σύντροφοι»

Αναδημοσίευση από την Αυγή

(09/08/2009)

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΙΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Να πώς οι λέξεις εκδικούνται το νόημα. Από τη νεανική μου θητεία σε έναν από τους κομματικούς χώρους της αριστεράς, την πρώτη μεταπολιτευτική δεκαετία και λίγο μετά, συγκρατώ το ειδικό βάρος της λέξης «σύντροφοι». Τη χρησιμοποιούσαμε στην καθημερινότητά μας πολύ πιο συχνά απ’ όσο σήμερα ο μέσος νεοέλληνας χρησιμοποιεί το «μαλάκας» για να μιλήσει τρυφερά, σκληρά, αδιάφορα ή απλώς με κάποια χοντροκομμένη οικειότητα στους γύρω του. Αλλά η προσφώνηση «σύντροφε» δεν είχε την πολυποίκιλη απάθεια του «μαλάκα». Είχε μια φόρτιση, περιείχε έναν ισχυρό συμβολισμό που αφενός υπονοούσε την σκληρή περιπέτεια της αριστεράς στην Ελλάδα (οι «σύντροφοι» είχαν κάνει μαζί φυλακή, εξορία, είχαν υποστεί διώξεις ή είχαν χωρίσει δραματικά από άλλους «συντρόφους»). Και αφετέρου ήταν μια προβολή στο παρόν του γοητευτικού οράματος που μας έφερνε στην πολιτική περιπέτεια. Υπονοούσε την ουτοπία της κοινοκτημοσύνης – κι εδώ βοηθούσε η ετυμολογική ακρίβεια της ελληνικής λέξης: οι «σύντροφοι» συν-τρέφονται, μοιράζονται με δίκαιο τρόπο τ’ αγαθά που τους ανήκουν από κοινού ή δεν ανήκουν σε κανένα.

Με τον καιρό η λέξη υπέστη τη φθορά που υποστήκαμε όλοι μας: μεγαλώσαμε, σκορπίσαμε στο ταξικό σύμπαν, καθείς κατέλαβε τον κοινωνικό προορισμό που είχε ή επεδίωξε. Η κουλτούρα της λέξης «σύντροφος» έκανε ένα παράξενο «σουξέ», πέτυχε μιαν απήχηση αντιστρόφως ανάλογη από τις πολιτικές επιδόσεις της αριστεράς. Μπήκε στην κομματική, πολιτική και επαγγελματική αργκό πολλών χώρων, αναρριχήθηκε στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας- βοηθούσης και της μακράς ΠΑΣΟΚικής διακυβέρνησης. Κι έτσι σήμερα σχεδόν όλοι είμαστε «σύντροφοι»…

«Σύντροφο» αποκαλεί ο δεξιός υπουργός τον κολλητό του φαιοπράσινο δημοσιογράφο, «σύντροφοι» αποκαλούνται οι κατά συνθήκην ανταγωνιστές πολιτικοί των κομμάτων εξουσίας, «σύντροφο» αποκαλεί ο εργοδότης τον υπάλληλο όταν θέλει να του αποσπάσει τον υπερβάλλοντα ζήλο του ή απλώς να του ανακοινώσει την απόλυση. «Σύντροφοι» είναι και οι μικρομεσαίοι προμηθευτές του δημοσίου όταν κανονίζουν τις μικρές «Γιάλτες» στη διανομή έργων και προμηθειών. Να μην το υπερβάλλω κιόλας, δεν λέω ότι αλληλοαποκαλούνται «σύντροφοι» και τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου ή της διοίκησης του ΣΕΒ στις συνεδριάσεις τους, αλλά θα έχετε αντιληφθεί κι εσείς αυτή την ευρύτητα στη χρήση της λέξης που περιλαμβάνει πια έναν σαρκασμό, έναν ευφημισμό γι’ αυτό που συμβόλιζε κάποτε: οι «σύντροφοι» συν-τρέφονται πάλι, αλλά εις βάρος των άλλων.

Δεν είναι ανεύθυνη η αριστερά γι’ αυτή τη στρέβλωση. Άλλωστε, η λέξη απλώς ακολούθησε τους χρήστες της, όλους όσοι εξαργύρωσαν την «επαναστατική» τους εκπαίδευση με μιαν επαγγελματική, επιχειρηματική ή πολιτική δεξιότητα. Αλλά, αυτός ο ευφημισμός στη χρήση της λέξης, έχει μια προϊστορία στην ίδια την αριστερά που πολλοί από μας τους σημερινούς μεσήλικες της μεταπολίτευσης απωθούσαμε πάνω στον νεανικό ενθουσιασμό: «σύντροφοι» ήσαν κι οι ναύτες της Κροστάνδης πριν πέσουν από τα πυρά των Μπολσεβίκων, «σύντροφοι» κι όσοι στήθηκαν στο εδώλιο και μετά στο εκτελεστικό απόσπασμα ως προδότες της επανάστασης ή πράκτορες του εχθρού της σοσιαλιστικής πατρίδας, «σύντροφοι» κι όσοι στέλνονταν προ συμμόρφωση στην εξορία, σύντροφοι όσοι διαγράφονταν, «σύντροφοι» και οι πρωταγωνιστές ομάδων και ρευμάτων πριν οδηγήσουν τις αντιθέσεις τους στη διάσπαση. Μετά την απομάκρυνσιν εκ του κομματικού ταμείου, οι «σύντροφοι» γίνονταν απλώς κύριοι. Ή μαλάκες… Εν ολίγοις, και για να είμαστε ειλικρινείς, η λέξη «σύντροφοι» είχε ενσωματώσει τη διάσταση του αποκλεισμού των άλλων πολύ πριν λεηλατηθεί από τον «ταξικό εχθρό». Ήταν ένα είδος σαβουάρ βιβρ των διαγραφών και των προγραφών...

. Η λέξη «σύντροφοι» επαναλαμβάνεται με ανησυχητική συχνότητα. Η ιδιοτέλεια του αλληλοαποκλεισμού δεν κρύβεται. «Ευχαριστούμε τον σύντροφο τάδε για τις υπηρεσίες του, στο καλό και να μας γράφει». Ή, «ο σύντροφος δείνα τότε είπε το εξής, το οποίο τον καθιστά αποδιοπομπαίο». «Δεν είναι ζήτημα προσώπων οι αντιθέσεις μας, αλλά καλό είναι οι σύντροφοι τάδε και δείνα να μας αδειάζουν τη γωνιά». Όλοι αλληλοαποκαλούνται «σύντροφοι» και ταυτόχρονα δείχνουν την έξοδο. Εμπρός και δεξιά. Ή αριστερά, κατά περίπτωση…

Δύσκολη, τελικά, η συνύπαρξη. Στα λίγα χρόνια του πειράματος ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται ότι οι άνθρωποι και οι ομάδες που τον συγκρότησαν δεν εκπαιδεύτηκαν στην κουλτούρα της σύνθεσης. Η παράδοση του αποκλεισμού αποδείχτηκε βαθύτερη. Δεν είναι βέβαια η ενότητα ούτε αυτοσκοπός ούτε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Και δεν αφορά απλώς τη στέγαση αδέσποτων οραμάτων και ρευμάτων, αλλά τη φιλοξενία αναγκών της κοινωνίας. Πρωτίστως του κόσμου της εργασίας, της νεολαίας, της ανήσυχης διανόησης. Οι «σύντροφοι» έμελλε να συναντηθούν στο πιο ενδιαφέρον πολιτικό εγχείρημα της τελευταίας εικοσαετίας, όχι για να καλύψουν τα υπαρξιακά τους κενά και να αθροίσουν τις μηδαμινότητές τους, αλλά για να παραγάγουν μια νέα αριστερή πολιτική. Η ενότητα είναι ένας συμβιβασμός υπέρ της κοινωνίας και όχι υπόθεση κομματικής επιβίωσης.

Αν χαθεί η ευκαιρία αυτή, δεν είναι βέβαιο ότι θα δοθεί άλλη σύντομα. Οι «σύντροφοι» θα αποστρατευτούν και η «συντροφία» θα απειληθεί με κοινοβουλευτική περιθωριοποίηση ή εξαφάνιση. Αυτοδικαίως το ΚΚΕ θα καταλάβει τα τελευταία εκατοστά του κενού. Αν και πιθανότατα το μεγαλύτερο μέρος του θα καταληφθεί εκ δεξιών. Απώλεια για την κοινωνία, αν και μην περιμένετε να πενθήσουν πολλοί γι’ αυτήν.

Πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβεί; Αν ένα μικρό μέρος της ενέργειας που αναλώνουν οι «σύντροφοι» για τη νομή της μικροεξουσίας στην «συντροφία» διοχετευόταν στην παραγωγή πολιτικής, ίσως η κοινωνία έριχνε μια λοξή ματιά κατά δω. Ο κυριότερος αντίπαλος της αριστεράς είναι η πεποίθηση που εδραιώνεται στους πολίτες- όχι σαν επιδημία γρίπης, μα σαν καρκίνος- ότι δεν υπάρχει πολιτική πέρα από τον καπιταλισμό και τον δικομματισμό. Κι οι «σύντροφοι» δεν έχουν τίποτα πειστικό ν’ αντιτείνουν. Ή μήπως έχουν;