημεριδα των συντακτων
Ο φόβος είναι συναίσθημα που διαχέεται σ’ όλο τον κόσμο των εμβίων όντων. Εμφανίζεται στις ζώνες επικινδυνότητας. Εκεί που ο χώρος δεν μπορεί να αναγνωριστεί ως οικείος. Εκεί που ελλοχεύουν η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια. Στα ζώα ο φόβος είναι ενστικτώδης. Στις ανθρώπινες κοινωνίες επιχειρήθηκε η διαχείριση του φόβου μέσω της οριοθέτησης της ασφαλούς ζώνης. Αυτή η περιοχή ταυτιζόταν με τον κατοικημένο, τον κοινωνικό χώρο. Και για να τον οριοθετήσουν αλλά και να τον προστατέψουν επινόησαν τα μέλη της οργανωμένης κοινότητας διάφορους τρόπους. Περιέζωσαν το χωριό με εκκλησάκια. Χρησιμοποίησαν την τελετουργική άροση (όργωμα της οικιστικής περιμέτρου). Εξω από την οικιστική γραμμή κατοικούσαν τα υπερφυσικά όντα που απειλούσαν την κοινοτική τάξη. Τέτοια όντα ήταν οι νεράιδες, τα φαντάσματα, οι βρικόλακες, τα χαμοδράκια κ.λπ. Εκπροσωπούσαν έναν κόσμο που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να ελέγξουν. Αντιπροσώπευσαν την αδυναμία του ανθρώπινου πολιτισμού να ερμηνεύσει τον κόσμο. Και γι’ αυτό κατέφευγε στη μυθοπλασία. Οι φόβοι του απέκτησαν μορφολογική έκφραση.

Ο διαφωτισμός, μέσω της επιστήμης, πανηγύρισε για την εξαφάνιση αυτού του φόβου. Η Ιστορία πλέον είχε εισέλθει, κατά την άποψή του, σε μια πορεία ελεγχόμενη. Η επιστήμη αναδεικνύεται σε βασικό αντίπαλο του παραδοσιακού κόσμου – συνεπώς και του φόβου για το ανοίκειο που έδρευε έξω από τον κοινωνικό χώρο.

Η επιστήμη, ευτυχώς, έλυσε πολλούς φοβικούς κόμπους. Δυστυχώς, όμως, κάποιοι επιστήμονες χρησιμοποιήθηκαν από τον καπιταλισμό και τις αυταρχικές πολιτικές ηγεσίες για την επαλήθευση της άποψης του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας. Με άλλα λόγια, υπηρέτησαν την προσπάθεια του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού να εμφανιστεί ο νεοφιλελευθερισμός με τις ακραίες συντηρητικές πολιτικές του ως μονόδρομος. Επρεπε οι πολίτες να πειστούν πως η μακρόχρονη λιτότητα, η ισοπέδωση των νοικοκυριών, η έκρηξη της ανεργίας, η καταβύθιση των νέων και των ανέργων στην απελπισία ήταν αναπόφευκτα βήματα για την επιβίωση των κρατών. Δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Νεοφιλελευθερισμός ή χάος το δίλημμα. Η διάσωση, με κάθε τίμημα, των τραπεζών και η συγκέντρωση της επιχειρηματικής δύναμης σε χέρια λίγων ήταν προϋπόθεση για την εξέλιξη. Για την πρόοδο της χώρας. Ετσι έλεγαν – και λένε. Διαφορετικά, η Ιστορία τελειώνει. Θα καταλήξουν όλοι μαζί στα κατράμια της ανυποληψίας και της καταστροφής.

Η χώρα μας είναι ένα τέτοιο εργαστήρι. Παράγει φόβους με ευθύνη της συγκυβέρνησης και των φίλα προσκείμενων μέσων της έντυπης και ηλεκτρονικής ενημέρωσης. Πρόκειται για τον αυτοκινούμενο φόβο, κατά την έκφραση του Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Θα έλεγα ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα-πειραματόζωο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που δοκιμάζεται ο βαθμός στον οποίο η παραγωγή φόβων μπορεί να αποτρέψει οποιαδήποτε πολιτική αλλαγή. Αν και σε ποιο βαθμό οι πολίτες μπορεί να υπερασπιστούν τη ζωή τους. Την αξιοπρέπειά τους. Αν οι πολίτες διατηρούν το δικαίωμα να λειτουργούν ως πολιτικά υποκείμενα. Να αποφασίζουν οι ίδιοι, με άλλα λόγια, για τον εαυτό τους. Το μέλλον τους.

Ενάντια σ’ αυτή την πολιτική στάση επιστρατεύεται ο αυτοκινούμενος φόβος. Η ενστάλαξη δηλαδή της βεβαιότητας ότι τα όρια του κόσμου μας είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Αν το ξεχάσουμε αυτό, ελλοχεύει η καταστροφή. Συνεπώς, η «σοφή» επιλογή είναι η στασιμότητα και όχι η αλλαγή. Ο συμβιβασμός με το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού και όχι η αποτροπή της επερχόμενης καταστροφής.

Υπάρχουν άφθονα τέτοια παραδείγματα. Η συγκυβέρνηση θεωρεί όσους δεν συμφωνούν με τις νεοφιλελεύθερες επιλογές της μπουρλοτιέρηδες της κοινωνικής ισορροπίας και της προοπτικής για σωτηρία της χώρας. Εχει επιστρέψει στην εποχή πριν από τον διαφωτισμό. Από τη μια μεριά οι συγκυβερνώντες, οι προστάτες της κοινωνικής τάξης, και από την άλλη τα ζιζάνια της καταστροφής, με κορυφαίο εκφραστή τον ΣΥΡΙΖΑ.

Η εικόνα αυτή φτιάχνεται σιγά σιγά από τα ΜΜΕ και τη συγκυβέρνηση. Στόχος τους είναι η αδρανοποίηση της πολιτικής σκέψης. Η χειραγώγηση της πολιτικής συμπεριφοράς. Και, τελικά, η παραίτηση από την ιδιότητα του πολιτικού όντος. Αυτές είναι οι προθέσεις. Ωστόσο, η Ιστορία έχει αποδείξει ότι τελικά δεν χειραγωγείται.

………………………………………………………………………………………………

* Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας