Ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη διαμόρφωση της εικόνας της τρομοκρατίας όχι μόνο δεν έχει αμφισβητηθεί αλλά έχει ερευνηθεί σε βάθος μέσα από ποικίλες γραμμές έρευνας. Ένα από τα θέματα που κατεξοχήν διερευνάται αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις της προβολής των τρομοκρατικών ενεργειών με τη δημιουργία κλίματος φόβου, που καθιστά τους πολίτες περισσότερο ανεκτικούς σε αυστηρά και περιοριστικά μέτρα ασφαλείας. Υποστηρίζεται ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε συνεργασία με τους φορείς εξουσίας προβάλλουν αποκλειστικά τις κυρίαρχες απόψεις των ισχυρών κυβερνήσεων της Δύσης, με στόχο την παραπληροφόρηση του κοινού και τον περιορισμό της κατανόησης του φαινομένου της τρομοκρατίας (Chomsky, 2000∙ Keinan, Sadeh & Rosen, 2003∙ Slone, 2000).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι έρευνες που αναλύουν το λόγο των εφημερίδων σχετικά με τη διεθνή τρομοκρατία. Έρευνα που διεξήχθη στις δέκα μεγαλύτερες εφημερίδες των ΗΠΑ, το μήνα που ακολούθησε το χτύπημα στο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης, αποκαλύπτει μια κυρίαρχη αφήγηση, βασιζόμενη κυρίως σε κυβερνητικές πηγές, που υποστηρίζει τη στρατιωτική απάντηση των ΗΠΑ εναντίον της τρομοκρατίας. Οι πράξεις των τρομοκρατών ερμηνεύονται ως πολεμικές ενέργειες και ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας ως η μόνη δυνατή απάντηση από το μέρος των ΗΠΑ (Ryan, 2004). Αντίστοιχα έρευνα του Montgomery (2005), διαπιστώνει ότι οι εφημερίδες των ΗΠΑ περιγράφουν τις τρομοκρατικές ενέργειες με όρους που δημιουργούν την αίσθηση μιας επίθεσης που χρήζει πολεμικής αντιμετώπισης, ενώ αποφεύγουν άλλους όρους που παραπέμπουν σε εγκληματικές πράξεις που χρήζουν δικαστικής αντιμετώπισης.
Έρευνες σε χώρες εκτός των ΗΠΑ έχουν δείξει ότι, αν και σε γενικές γραμμές αναπαράγεται ο ίδιος λόγος για την τρομοκρατία που αναπτύσσεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις ΗΠΑ, υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις με βάση το εθνικό πλαίσιο. Έρευνα, που διεξήχθη σε σέρβικες και κροατικές εφημερίδες (Erjavec & Volcic, 2006), κατέληξε στο ότι αυτές αναπαράγουν το διεθνή λόγο για την τρομοκρατία, συνδέοντας τον όμως παράλληλα με γεγονότα και καταστάσεις που έχουν διαδραματιστεί στις χώρες αυτές. Ερευνητικά ευρήματα, που προέκυψαν από την ανάλυση εφημερίδων της Ουρουγουάης (Achugar, 2004), παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές στις πρακτικές λόγου με βάση τις οποίες δομήθηκαν τα γεγονότα της 11/9/2001 και οι συνέπειές τους. Τόσο οι προοδευτικές όσο και οι συντηρητικές εφημερίδες αποδίδουν την τρομοκρατία σε δυνάμεις εξω-ομάδων.
Έρευνα που επικεντρώθηκε στο λόγο των εφημερίδων στην Ελλάδα για τη τρομοκρατία (Μπάκα & Παυλίδου, 2009) έδειξε ότι η διεθνής τρομοκρατία παρουσιάζεται με δύο κυρίως τρόπους. Είτε ως το αποτέλεσμα της σύγκρουσης του πολιτισμού της Ανατολής με τον πολιτισμό της Δύσης, είτε ως το αποτέλεσμα της οικονομικο-κοινωνικής ανισότητας που προκύπτει από την επεκτατική και ιμπεριαλιστική πολιτική της Δύσης σε βάρος της Ανατολής.
Πιο συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι στην πρώτη περίπτωση η τρομοκρατία κατασκευάζεται ως μια σύγκρουση που λαμβάνει χώρα μεταξύ λαών που διαφέρουν στις πολιτισμικές τους καταβολές και ειδικότερα ως σύγκρουση που προκαλείται από τον ισλαμικό πολιτισμό της Ανατολής, για να επιβάλει τις δικές του αξίες και το δικό του τρόπο ζωής παγκοσμίως. Η σύγκρουση τοποθετείται ανάμεσα στις συντηρητικές θρησκευτικές αξίες του Ισλάμ και τις προοδευτικές αξίες της Δύσης. Σε κάθε περίπτωση, το Ισλάμ αντιμετωπίζεται ως μία πραγματική πηγή παραλογισμού και βίας, ενώ η Δύση ή ο Χριστιανισμός αντιπροσωπεύει τη λογική και την ευγένεια. Κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες υποβαθμίζονται και οι διαφορές των δύο πολιτισμών καθίστανται η βασική αιτία της σύγκρουσης.
