μήνυμα της Ιρλανδίας

Του Γιωργου Παγουλατου*
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να αποτύχεις στην Ευρώπη. Ο ένας είναι να τα κάνεις όλα –μα όλα!– λάθος. Ο δεύτερος είναι να κάνεις τα περισσότερα σωστά, αλλά να διαπράξεις το μοιραίο λάθος. Ο τρίτος είναι να τα κάνεις όλα σωστά για τον εαυτό σου, ξεχνώντας όμως ότι από σένα κρέμονται οι άλλοι. Και αυτοί, αποτυγχάνοντας, να συμπαρασύρουν κι εσένα. Στην πρώτη περίπτωση θα αναγνωρίσατε την Ελλάδα. Υπέρογκο δημόσιο χρέος και έλλειμμα, διαφθορά, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, εσωστρέφεια. Δεν υπάρχουν αινίγματα στο γιατί καταλήξαμε στο έλεος των πιστωτών μας. Και δεν υπάρχει σοβαρός αναλυτής που να μη συμφωνεί ότι η Ελλάδα έχει μία μόνο επιλογή: να μειώσει τα ελλείμματα και το χρέος, να περιορίσει και να αναδιαρθρώσει το κράτος, να διευρύνει τη φορολογική βάση, να δημιουργήσει πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα, να περάσει σε εξωστρεφή ανάπτυξη. Ενας δρόμος, τελευταία ευκαιρία.Αν η Ελλάδα κατέληξε στο Μνημόνιο επειδή τα έκανε όλα λάθος, η Ιρλανδία οδηγήθηκε στο ίδιο αποτέλεσμα παρότι τα έκανε όλα σωστά. Ή σχεδόν όλα. Το δημόσιο χρέος της Ιρλανδίας το 2007, πριν από την κρίση, ήταν ασήμαντο, πολύ χαμηλότερο από της Γερμανίας. Χώρα με ευέλικτες αγορές, μεγάλη εξωστρέφεια, που όμως υπερέβαλε στον οικονομικό φιλελευθερισμό. Κράτος περιορισμένο, με χαμηλά δημόσια έσοδα όχι λόγω φοροδιαφυγής (όπως η Ελλάδα) αλλά λόγω χαμηλών συντελεστών φορολογίας. Ανταγωνιστικότητα που στηρίχθηκε υπέρμετρα στον φορολογικό ανταγωνισμό, ασκώντας πίεση στις άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Το κυριότερο, εκμεταλλευόμενες τα χαμηλά επιτόκια της τελευταίας δεκαετίας, οι ιρλανδικές τράπεζες αφέθηκαν εκτός ελέγχου, δημιουργώντας ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ιδιωτικού χρέους στην Ε.Ε. και (όπως και στην Ισπανία) μια φούσκα των ακινήτων. Οταν η φούσκα έσκασε, η ιρλανδική κυβέρνηση αναγκάστηκε να παρέμβει για να διασώσει τις τράπεζες, εκτινάσσοντας το δημόσιο έλλειμμα στο 32%! Το ιδιωτικό χρέος έγινε δημόσιο κι η Ιρλανδία έγινε ο επόμενος αδύναμος κρίκος μετά την Ελλάδα, που τελικά έσπασε οδηγώντας τη χώρα κατευθείαν στον μηχανισμό των Ε.Ε./ΔΝΤ.
Η κρίση της Ελλάδας απέδειξε ότι νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική πειθαρχία δεν μπορεί να υπάρξει. Η κρίση της Ιρλανδίας τώρα (όπως και της Ισπανίας) δείχνει ότι η δημοσιονομική πειθαρχία είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής. Οπως συνόψισε η εφημερίδα Les Echos, «μετά την ιρλανδική κρίση η Ευρώπη θα πρέπει να αναθεωρήσει τα κριτήρια για το τι συνιστά υγιή οικονομική πολιτική. Αν η δημόσια αφροσύνη μπορεί να φτάσει στην κορυφή, το ιδιωτικό ντελίριουμ μπορεί να πάει ακόμα μακρύτερα».Ομως υπάρχει κι ένας τρίτος δρόμος στην αποτυχία: να τα κάνεις όλα σωστά για τον εαυτό σου, ξεχνώντας όμως ότι οι ευθύνες που σου αναλογούν απαιτούν κάτι μεγαλύτερο. Η Γερμανία τα έκανε όλα σωστά για τη Γερμανία. Απέφυγε και τη δημόσια ανευθυνότητα και την ιδιωτική αφροσύνη. Πολλές χώρες θα ζήλευαν να είναι στη θέση της. Εκανε γενναίες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις την περασμένη δεκαετία, αντέδρασε σωστά στην κρίση και μπήκε ξανά σε εξωστρεφή ανάπτυξη.
Ομως η Γερμανία δεν είναι ένα απλό μέλος της Ε.Ε. Είναι ο πυλώνας του ευρώ και της ενιαίας αγοράς. Είναι ο ηγεμόνας του συστήματος και εγγυητής σταθερότητάς του. Οι ευθύνες της είναι πολύ μεγαλύτερες. Στον αρχηγό της οικογένειας δεν συγχωρούνται αδυναμίες που διακρίνουν τα νεότερα, ασθενέστερα και ανώριμα μέλη.Εκεί που η Γερμανία θα έπρεπε να τονώσει την εγχώρια ζήτηση για να δώσει ανάσα στις ελλειμματικές χώρες, βαδίζει συνεπής προς την υλοποίηση του περιορισμού του 0,35% δημοσιονομικού ελλείμματος που ενσωμάτωσε το 2009 στο Σύνταγμά της. Θεσμικός ζουρλομανδύας που για μια χώρα σαν την Ελλάδα θα ήταν ίσως σωτήριος, όμως για τη Γερμανία συνιστά απεμπόληση ευθύνης για τη συνοχή του ευρώ. Η πρόταση Μέρκελ για μελλοντική συμμετοχή ιδιωτών στην αναδιάρθρωση χρέους χωρών της Ευρωζώνης ήταν σαν να κραυγάζεις «φωτιά» σε ένα κατάμεστο θέατρο με στενή έξοδο κινδύνου: δυνητικά καταστροφικό ακόμα κι αν είναι βάσιμο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα spreads εκτοξεύθηκαν την επομένη των δηλώσεων Μέρκελ. Μετά την Ιρλανδία το παιχνίδι ανοίγει επικίνδυνα. Σειρά στη σπέκουλα έχει η Πορτογαλία και μετά η Ισπανία. Πού σταματά το σπιράλ θανάτου; Αν και η Πορτογαλία καταλήξει στον μηχανισμό διάσωσης, ο επόμενος ασθενής, η Ισπανία, είναι πια πολύ μεγάλος για να τον αντέξει η εντατική.
Τα μέτρα προσαρμογής που επιβάλλει ο μηχανισμός διάσωσης Ε.Ε./ΔΝΤ είναι αναγκαία, τουλάχιστον για την Ελλάδα. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει ελπίδα ανάταξης. Ομως σε βάθος χρόνου, όταν το κράτος θα έχει εξυγιανθεί και τα ελλείμματα θα έχουν τιθασευθεί, το βάρος του δημόσιου χρέους σε αρκετές χώρες ενδέχεται να είναι απολύτως ασφυκτικό για την οικονομική ανάκαμψή τους.Τότε οι σκληρές εναλλακτικές θα έχουν ξεκαθαρίσει για τη Γερμανία. Είτε να δεχθεί κάποια οικονομική ένωση «μεταβιβαστικών πληρωμών», που όμως θα προκαλούσε σεισμό εγχώριας λαϊκής αντίδρασης. Είτε να επιτρέψει αναδιάρθρωση χρέους των υπερχρεωμένων χωρών μετά το τέλος του μηχανισμού Ε.Ε./ΔΝΤ, αφήνοντας στους ιδιώτες πιστωτές το πλήρες κόστος· όμως αυτό θα βύθιζε την περιφέρεια σε έναν φαύλο κύκλο αποσταθεροποίησης-υπερχρέωσης-ύφεσης, και δεν θα ήταν πολιτικά διατηρήσιμο. Είτε (η λύση) να δεχθεί κάποια μορφή οργανωμένης αναδιάρθρωσης χρέους, με κεντρικό ρόλο της ΕΚΤ, έκδοση ευρωομολόγου, φορολόγηση χρηματοπιστωτικού τομέα και αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία στο εξής. Η λύση αυτή αποκλίνει βέβαια από το πνεύμα της γερμανικής οικονομικής ορθοδοξίας. Αλλά όταν οι συνθήκες αλλάζουν, οι ευφυείς άνθρωποι προσαρμόζονται. Ιδίως εάν η μόνη απομένουσα εναλλακτική είναι η πλήρης κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.
Πηγή: Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