Κατασκευάζοντας την τρομοκρατία με αυτόν τον τρόπο, δικαιολογούνται μέτρα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας που στοχεύουν στη θωράκιση της Δύσης από τις απειλές της Ανατολής είτε με τη μορφή κατασταλτικών πρακτικών (πόλεμος) είτε με τη μορφή αυστηρών νομικών πλαισίων. Δε λείπουν, ωστόσο, και οι περιπτώσεις στις οποίες ακολουθίες λόγου που κινητοποιούν το ρεπερτόριο αυτό προκρίνουν ειρηνικά μέσα επίλυσης της σύγκρουσης και η Δύση γίνεται εκείνη που μπορεί να προσεγγίσει τον πολιτισμό της Ανατολής και να μεταδώσει τις αξίες του πολιτισμού της στην Ανατολή. Σε καμία περίπτωση όμως η προσέγγιση των δύο πολιτισμών δεν αφορά την αποδοχή από πλευράς της Δύσης των αξιών του Ισλαμικού πολιτισμού παρά μόνο την ανοχή τους, καθώς η ανωτερότητα του Δυτικού πολιτισμού σε σύγκριση με αυτού της Ανατολής παρουσιάζεται ως δεδομένη.
Αντίθετα τα άρθρα στα οποία η τρομοκρατία παρουσιάζεται ως το αποτέλεσμα της ανισότητας, οι ευθύνες για τη διεθνή τρομοκρατία αναζητούνται στη Δύση. Η Ανατολή και οι λαοί που την απαρτίζουν περιγράφονται ως καταδυναστευόμενοι, και ανίσχυροι να αντιμετωπίσουν τη Δυτική καταπίεση και εκμετάλλευση. Η σύγκρουση δομείται με όρους διαφοράς δύναμης, οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής. Είναι οι αδύναμοι της Ανατολής που εναντιώνονται στους δυνατούς της Δύσης. Ως καταπίεση παρουσιάζεται και το γεγονός ότι η Δύση δεν υποστηρίζει το δικαίωμα για αυτοδιάθεση διαφόρων εθνοτήτων (Κούρδοι, Παλαιστίνιοι), παραβιάζει δικαιώματα κυρίαρχων κρατών (Ιράκ) και δε σέβεται τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Το βασικό επιχείρημα στηρίζεται στο συλλογισμό ότι η βία που δέχονται οι αδύναμοι από τους ισχυρούς οδηγεί με τη σειρά της στη βία των αδυνάμων προς τους ισχυρούς και αντίστροφα, ως ένας φαύλος κύκλος που δεν μπορεί να σπάσει.
Αποδίδοντας τις ευθύνες για την τρομοκρατία στην παγκόσμια κοινωνικο-οικονομική ανισότητα, τα μέτρα που προτείνονται και υποστηρίζονται για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας αφορούν την άρση αυτών των ανισοτήτων. Η Δύση έχει ευθύνες για την εξάπλωση της τρομοκρατικής απειλής, ευθύνες που μπορεί να διορθώσει, εφόσον πάψει να εκμεταλλεύεται οικονομικά τις χώρες της Ανατολής και να προωθεί με κάθε μέσο τα συμφέροντά της. Επομένως τα μέτρα που θα υιοθετήσει πρέπει να στοχεύουν στην αντιμετώπιση των απάνθρωπων και εξευτελιστικών συνθηκών ζωής που επικρατούν σε διάφορες χώρες στον κόσμο και αποτελούν τα εναύσματα για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας.
Είναι ενδιαφέρον ωστόσο ότι στον ελληνικό Τύπο ευρείας κυκλοφορίας συνυπάρχουν εντός των ίδιων εφημερίδων και οι δύο αυτοί ορισμοί της τρομοκρατίας. Παρά τις διαφορές στα αποθέματα από τα οποία αντλούν, τις γραμμές επιχειρηματολογίας που χρησιμοποιούν, και τις επιπτώσεις τους στα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου, τα άρθρα δεν αμφισβητούν τη διχοτομική κατασκευή της Ανατολής με τη Δύση. Συνεχίζουν να ουσιαστικοποιούν τις διαφορές Ανατολής και Δύσης -στο πλαίσιο του οριενταλισμού και του διαλεκτικού του αντίλογου, του δυτικισμού, (Μποζατζής, 2005)- είτε αποδίδοντάς τις στον πολιτισμό είτε σε διαφορές δύναμης και εξουσίας, καθιστώντας και στις δύο περιπτώσεις τη γέννηση της τρομοκρατίας αναπόφευκτη.
Αφροδίτη Μπάκα, Λέκτορας Κοινωνικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας ΑΠΘ. Αναδημοσίευση από το koutipandoras.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου