Σελίδες

Τετάρτη 22 Ιουλίου 2015

Νομισματική πολιτική στην αναρχική κοινωνία


cnt
Τον Ιούλη του 1936 ξεκίνησε το μεγαλύτερο κοινωνικό πείραμα στην σύγχρονη ανθρώπινη ιστορια. Η Ισπανική επανάσταση η προσπάθεια να οικοδομηθεί μια λειτουργική κοινωνία χωρίς κράτος και καπιταλισμό σε πλήρη κλίμακα έχει αφήσει, εκτός απο την πίκρα της ήττας που στοίχειωσε έκτοτε το αναρχικό κίνημα παγκόσμια, μια τεράστια κληρονομιά πειραματισμού, μια εμπειρία σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτη. Ο αναρχισμός μετά το 36, είτε με την μορφή μιας ιδεολογικοποιημένης αναπόλησης περασμένων μεγαλείων (όπως πχ έγιναν μετά το 1989 οι ορθόδοξοι σταλινικοί) είτε με τη μορφή ακατάσχετης πολιτικής ηθικολογίας σε ένα φανταστικό καμβά “πραγματικότητας” μικρόκοσμων, έχει ενσωματώσει την λογική του “αιώνια χαμένου”. Τίποτα δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν πιστεύεις ότι θα μείνει στο κεφάλι σου: μπορείς να αδιαφορείς για τις συνέπειες των επιλογών ή των τακτικών, μπορείς μέχρι και να ονειρεύεσαι μια κοινωνία που επιστρέφει στα δέντρα. Για τους αναρχικούς όμως των επαναστάσεων το πως θα διανεμηθούν τα αγαθά που παράγονται, το πως θα αποτραπεί η δημιουργία μιας νέας προνομιούχας τάξης πάνω απο τον τάφο της παλιάς ήταν ζητήματα που έπρεπε να απαντήσουν ή να χαθούν.
Το ζήτημα του νομίσματος τέθηκε απο την πρώτη στιγμή στις απελευθερωμένες περιοχές της Ιβηρικής. Οι χιλιάδες κολλεκτίβες, τα αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια δεν πρόλαβαν να δώσουν μια ενιαία απάντηση. Παρόλα αυτά δοκιμάστηκαν διαφορετικά μοντέλα και σε μεγάλο βαθμό λειτούργησαν: τροφοδότησαν τις πόλεις με τρόφιμα, τροφοδότησαν το μέτωπο με όπλα, εξασφάλισαν μια πρωτοφανή για την εποχή δημόσια πρόνοια.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μία από αυτές τις προσεγγίσεις. Δεν θα μπορούσε βέβαια να προταθεί κάτι τέτοιο σε σημερινές συνθήκες: το 1936 η καπιταλιστική οικονομία ακόμα λειτουργούσε στη βάση των αποθεμάτων χρυσού (και είναι εντυπωσιακή η κριτική που κάνει το κείμενο στον κανόνα του χρυσού 10 σχεδόν χρόνια πριν την κατάργησή του από τον ίδιο τον καπιταλισμό). Επίσης τότε, ήταν ακόμα ζωντανές οι αυταπάτες για την ΕΣΣΔ και τις οικονομικές προτάσεις του Μαρξισμού-Λενινισμού.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι η πρόταση αυτή, μέσα στα πλαίσια του αναρχοσυνδικαλιστικού ρεύματος του αναρχισμού (με το αναρχικό συνδικάτο της CNT ξεπερνά το 1 εκατομύριο μέλη), δεν έγινε απο ειδικούς. Έγινε απο εργάτες. Και έγινε πάνω στη βάση των πραγματικών αναγκών μια καινοφανούς κοινωνικής και παραγωγικής αναδόμησης απο το μηδέν. Ενώ ταυτόχρονα ήταν με το όπλο στο χέρι μαχόμενοι  την αστική τάξη, το φασισμό αλλά και τον σταλινισμό.
Το κείμενο είναι απο το βιβλίο του Φρανκ Μιντζ “Αναρχοσυνδικαλισμός & Αυτοδιαχείριση στην Ισπανία” Εκδόσεις Καινά δαιμόνια
Παράδειγμα νομισματικής μεταρρύθμισης και περίγραμμα της νομισματικοπιστωτικής κυκλοφορίας σε μια κοινωνική οικονομία
Το πρόγραμμα αυτό συντάχθηκε από τεχνικούς και εργάτες της CNT στην κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία της Καταλονίας.
Το πρώτο στάδιο της σημερινής επανάστασης θα είναι μια οικονομική και νομισματική επανάσταση αλλιώς δεν θα είναι επανάσταση. Ο μετασχηματισμός του νομισματικού συστήματος είναι εξίσου σημαντικός με τη λειτουργία της οικονομίας, αν θέλουμε να έχουμε μια βιώσιμη κοινωνία.
Το νομισματικό σύστημα είναι ένα σύστημα μέτρησης και σύγκρισης της αξίας των πραγμάτων, ακριβώς όπως το μετρικό σύστημα είναι ένα σύστημα μέτρησης και σύγκρισης του μεγέθους των πραγμάτων.
Η κατάργηση του χρήματος δεν είναι επομένως δυνατή σε μια οργανωμένη κοινωνία, γιατί η ανάγκη να συγκρίνουμε τα πράγματα και να τα ανταλλάσσουμε είναι προφανής για κάθε άνθρωπο, ακόμα και για αυτόν που ζει μόνος.
Όπως όλα τα συστήματα μέτρησης και σύγκρισης, το νομισματικό σύστημα είναι χτισμένο πάνω σε μια υποκειμενική βάση. Αυτή την υποκειμενική βάση πάνω στην οποία είναι χτισμένο το νομισματικό σύστημα είναι που πρέπει να αλλάξουμε ή να μεταρρυθμίσουμε ριζικά, ακριβώς όπως το σύστημα μέτρησης και σύγκρισης των μεγεθών άλλαξε σε πολλές χώρες μετά την Γαλλική επανάσταση.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι το να αντικαταστήσουμε το σημερινό νομισματικό σύστημα με ένα σύστημα κρατικών ομολόγων δεν σημαίνει κατάργηση του χρήματος. Σημαίνει απλά να αντικαταστήσουμε τη σημερινή υποκειμενική βάση με μια άλλη υποκειμενική βάση για τις συναλλαγές. Μπορούμε αλήθεια να φανταστούμε σοβαρά ότι τα ομόλογα – που το καθένα από αυτά προορίζεται για εντελώς διαφορετική χρήση- είναι ικανά να αντικαταστήσουν με επιτυχία το σημερινό νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα που θεωρείται μια σχεδόν τέλεια επιστήμη μέτρησης της αξίας των πραγμάτων;
Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι το σημερινό νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει να μεταρρυθμιστεί με τρόπο που να διατηρήσει όλα τα σημερινά του προτερήματα, όπως προέκυψαν από την οικονομική πείρα πολλών γενεών ανθρώπων, αλλά να εξαφανίσει όσο αυτό είναι δυνατόν τα μειονεκτήματα του που η μηχανοποίηση της παραγωγής κάνει προφανή.
Το σημερινό νομισματικό σύστημα δεν μπορεί να λάβει υπόψη του την καθημερινά αυξανόμενη παραγωγή, πρώτον γιατί έχει έλλειψη σε αποθέματα χρυσού και δεύτερον εξαιτίας της μονοπώλησής και απόκρυψης χωρίς όρια – και για πολύ μεγάλα διαστήματα – αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος.
Πρέπει με το δεδομένο αποθεματικό χρυσού που υπάρχει σήμερα, να δημιουργήσουμε ένα πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα. Η οικονομική και κοινωνική επανάσταση που επιβάλλει η μηχανοποίηση δεν θα είναι ανθρωπίνως εφικτή εαν δεν καταλάβουμε ότι για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία η παραγωγή ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες κατανάλλωσης που επιτρέπει το σημερινό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η οικονομική και κοινωνική ανισορροπία προκαλείται απο τη διατήρηση ενός νομισματικού συστήματος τέτοιου, που για να είναι δυνατή η κατανάλλωση των αγαθών που παράγονται και συσσωρεύονται θα χρειάζονταν μια τόσο μεγάλη ποσότητα χρυσού – ή άλλου πολίτιμου μετάλλου – στην οποία είναι εντελώς αδύνατον να υπολογίζουμε.
Χρειάζεται ένα νομισματικό σύστημα που με την ταχύτητα του χαρτονομίσματος και του άμεσου αυτοματισμού των τραπεζικών αντισταθμίσεων, θα προσφέρει τη μίνιμουμ χρηματοπιστωτική εγγύηση που είναι απαραίτητη με τα σημερινά διαθέσιμα αποθέματα χρυσού και πολίτιμων μετάλλων.
Η ριζοσπαστική νομισματική μεταρρύθμιση, που θα επιτρέψει να εξαφανίσουμε το βασικό σκοπό του καπιταλισμού και ταυτόχρονα να δημιουργήσουμε μια λογική και υγιή οικονομία σε αυτή τη βάση, πρέπει να στηρίζεται στον πρακτικό και λειτουργικό διαχωρισμό αυτών των δύο εννοιών: των μέσων παραγωγής και των μέσων κατανάλωσης.
Η εξάλειψη της φετιχιστικής δύναμης του χρήματος δεν θα γίνει πραγματικότητα όσο το ισχύον νομισματικό σύστημα δεν υποχρεώνει όλους μας να κατανοήσουμε αυτή τη διαφορά των εννοιών που μας υπαγορεύουν τόσο τα πρωτόγονα ανθρώπινα ένστικτα όσο και η περιπλοκότητα της σύγχρονης οικονομίας. Το ένστικτο της ιδιοκτησίας είναι εγγεγραμένο στην φύση του ανθρώπου. Είναι αναγκαίο να βοηθήσουμε να ικανοποιηθεί αυτό το ένστικτο σε ότι αφορά τα μέσα κατανάλωσης που είναι απαραίτητα για την απόλυτη ανθρώπινη ελευθερία και από την άλλη να ενισχύσουμε την έμφυτη τάση του προς την κοινοκτημοσύνη στα μέσα παραγωγής, προκειμένου να εξασφαλίσουμε υψηλότερη απόδοση.
Όταν όλα τα αποθέματα σε χρυσό και σε πολύτιμα μέταλλα θα έχουν τεθεί στη διάθεση της Νέας Κοινωνικής Οικονομίας θα αποτελέσουν τη διεθνή εγγύηση του πιστωτικού συτήματος που θα υπαγορεύει ο πρακτικός και λειτουργικός διαχωρισμός, για να το πούμε καλύτερα, ο διαχωρισμός των κοινωνικών αιτιών και αποτελεμάτων της παραγωγής και της κατανάλωσης.
Πάνω στα αποθέματα χρυσού και πολύτιμων μετάλλων που τα γεγονότα του πολέμου και της επανάστασης θα αφήσουν στα χέρια των λαών της Ιβηρικής πρέπει να δημιουργήσουμε το ακόλουθο νομισματιπιστωτικό σύστημα: διαφορετικό με τη διαχείριση των μέσων και των οργάνων της παραγωγής και σε ότι έχει να κάνει με την αγορά και την επικαρπία της ιδιοκτησίας και των μέσων κατανάλωσης από την άλλη, αλλά ενοποιημένο σε ό,τι έχει να κάνει με τησχετική ανταλλακτική αξία.
  1. Το καταναλωτικό χρήμα
Θα διευκολύνει την ελεύθερη χρήση, την αγορά, την πληρωμή και την επικαρπία της ιδιοκτησίας και των μέσων κατανάλωσης και θα είναι το μέσο απόκτησης της ελάχιστης οικονομικής δύναμης για όλους και για κάθε ελεύθερο άτομο. Ο οικογενειακόςμισθός και ενδεχομένως τα επιδόματα παραγωγής θα πληρώνονται σε καταναλωτικό χρήμα.
Το καταναλωτικό χρήμα θα έχει μια εμφανή νομισματική κυκλοφορία υπό μορφή χαρτονομίσματος με μεταβλητή αξία μέσα στο χρόνο, με σκοπό να ενθαρυνθεί η κατανάλωση και να αποφευχθεί ο αποθησαυρισμός, χωρίς όμως να καταστραφεί η οικογενειακή και η ατομική αποταμίευση. Το χαρτονομίσμα της κατανάλωσης θα μειώνεται, κατά περιόδους, σε ετήσιο ή τριμηνιαίο ποσοστό, κάτι που θα καθοριστεί σε σχέση με το αν η κυκλοφορία του θα είναι τριμηνιαία ή ετήσια.
Το καταναλωτικό χαρτονόμισμα θα επιτρέπει μόνο την ανταλλαγή προιόντων και μέσων κατανάλωσης και θα αποκλείει εντελώς την αγορά μέσων και οργάνων παραγωγής.
Η πραγματική αξία του καταναλωτικού χαρτονομίσματος θα ορίζεται και θα αλλάζει αμέσως σε παραγωγικό χρήμα με την επιστροφή του στον κύκλο της παραγωγής: βιομηχανία της κατανάλωσης, υγειονομικές και πολιτιστικές υπηρεσίες, ταμεία ατομικής ασφάλισης, εσωτερικό εμπόριο, μεταφορές προσωπικού και υλικού. Το χρήμα θα εξουδετερωθεί ριζικά και θα καταστραφεί, μόλις πραγματοποιηθούν οι διάφορες τραπεζικές αποζημιώσεις σε παραγωγικό χρήμα.
Κάθε χρόνο, ανάλογα με το δείκτη του συλλογικού πλούτου και τις δυνατότητες της παραγωγής, θακαθορίζεται η συνολική ανώτατη ποσότητα ατομικής και οικογενειακής κατανάλωσης και θα ανακοινώνεται η λίστα των μέσων κατανάλωσης που θα μπορούν κανονικά και ελεύθερα να χρησιμοποιούνται και να αγοράζονται με καταναλωτικό χαρτονόμισμα.
Η χρήση καταναλωτικών κεφαλαίων θα είναι ελεύθερη και η κατοχή τους θα επιτρέπει μόνο την κατανάλωση στη Νέα Κοινωνική Οικονομία
  1. Το παραγωγικό χρήμα
Το παραγωγικό χρήμα θα είναι η μονάδα ανταλλαγής για όλες τις βιομηχανικές, εμπορικές, χρηματικές και τραπεζικές δοσοληψίες μέσων παραγωγής, χωρίς καμμία απολύτως εξαίρεση.
Η παραγωγική νομισματική μονάδα δεν θα έχει ορατή νομισματική κυκλοφορία ούτε μορφή, αλλά η αξία της θα είναι σταθερή και ακλόνητη και δεν θα είναι αντικείμενο κερδοσκοπίας.
Η χρήση του παραγωγικού χρήματος θα είναι υποχρεωτική σε όλες τις δοσοληψίες μέσων παραγωγής, μέσω γραπτών εκτιμήσεων (επιταγές, γραμμάτια κλπ), υπογεγραμμένων απο τα επαγγελματικά συνδικάτα που θα έχουν ρόλο πωλητή ή αγοραστή και θα ελέγχεται απο την τραπεζική υπηρεσία σύμφωνα με τους γενικούς τραπεζικούς κανόνες.
Όλες οι τραπεζικές αποζημιώσεις θα γίνονται κανονικά και με τις πιο γρήγορες ενέργειες, σύμφωνα με το λογιστικό τραπεζικό νόμο της Νέας Κοινωνικής Οικονομίας.
Η διαχείρηση των παραγωγικών κεφαλαίων θα βρίσκεται απαραίτητα και σε απόλυτο βαθμό στα χέρια των επαγγελματικών συνδικάτων και δεν θα επιτρέπεται η χρήση τους απο κανένα άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο, αν δε βρίσκεται στην οικονομική υπηρεσία των πολιτικών, κοινωνικών και νομικών οργανισμών που είναι αυστηρά απαραίτητοι στην καινούρια οικονομία.
  1. Στη διεθνή αγορά
Η βάση του εξωτερικού εμπορίου θα είναι η ανταλλαγή και ο χρυσός και τα άλλα πολύτιμα μέταλλα θα θεωρούνται σε κάθε περίπτωση ανταλλακτικά εμπορεύματα, μέχρι τη δημιουργία ενός διεθνούς νομίσματος.http://www.provo.gr/anarchy-currency/

Δευτέρα 20 Ιουλίου 2015

Ισπανικός εμφύλιος 1936 -1939: το διαχρονικό καλοκαίρι της Αναρχίας


Ισπανικός εμφύλιος 1936 -1939
ΤΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΡΧΙΑΣ
79 χρόνια από το μεγαλύτερο κοινωνικό πείραμα του 20ου αιώνα
που έκανε πράξη την ανθρώπινη χειραφέτηση και ελευθερία.
imageedit_1_3602658331
Του Αργύρη Αργυριάδη
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ανήκει σε μια από τις πιο ιδεολογικές και ριζοσπαστικές περιόδους στην ιστορία της Ευρώπης. Οι πολιτικές ιδεολογίες της δεκαετίας του ’20 και του ’30 θεώρησαν ότι είχαν την ικανότητα να αλλάξουν τον κόσμο, και ότι ήταν καθήκον τους να το φέρουν εις πέρας. Για τον λόγο αυτό ο ισπανικός εμφύλιος δεν είναι μόνο πόλεμος της δημοκρατίας ενάντια στον φασισμό, αλλά και ένα αγώνας για την πραγμάτωση του αναρχικού ιδεώδους που ζητά άμεση δράση σε αντίθεση με την πολιτική επιβολή που ζητούσαν τα σοσιαλιστικά ή κομουνιστικά κόμματα της Ισπανίας.
Η Ισπανική επανάσταση ακολούθησε το αποτυχημένο φασιστικό πραξικόπημα του Φράνκο στις 18 Ιουλίου του 1936. Το πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από συντηρητικούς κύκλους του μεγάλου κεφαλαίου και της εκκλησίας απέτυχε στο μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας όπου αντιμετώπισε την ένοπλη αντίσταση αγροτών και εργατών. Στη μέση ενός φοβερού εμφύλιου πολέμου πάνω από εξήντα εκατομμύρια στρέμματα εδάφους απαλλοτριώθηκαν και τουλάχιστον δυο χιλιάδες αυτοδιοικούμενες κολεκτίβες σχηματίστηκαν μεταξύ του Ιουλίου του 1936 και του Ιανουαρίου του 1938. Συνολικά, περίπου εφτά με οκτώ εκατομμύρια ανθρώπων άμεσα ή έμμεσα επηρεάστηκαν από την κολεκτιβοποίηση και σχεδόν 60 τοις εκατό του εδάφους της Ισπανίας επηρεάστηκε από αυτήν την διαδικασία [Spanish Anarchism: an introductory essay, p. 60].
Οι λόγοι που οδήγησαν στον ισπανικό εμφύλιο
Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936 το Λαϊκό Μέτωπο υπερίσχυσε του συνασπισμού των δεξιών κομμάτων. H πολιτική κατάσταση στην Ισπανία εκείνη την περίοδο είχε οδηγηθεί σε πόλωση, αποτέλεσμα της εντεινόμενης αντιπαλότητας ανάμεσα στα κόμματα και στις παρατάξεις, η οποία χαρακτήριζε όλη την ως τότε πορεία της νεοπαγούς δημοκρατίας. Τον Οκτώβριο του 1934 οι σοσιαλιστές είχαν εξεγερθεί ιδρύοντας επαναστατικά συμβούλια στην επαρχία των Αστουριών, ενώ στη Βαρκελώνη η επανάσταση ήταν απάντηση στις απόπειρες της δεξιάς κυβέρνησης της Μαδρίτης να τορπιλίσει τις αυτονομιστικές επιδιώξεις της Καταλονίας. H επανάσταση είχε καταπνιγεί, είχε όμως αφήσει στην ισπανική κοινωνία βαριά κληρονομιά, ιδιαίτερο κεφάλαιο της οποίας αποτελούσε η αγριότητα με την οποία ο Φράνκο είχε καταβάλει τους εξεγερμένους ανθρακωρύχους των Αστουριών.
Στην Ευρώπη ο φασισμός ανέβαινε και η ισπανική Αριστερά έβλεπε καθαρά τον κίνδυνο και προσπαθούσε να τον προλάβει. H Δεξιά, εκμεταλλευόμενη την επαναστατική φρασεολογία των ακροαριστερών στοιχείων του Λαϊκού Μετώπου, απαντούσε επισείοντας την απειλή της «δικτατορίας του προλεταριάτου». Τα πράγματα είχαν φθάσει σε κρίσιμο σημείο. Ο Φράνκο υπέδειξε στη δημοκρατική κυβέρνηση να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. H κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση και μετέθεσε τον εισηγητή της τοποθετώντας τον διοικητή των Καναρίων Νήσων. Εκεί, στις 18 Ιουλίου 1936, εκδηλώθηκε κατά της νόμιμης δημοκρατικής κυβέρνησης της Μαδρίτης στρατιωτικό κίνημα χούντας αξιωματικών με τη συμμετοχή του Φράνκο. Την επομένη ο Φράνκο αναχώρησε για το Μαρόκο όπου συγκέντρωσε στράτευμα και ακολούθως ενώθηκε με τις δυνάμεις του στην Ισπανία.
Οι αντιμαχόμενες ισπανικές παρατάξεις που έδρασαν στον Ισπανικό Εμφύλιο προέρχονταν από γεγονότα καθόλου επίκαιρα με αυτόν, είχαν σχηματιστεί από μια 200ετή κατάσταση που συσχετίζονταν με την κεντρική διοίκηση που έδρευε στην Μαδρίτη και τις περιφερειακές διοικήσεις των επαρχείων της, τροφοδοτούμενη ακατάπαυστα από το άνοιγμα της ‘Ψαλλίδας’ πλουσίων-φτωχών από ένα αγροτικό πρόβλημα που ιστορικά δημιούργησε η περίοδος των κονκισταντόρες. Λίγοι πολιτικοί αγωνίστηκαν να το λύσουν, οι περισσότεροι ζητούσαν απλά να το ξεγελάσουν, άλλοι μόνο να το καταπνίξουν. Όταν ήρθε η ώρα της δημοκρατίας ο κόσμος ζητούσε ‘πολλά και τώρα’ χωρίς να έχει την υπομονή να περιμένει να διορθωθούν τα λάθη 200 ετών! Κι ίσως κάποτε να τα κατάφερνε εάν η συγκυρία δεν διάλεγε την Ισπανία σαν πεδίο ‘προετοιμασίας’ των δυνάμεων που τελικά θα βάδιζαν στον 2ο ΠΠ.
Το αγροτικό πρόβλημα άρχισε να γίνεται αισθητό περί τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι κατακτήσεις των Ισπανών στην Νοτιά Αμερική και σε όλο τον κόσμο με την αίσθηση της ‘φυγής προς το Ελντοράντο’ ξενίτεψαν πολλούς στην αναζήτηση πλούτου. Κάπου το 30% των κατοίκων εγκατέλειψε για πάντα την γη του. Η ζωή ήταν κυρίως αγροτική και μόνο ένα μέρος της δομημένη γύρω από τις εκκλησιαστικές ενορίες με ένα σύστημα ισόβιας κοινοκτημοσύνης με τη τοπική εκκλησιαστική αρχή σαν ‘διαιτητή’ στην μοιρασιά. Αλλά μετά την εγκατάλειψη του 1/3 της γης δημιουργήθηκαν κενά και χέρσα χωράφια που δεν είχαν ιδιοκτήτη, η οικονομία στράφηκε κυρίως προς τη θάλασσα και το αγροτικό θέμα άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά όταν μετά από κάπου 200 χρόνια ‘Ελντοράντο’ η Ισπανία άρχισε να χάνει τις αποικίες της κι ο κόσμος να επαναπατρίζεται. Τότε μια μαζική ανάγκη αναδιανομής της γης δημιουργήθηκε συνδυασμένη με την αύξηση του πληθυσμού η οποία όμως κατάληξε σε μια χαοτική κρίση ιδιοκτησίας. Μέσα σε όλα τα άλλα προστέθηκε και η κλιματική ιδιομορφία του εδάφους : στον βορρά τα κτήματα είναι μικρά κι ορεινά αλλά ποτίζονται συχνά από βροχές ενώ στον νότο είναι ξερά κι αδύνατο να δώσουν καρπό χωρίς ένα μεγάλο τεχνητό σύστημα άρδευσης που φυσικά τότε δεν υπήρχε. Το χάος αυτό χρειάζονταν ισχυρή κι οργανωμένη κεντρική διοίκηση, αλλά δυστυχώς διοικητικά η χώρα είναι ένωση διαμερισμάτων διαφορετικής οικονομίας και νοοτροπίας ενώ ένα μακρόπνοο πρόγραμμα απαιτούσε πολυτάλαντη κυβέρνηση που όμως διόριζε ο βασιλεύς με κριτήρια αποκλειστικά προσωπικά.
Από την άλλη μεριά έχουμε τους αιώνιους απελπισμένους, τους φτωχούς αγρότες, για τους οποίους τίποτα ελπιδοφόρο δεν φαίνεται στον ορίζοντα ενώ νέα πολιτικά μυνήματα  έρχονται από την άλλη άκρη της Ευρώπης με φορείς τους Μαρξ και Μπακούνιν. Ο Μαρξισμός όμως είχε φτιαχτεί περισσότερο στα μέτρα του ευρωπαϊκού προλεταριάτου των βιομηχανικών μεγαλουπόλεων, γιαυτό και οι ιδέες του Μπακούνιν, προερχόμενες από την ρωσική αγροτιά, έρχονται γάντι στον ισπανικό αγροτόκοσμο: ανεξαρτησία από την κεντρική εξουσία, αυτοδιοίκηση και απόλυτη ελευθερία στην περιφέρεια. Το 1870 το ‘Αναρχικό’ κίνημα βρίσκει χιλιάδες οπαδούς στην Ισπανία και θα αποτελέσει ιστορικά το πιο δυνατό Αναρχικό κίνημα στον κόσμο! Ωστόσο η γειτονία με την Ευρώπη έχει και τις δικές της επιρροές: Στη Γαλλία σχηματίζονται οργανωμένα σοσιαλιστικά κινήματα επειδή εκεί υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν επί χρόνια τα πολιτικά κοινωνικά ζητήματα. Το 1879 δημιουργείται μια μεταφύτευση ιδεών ξεκινώντας από στενό κύκλο δημοσιογράφων, το Εργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα αλλά το 1888 φτάνουμε στις 2  πρώτες μεγάλες  συνδικαλιστικές κινήσεις το CNT (Confederacion National de Trabajo) και την UGT (Unión General de Trabajadores) που υπάρχουν ως σήμερα. Όπως είναι φυσικό η εργατική τάξη είναι εναντίον της κεντρικής διοίκησης αλλά εχθρεύεται και την εκκλησία η οποία παραδιδόμενη μετά το Καρλικό κίνημα δεν αποτελεί πλέον φορέα προστασίας του αγρότη ενώ φοβάται γενικά τους στρατιωτικούς με τους οποίους είχε ανταλλάξει πυρά  στο παρελθόν. Έτσι δημιουργείται ένας άλλος πόλος πίεσης που εξελίσσεται σε ένα άλλο 2o στρατόπεδο με το 3o εννοείται το παλάτι και τους μεγαλογαιοκτήμονες. Και τα 3 αυτά στρατόπεδα αλληλοεχρθεύονται και υποβλέπουν το ένα το άλλο.
osyTY
«Υπάρχουν μόνο δύο δρόμοι. Εκείνος της ελευθερίας και νίκης της εργατικής τάξης και εκείνος της νίκης και τυραννίας που θα επιβάλλουν οι φασίστες». Μπουαναβεντούρα Ντουρούτι
Ο Ισπανικός εμφύλιος δεν ήταν ένας πόλεμος μεταξύ φασιστών και «δημοκρατικών», όπως επιδιώκεται να εμφανιστεί. Ήταν, για την Καταλονία, την Αραγονία και την Ανδαλουσία, ένας πόλεμος κυρίως αναρχικών ως δυνάμεων της επανάστασης, κατά των φασιστικών και των άλλων δυνάμεων της αντίδρασης, στον οποίο ο ρόλος των «ορθόδοξων» (σταλινικών) κομμουνιστών είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενος. Οι πιστοί του Στάλιν προσπάθησαν και σε ένα βαθμό πέτυχαν να παρουσιάσουν τη σύγκρουση ως «δημοκρατία κατά φασισμού», αποκρύπτοντας τον πραγματικό τους ρόλο, τον ρόλο των αντεπαναστατικών δυνάμεων που υιοθέτησαν «κατά διαταγή». Οι πιστοί του Στάλιν πολέμησαν για τη διάλυση των αυτό-οργανωμένων εργατικών και αγροτικών ελευθέρων κοινοτήτων και σαμποτάρισαν την αναρχική πολιτοφυλακή, αρνούμενοι, μέσω της κεντρικής και  των τοπικών κυβερνήσεων στις οποίες μετείχαν, να επιτρέψουν τον εξοπλισμό των εργατών κι αγροτών. Οταν ο Ντουρούτι ζήτησε λεφτά για όπλα, ο χρυσός της Ισπανίας μεταφέρθηκε «προς φύλαξη» στην ΕΣΣΔ, γιατί ο Ντουρούτι αν δεν του τον έδιναν θα τον έπαιρνε. Ας σημειωθεί, για την ιστορική αλήθεια, ότι, οι μη σταλινικοί (μη «ορθόδοξοι», τότε) μαρξιστές, στάθηκαν στο πλευρό των αναρχικών, αλλά οι δυνάμεις τους ήταν πολύ μικρότερες. Σύμφωνα, πάντως, με πολλές πηγές, τόσο οι μη ορθόδοξοι μαρξιστές όσο κι η CNT υπήρξαν στόχοι των σταλινικών μυστικών υπηρεσιών, που εργάστηκαν για τον αποσυντονισμό και την αποτυχία της επανάστασης.
Οι αναρχοσυνδικαλιστές του συνδικάτου της CNT με το ξέσπασμα του εμφυλίου βρήκαν την ιδανική ευκαιρία για να επιτευχθεί ένας μακρόχρονια επιδιωκόμενος στόχος: Μια συνολική και γενικευμένη κοινωνική επανάσταση. Προς αυτό τον σκοπό συγκρούστηκαν & πάλεψαν με άλλες πολιτικές οργανώσεις στην αποκαλούμενη «δημοκρατική» πλευρά, που καθοδηγούνταν από τους κομμουνιστές. Στη μέση μιας μη ελεγχόμενης και συχνά επικίνδυνης επαναστατικής ευφορίας, τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα προώθησαν ανταγωνιστικές εκστρατείες, εκδίδοντας πολυάριθμες αφίσες, καλώντας τους πολίτες να ενταχθούν στις δυνάμεις τους. Η προπαγάνδα έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον ”πόλεμο μέσα στον πόλεμο”. Οι πολιτικές αφίσες των αναρχικών είναι αποκαλυπτικές: απαιτούν την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και ζητούν από τους εθελοντές να παλέψουν για την επανάσταση.  Το ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (PCE) απάντησε με το σύνθημα: “Πρώτα ο πόλεμος, έπειτα η επανάσταση”, δείχνοντας τον ρεφορμιστικό τρόπο σκέψης και αντίληψης που κυριαρχούσε στο κομμουνιστικό στρατόπεδο.
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΛΕΚΤΙΒΩΝ:
Πολύ συχνά ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος περιγράφεται ως μια σύγκρουση ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά, αλλά αυτή είναι μια παραπλανητική απλούστευση. Εμφανίστηκαν δυο άξονες σύγκρουσης: ο κρατικός καπιταλισμός εναντίον της περιφερειακής ανεξαρτησίας και ο αυταρχισμός εναντίον της ελευθερίας του ατόμου. Οι εθνικιστικές δυνάμεις της δεξιάς ήταν πολύ πιο συναφείς επειδή, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συνδύαζαν τρία συνεκτικά άκρα. Ήταν ταυτόχρονα δεξιές, συγκεντρωτικές και αυταρχικές. Από την άλλη πλευρά, η «Δημοκρατία» αντιπροσώπευε ένα καζάνι από ασυμβατότητες και αμοιβαία καχυποψία, με τους οπαδούς του συγκεντρωτισμού και του αυταρχισμού, ιδίως τους κομουνιστές, απέναντι σε αυτούς που ήθελαν την κοινωνική επανάσταση διαμέσου της αυτοδιεύθυνσης και της αποκέντρωσης, δηλαδή τους αναρχικούς. Οι οποίοι εφάρμοσαν αμέσως τον κοινωνικό – οικονομικό μετασχηματισμό διαμέσου της κολεκτιβοποίησης.
Η κολεκτιβοποίηση ακολουθούσε συνήθως μετά από μια συνεδρίαση του χωριού, στην οποία λαμβάνονταν η απόφαση να συγκεντρωθούν τα μέσα της παραγωγής και το έδαφος που διέθεταν οι κάτοχοι των κτημάτων σε μια ενιαία μονάδα παραγωγής. Η συμμετοχή στην κολεκτίβα ήταν εθελοντική. Οι τεχνίτες, οι κουρείς και άλλοι μη γεωργικοί εργαζόμενοι ομαδοποιήθηκαν επίσης σε κολεκτίβες [Anarchism: From Theory to Practice].
Μέσα σε αυτήν την ενιαία μονάδα, το έδαφος διαιρέθηκε σε ομάδες εργασίας (brigadas) που αποτελούνταν από δέκα έως δεκαπέντε άτομα. Μέσα στη brigada, οι λιγότερο ευχάριστες εργασίες μοιράζονταν και εκτελούνταν εκ περιτροπής και κάθε ένας ενθαρρυνόταν να εκτελέσει εκείνη την εργασία στην οποία είχε ειδική ικανότητα. Διαχειριστικές επιτροπές με τακτικά περιστρεφόμενα μέλη εκλέχτηκαν για να επιτηρούν τις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες σε κάθε κολεκτίβα. Οι μηνιαίες γενικές συνελεύσεις εργαζομένων και μη εργαζομένων γινόντουσαν για να αναθεωρήσουν τα σχέδια παραγωγής, να αξιολογήσουν την πρόοδο και να ξανασχεδιάσουν τα στάδια της παραγωγής [Anarchist Decentralism in Rural Spain, 1936-9: the Integration of Community and Environment, Anarchism: From Theory to Practice].

Η συνέλευση επέβλεπε τις δραστηριότητες των συμβούλων και συζητούσε για τις ειδικές περιπτώσεις και τα απρόβλεπτα προβλήματα. Όλοι οι κάτοικοι, άνδρες και γυναίκες, παραγωγοί και μη-παραγωγοί, συμμετείχαν στη συζήτηση και τις αποφάσεις. Κανένας δεν είχε θέση πάνω από άλλους και κανένας δεν πληρωνόταν για να κάνει διοικητική εργασία. Στις περισσότερες κολεκτίβες η πληρωμή γινόταν σύμφωνα με τις ανάγκες. Όλα τα μέλη εξασφάλιζαν τα τρόφιμα, τον ιματισμό και τη στέγη τους. Αυτά τα αγαθά έγιναν διαθέσιμα μέσω των εκλεγμένων επιτροπών των καταναλωτών που οργάνωναν τον ανεφοδιασμό και τη διανομή των αγαθών μέσω των “συνεταιριστικών αποθηκών εμπορευμάτων”, πολλές από τις οποίες τοποθετήθηκαν στις παλαιές εκκλησίες. Οι εκκλησίες, οι μονές, τα παλαιά κτίρια του στρατού και τα μέγαρα μετατρεπόντουσαν συνήθως σε σχολεία, κινηματογράφους, βιβλιοθήκες, γκαράζ, σπίτια ηλικιωμένων ή νοσοκομεία (κανένα από τα οποία δεν ήταν προηγουμένως κοινόχρηστα στην επαρχία) [With the Peasants of Aragon, pp. 28-29].
Ο Jose Peirats περιγράφει την κολεκτιβοποίηση της αγροτιάς ως εξής:” Τα απαλλοτριωμένα εδάφη παραδόθηκαν στα συνδικάτα αγροτών και ήταν αυτά τα συνδικάτα που οργάνωσαν τις πρώτες κολεκτίβες. Γενικά η κατοχή των μικροϊδιοκτητών ήταν σεβαστή, πάντα υπό τον όρο ότι μόνο αυτοί ή οι οικογένειές τους θα εκμεταλλευόταν το έδαφος, χωρίς να προσλάβουν αμειβόμενους εργάτες. Στις περιοχές όπως της Καταλονίας, όπου η παράδοση της μικρής ιδιοκτησίας των αγροτών επικρατούσε, τα καλλιεργούμενα εδάφη ήταν διεσπαρμένα. Δεν υπήρχε κανένα μεγάλο κτήμα. Πολλοί από αυτούς τους αγρότες, μαζί με τη C.N.T., οργάνωσαν τις κολεκτίβες, συγκεντρώνοντας το έδαφός τους, τα ζώα, τα εργαλεία, τα κοτόπουλα, το σιτάρι, το λίπασμα, και ακόμη και τις συγκομιδές τους.

“Τα ιδιόκτητα αγροκτήματα που βρισκόντουσαν στη μέση των κολεκτίβων παρεμπόδιζαν την αποδοτική καλλιέργεια χωρίζοντας τις κολεκτίβες σε αποσυνδεμένα κομμάτια. Για να προτρέψουν τους ιδιοκτήτες να μετακινηθούν, δόθηκαν περισσότερα ή ακόμα και καλύτερα εδάφη που βρισκόντουσαν στην περίμετρο της κολεκτίβας. ” [The Anarchist Collectives, p. 112]
Ο Peirats σημειώνει επίσης ότι στη διεύθυνση των εσωτερικών υποθέσεών τους, όλοι συμμετείχαν στις δημοκρατικές διαδικασίες με ακρίβεια και ζήλο. Παραδείγματος χάριν: “Το Hospitalet de Llobregat πραγματοποιούσε τακτικές γενικές συνεδριάσεις με όλα τα μέλη κάθε τρεις μήνες, για τον απολογισμό της παραγωγής και για να ασχοληθούν με τα νέα ζητήματα. Το διοικητικό συμβούλιο, και όλες οι άλλες επιτροπές, υπέβαλαν πλήρεις εκθέσεις σχετικά με όλα τα θέματα. Η συνεδρίαση ενέκρινε, αποδοκίμαζε, έκανε διορθώσεις, έδινε οδηγίες, κλπ. …” [Anarchists in the Spanish Revolution, p. 119]
Ο Dolgoff παρατηρεί ότι: “Το ανώτατο κεκτημένο, που πραγματικά κατακτήθηκε από τα μέλη στις γενικές συνελεύσεις, ήταν ότι όλη η εξουσία που προέρχονταν από αυτά γυρνούσε πίσω στις οργανώσεις του απλού λαού, των ανθρώπων.” Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει και η Emma Goldman στις επισκέψεις της στις κολεκτίβες και στις συζητήσεις με τα μέλη τους: “Εντυπωσιάστηκα ειδικά με τις απαντήσεις στην ερώτηση μου ως προς το τι ήταν αυτό που πραγματικά κέρδισαν οι εργαζόμενοι από τις κολεκτίβες … η απάντηση ήταν πάντα πρώτα μεγαλύτερη ελευθερία. Και αφετέρου, περισσότερες αμοιβές και λιγότερος χρόνος εργασίας. Σε δύο έτη στη Ρωσία (1920-21) δεν άκουσα ποτέ οποιονδήποτε εργαζόμενο να εκφράζει αυτήν την ιδέα της μεγαλύτερης ελευθερίας.” [Vision on Fire, p. 62]
Επίσης σύμφωνα με αποσπάσματα του Gaston Leval: “Οι τακτικές γενικές συνεδριάσεις των μελών συγκαλούνταν εβδομαδιαία, δισεβδομαδιαία, ή μηνιαία… και αυτές οι συνεδριάσεις ήταν χωρίς τις εντάσεις και τις αντεγκλήσεις που προκύπτουν αναπόφευκτα όταν μερικά άτομα, ακόμα κι αν είναι δημοκρατικά εκλεγμένα, έχουν τη δύναμη των αποφάσεων. Στις διαδικασίες της συνέλευσης μπορούσε ο καθένας να συμμετέχει. Η δημοκρατία αγκάλιαζε όλη την κοινωνική ζωή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και οι “ατομιστές” που δεν ήταν μέλη της κολεκτίβας μπορούσαν να συμμετέχουν στις συζητήσεις και να ακουστούν από τους κολεκτιβιστές.” [The Anarchist Collectives, p. 112]

Ήταν σε αυτές τις -πρόσωπο με πρόσωπο- συνελεύσεις που πάρθηκαν οι αποφάσεις επάνω στη διανομή των πόρων τόσο εντός και εκτός της κολεκτίβας. Εδώ, αναλογιζόμενοι τη σημασία της αμοιβαίας ενίσχυσης, έγιναν εκκλήσεις για την κατανόηση των αναγκών και των άλλων. Όπως ένα ενεργό στέλεχος θυμάται: “Υπήρξαν, φυσικά, εκείνοι που δεν ήθελαν να μοιραστούν και που είπαν ότι κάθε κολεκτίβα πρέπει να φροντίζει για την ίδια. Αλλά συνήθως πειθόντουσαν στις συνελεύσεις. Προσπαθούσαμε να μιλήσουμε με όρους που θα καταλάβαιναν. Τους ρωτούσαμε, “Νομίζατε ότι ήταν δίκαιο όταν άφηνε ο τοπικός προϊστάμενος τους ανθρώπους να λιμοκτονήσουν όταν δεν υπήρχε αρκετή εργασία;” και έλεγαν: “φυσικά όχι.” Τελικά άλλαζαν γνώμη. Μην ξεχνάτε, ότι υπήρχαν τριακόσιες χιλιάδες κολεκτιβιστές (στην Αραγονία), αλλά μόνο δέκα χιλιάδες από μας ήταν μέλη της C.N.T. Είχαμε πολλή δουλειά να κάνουμε.” [Felix Carrasquer in Free Women of Spain, p. 79]
Επιπλέον, περιφερειακές ομοσπονδίες κολεκτίβων διαμορφώθηκαν σε πολλές περιοχές της Ισπανίας (παραδείγματος χάριν στην Αραγονία και το Levant). Οι ομοσπονδίες δημιουργήθηκαν στα συνέδρια, στα οποία οι κολεκτίβες από μια περιοχή έστελναν τους εκπροσώπους. Αυτά τα συνέδρια συμφώνησαν με μια σειρά γενικών κανόνων για το πώς η ομοσπονδία θα λειτουργούσε και ποιες υποχρεώσεις αναλάμβαναν οι συμβεβλημένες κολεκτίβες μεταξύ τους. Το συνέδριο εξέλεξε το συμβούλιο διοίκησης, το οποίο πήρε την ευθύνη για την εφαρμογή της συμφωνηθείσας πολιτικής. Σε αντίθεση με την άποψη ότι οι κολεκτίβες ήταν απομονωμένες και σε ανταγωνισμό η μια με την άλλη, διάφορες μεγάλες περιφερειακές ομοσπονδίες κολεκτίβων που αποτελούνταν από χωριά, περιοχές και επαρχίες, διαμορφώθηκαν μεταξύ του Ιουλίου του 1936 και του Ιουνίου του 1937: αυτές περιλάμβαναν την περιφερειακή ομοσπονδία των αγροτών Levant, την περιφερειακή ομοσπονδία των αγροτών της Καστίλης, και το Συμβούλιο της Αραγονίας [Anarchist Decentralism in Rural Spain, 1936-9: the Integration of Community and Environment, Anarchism: From Theory to Practice].

Αυτές οι ομοσπονδίες είχαν πολλά καθήκοντα και διευκόλυναν τη μεταφορά των αγαθών ανάμεσα στις κολεκτιβοποιημένες περιοχές και εξασφάλιζαν τη διανομή του πλεονάσματος στην πρώτη γραμμή και στις πόλεις, αποκόβοντας τους μεσάζοντες και εξασφαλίζοντας το τέλος της εκμετάλλευσης. [The Spanish Civil War, Anarchism in Action, p.18] Εκπρόσωποι από κάθε κολεκτίβα υπέβαλλαν αρχεία εισαγωγών και εξαγωγών σε έναν φύλακα αρχείων της περιοχής, κάτι που επέτρεψε το συγχρονισμό της παραγωγής και της διανομής ανάμεσα στις κολεκτιβοποιημένες ζώνες της τοπικής περιοχής. Το πλεόνασμα της παραγωγής μεταφέρονταν μεταξύ των χωριών ή χρησιμοποιούνταν για εμπόριο μέσα στη ευρυτερη περιοχή. Η ομοσπονδία συνολικά βοηθούσε στο συντονισμό της παραγωγής μεταξύ των κολεκτίβων και τις μεταφορές των αγροτικών προϊόντων στις αστικές περιοχές με αντάλλαγμα άλλα προϊόντα όπως μηχανήματα. Οι ομοσπονδιακές δομές επέτρεψαν επίσης την παροχή των υγειονομικών υπηρεσιών στις φτωχότερες περιοχές και την οργάνωση ερευνητικών ομάδων για να συμβουλεύουν τις κολεκτίβες για τις νέες γεωργικές τεχνικές [Anarchist Decentralism in Rural Spain, 1936-9: the Integration of Community and Environment].
Ακόμα, οι ομοσπονδίες επέτρεψαν στις μεμονωμένες κολεκτίβες, να συγκεντρώσουν τους πόρους τους προκειμένου να βελτιώσουν την υποδομή των περιοχών τους (δρόμοι, κανάλια, νοσοκομεία και τα λοιπά) και να επενδύσουν στα μέσα της παραγωγής που καμιά κολεκτίβα από μόνη της δε θα μπορούσε να αντέξει οικονομικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι μεμονωμένες κολεκτίβες συγκέντρωσαν τους πόρους τους, αύξησαν και βελτίωσαν τα μέσα παραγωγής στα οποία είχαν πρόσβαση και επίσης βελτίωσαν την κοινωνική υποδομή των περιοχών τους. Όλο αυτό, συνδυαζόμενο με μια αύξηση της κατανάλωσης στο σημείο της παραγωγής και της σίτισης των ανδρών και των γυναικών πολιτοφυλακών που πάλευαν τους φασίστες στο μέτωπο.

Οι αγροτικές κολεκτίβες επέτρεψαν στην εν δυνάμει δημιουργική ενέργεια που υπάρχει μεταξύ των αγροτικών εργαζομένων και των αγροτών ώστε να απελευθερωθεί, μια ενέργεια που ήταν σπαταλημένη κάτω από την ιδιωτική ιδιοκτησία. Οι συνελεύσεις επέτρεψαν τον προσδιορισμό και την άμεση λύση των κοινοτικών προβλημάτων με βελτιώσεις βασισμένες στις ιδέες και την εμπειρία του καθενός εμπλουτισμένες από τη συζήτηση και τη δημιουργική διαμάχη. Αυτό επέτρεψε στην αγροτική Ισπανία να μετασχηματιστεί από μια κοινωνία που χαρακτηριζόταν από την ένδεια και το φόβο σε μια που κυριαρχεί η ελπίδα και ο πειραματισμός.
Επομένως, η αυτοδιαχείριση στις κολεκτίβες που συνδυάστηκε με τη συνεργασία στις αγροτικές ομοσπονδίες, επέτρεψε μια βελτίωση στην ποιότητα της αγροτικής ζωής. Από μια καθαρώς οικονομική άποψη, η παραγωγή αυξήθηκε και όπως συνοψίζει ο Benjamin Martin, ” δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ποιότητα της ζωής για τους περισσότερους αγρότες που συμμετείχαν στους συνεταιρισμούς και τις κολεκτίβες βελτιώθηκε αισθητά.” [The Agony of Modernisation, p. 394] Το πιο σημαντικό, εντούτοις, είναι ότι η βελτίωση αυτή στην ποιότητα της ζωής περιλάμβανε και μια αύξηση της ελευθερίας καθώς επίσης και της κατανάλωσης.
Μέλος κολεκτίβας στην Beceite της Αραγονίας παρατηρεί: ” ήταν θαυμάσιο… να ζεις σε μια κολεκτίβα, σε μια ελεύθερη κοινωνία όπου οποιοσδήποτε μπορούσε να πει μια σκέψη, όπου εάν η επιτροπή του χωριού φαινόταν ανεπαρκής μπορούσες να το πεις. Η επιτροπή δεν πήρε καμία μεγάλη απόφαση χωρίς να καλέσει ολόκληρο το χωριό από κοινού σε μια γενική συνέλευση. Όλο αυτό ήταν θαυμάσιο.” [Ronald Fraser, Blood of Spain, p. 288]
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΛΕΚΤΙΒΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΠΤΕΣ  ΜΑΡΤΥΡΕΣ:
Εδώ είναι μερικά παραδείγματα επιτυχιών των γεωργικών κολεκτίβων που αναφέρονται από το Jose Peirats: “Στο Montblanc η κολεκτίβα έσκαψε επάνω στις παλαιές άχρηστες αμπέλους και φύτεψε νέους αμπελώνες. Το έδαφος, που βελτιώθηκε από τη σύγχρονη καλλιέργεια με τα τρακτέρ, παρήγαγε πολύ μεγαλύτερες και καλύτερες συγκομιδές…Πολλές κολεκτίβες της Αραγονίας έφτιαξαν νέους δρόμους και επισκεύασαν παλαιούς, εγκατέστησαν σύγχρονους μύλους αλευριού, και επεξεργάστηκαν τα γεωργικά και ζωικά απόβλητα μετατρέποντας τα σε χρήσιμα βιομηχανικά προϊόντα. Πολλές από αυτές τις βελτιώσεις άρχισαν από τις κολεκτίβες. Μερικά χωριά, όπως το Calanda, έχτισαν πάρκα και λουτρά. Σχεδόν όλες οι κολεκτίβες ίδρυσαν βιβλιοθήκες, σχολεία, και πολιτιστικά κέντρα.” [The Anarchist Collectives, p. 116]
Ο Gaston Leval επισημαίνει ότι “η ομοσπονδία αγροτών Levant. .. παρήγαγε περισσότερο από το μισό της συνολικής συγκομιδής πορτοκαλιών στην Ισπανία: σχεδόν τέσσερα εκατομμύριο κιλά. Μετέφερε έπειτα και πουλούσε μέσω της εμπορικής οργάνωσής του (χωρίς κανένα μεσάζοντα) περισσότερο από το 70% της συγκομιδής. (Η εμπορική οργάνωση της ομοσπονδίας περιλάμβανε τις αποθήκες εμπορευμάτων, τα φορτηγά, και τις βάρκες της. Το 1938 το τμήμα εξαγωγής καθιέρωσε αντιπροσωπείες στη Γαλλία: Μασσαλία, Περπινιάν, Μπορντό, Σερμπουργκ, και Παρίσι.) Από τα συνολικά 47.000 εκτάρια σε όλη την Ισπανία που αφιερώνονται στην παραγωγή ρυζιού, η κολεκτίβα στην επαρχία της Βαλένθιας καλλιεργεί τα 30.000 εκτάρια.”[ Ibid., p. 124]

Ο Peirats αναφέρει πάλι:
“Οι κολεκτίβες συνέβαλαν εθελοντικά τεράστια ποσότητες αποθεμάτων και άλλων προμηθειών στα στρατεύματα που πολεμούσαν. Το Utiel έστειλε 1.490 λίτρα πετρελαίου και 300 μπούσελ πατατών στο μέτωπο της Μαδρίτης (εκτός από τα τεράστια αποθέματα των φασολιών, του ρυζιού, του φαγόπυρου, κλπ.).Το Porales de Tujana έστειλε μεγάλες ποσότητες ψωμιού, ελαίου, αλευριού και πατατών στο μέτωπο και αυγά, κρέας και γάλα στο στρατιωτικό νοσοκομείο. “Οι προσπάθειες των κολεκτίβων παίρνουν μεγαλύτερη αξία αν λάβουμε υπόψη μας ότι 200 μέλη της μικρής κολεκτίβας Vilaboi ήταν στο μέτωπο και από το Viledecans 60, την Amposta 300 και το Calande 500. Οι νεότεροι και σφριγηλότεροι εργαζόμενοι τους πάλευαν στην πρώτη γράμμη.” [The Anarchist Collectives, pp. 116-120]
Ο Peirats συνοψίζει τα κατορθώματα των γεωργικών κολεκτίβων ως εξής: “Στη διανομή, οι συνεταιρισμοί των κολεκτίβων απέβαλαν τους μεσάζοντες, τους μικρούς έμπορους, τους χονδρέμπορους και τους κερδοσκόπους, μειώνοντας κατά συνέπεια, πολύ τις τιμές διάθεσης στην κατανάλωση. Οι κολεκτίβες απέβαλλαν τα περισσότερα παρασιτικά στοιχεία της αγροτικής ζωής και θα τα είχαν εξαλείψει ολοκληρωτικά εάν δεν προστατευόντουσαν από τους διεφθαρμένους ανώτερους υπαλλήλους και από τα πολιτικά κόμματα. Οι μη-κολεκτιβοποιημένες περιοχές ωφελήθηκαν έμμεσα από τις χαμηλότερες τιμές καθώς επίσης και από τις ελεύθερες υπηρεσίες που παρέχονταν συχνά από τις κολεκτίβες (πλυντήρια, κινηματογράφοι, σχολεία, κουρείς, ινστιτούτα καλλονής, κλπ….).” [Ibid., p. 114]

Ο Leval υπογραμμίζει τα ακόλουθα επιτεύγματα (μεταξύ άλλων): “Στις αγροτικές κολεκτίβες η αλληλεγγύη ασκήθηκε στο μέγιστο βαθμό. Όχι μόνο τα μέλη τους κάλυπταν τις ανάγκες του, αλλά οι ομοσπονδίες περιοχής υιοθέτησαν όλο και περισσότερο την αρχή της αμοιβαίας ενίσχυσης σε μια διασυλλογική κλίμακα. Για αυτόν το λόγο δημιούργησαν τα κοινά αποθέματα για να βοηθήσουν τα χωριά που ευνοήθηκαν λιγότερο από τη φύση. Στην Καστίλη δημιουργήθηκαν για αυτόν το λόγο ειδικοί θεσμοί.. Μια κατάκτηση τεράστιας σπουδαιότητας ήταν το δικαίωμα των γυναικών στους οικονομικούς πόρους, ανεξάρτητα από το επάγγελμα τους. Περίπου στις μισές από τις αγροτικές κολεκτίβες, οι γυναίκες λάμβαναν τις ίδιες αμοιβές με τους άνδρες, στο υπόλοιπο οι γυναίκες λάμβαναν λιγότερο, προφανώς επειδή σπάνια ζούσαν μόνες. Στην καλλιέργεια του εδάφους οι σημαντικότερες πρόοδοι ήταν: η γρήγορα αυξανόμενη χρήση των μηχανημάτων και της άρδευσης, η μεγαλύτερη διαφοροποίηση και η αναδάσωση.” [Ibid., pp. 166-167]
Η Martha Α. Ackelsberg συνοψίζει την εμπειρία αυτή: “Τα επιτεύγματα αυτών των κολεκτίβων ήταν εκτενή. Σε πολλές περιοχές διατήρησαν, εάν δεν αύξησαν τη γεωργική παραγωγή (χωρίς να ξεχνάμε ότι πολλοί νεαροί άνδρες ήταν στην πρώτη γραμμή), εισάγοντας συχνά νέα σχέδια καλλιέργειας και λίπανσης…καθώς και χτισμένες από κολεκτιβιστές σιταποθήκες και άλλες εγκαταστάσεις για την προσοχή και σίτιση των ζώων της κοινότητας. Οι ομοσπονδίες των κολεκτίβων συντόνισαν την κατασκευή των δρόμων, των σχολείων, των γεφυρών, των καναλιών και των φραγμάτων. Μερικά από αυτά τα έργα παραμένουν έως σήμερα μόνιμες συνεισφορές των κολεκτίβων στην υποδομή της αγροτικής Ισπανίας.” [The Free Women of Spain, p. 79]

Τα περισσότερα συλλογικά χωριά ήταν σε θέση να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των μελών τους και επίμονες προσπάθειες καταβλήθηκαν στις περισσότερες περιπτώσεις για την αύξηση της παραγωγής συνδυαζόμενης με καλύτερες εργασιακές συνθήκες Αυτό έγινε συχνά αρκετά επιτυχώς, καθώς εδάφη που στο παρελθόν ήταν ακαλλιέργητα καλλιεργήθηκαν, τα κοπάδια μεγάλωναν, νέα μέτρα θεσπίστηκαν (όπως η αμειψισπορά και η φύτευση δέντρων για να αποτραπεί η εδαφολογική διάβρωση) και με τη βοήθεια των τεχνικών και των γεωπόνων, νέες ή καλύτερες τεχνικές καλλιέργειας εφαρμόστηκαν (παραδείγματος χάριν, η άρδευση επεκτάθηκε πολύ, εκλεκτική αναπαραγωγή βοοειδών και η καλλιέργεια υβριδίων δέντρων καθιερώθηκε. Η παραγωγή προγραμματίστηκε και ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε σε παράγοντες όπως οι ανάγκες των αστικών εργαζομένων και της πολιτοφυλακής (που κρατούσε το μέτωπο ενάντια στα στρατεύματα του Franco) [Anarchist Decentralism in Rural Spain, 1936-9: the Integration of Community and Environment].
Στην Αραγονία η παραγωγή πατάτας αυξήθηκε κατά 50%, ενώ η παραγωγή ζαχαρότευτλων και οι ζωοτροφές διπλασιάστηκαν. Σε κτήματα που πριν δεν καλλιεργούνταν φυτεύτηκαν 400 νέα δέντρα . Η απόδοση των κτημάτων στις κολεκτίβες ήταν κατά 50% μεγαλύτερη. Αυτά τα παραδείγματα τελικά έπεισαν και άλλους “ατομιστές” να γίνουν μέλη των κολεκτίβων. [A journey through Aragon, p. 138] Σε μερικές περιπτώσεις, οι συγκομιδές αυξήθηκαν μέχρι πέντε φορές σε σχέση με το επίπεδο πριν την επανάσταση [Anarchist Decentralism in Rural Spain, 1936-9: the Integration of Community and Environment, p. 89].
Αυτό που έκανε τις ισπανικές κολεκτίβες να καινοτομούν είναι ότι σε αντίθεση με την παλαιά καπιταλιστική αξίωση ότι κανένας δε μπορεί να προοδεύσει εκτός αν υπάρχει η ιδιωτική ιδιοκτησία, οι εργαζόμενοι και οι αγρότες παρουσίασαν μεγαλύτερη δημιουργικότητα και προθυμία για καταβολή μεγαλύτερης προσπάθειας προς αύξηση της παραγωγικότητας κάτω από τον ελευθεριακό σοσιαλισμό από αυτή που είχαν στο πλαίσιο του ιδιωτικού επιχειρηματικού συστήματος. Οι κολεκτίβες απέδειξαν το επιχείρημα του Kropotkin ότι η συνεταιριστική εργασία είναι παραγωγικότερη και ότι “εάν οι οικονομολόγοι επιθυμούν να αποδείξουν τη διατριβή τους υπέρ της ιδιωτικής ιδιοκτησίας ενάντια σε όλες τις άλλες μορφές κατοχής θα πρέπει να δείξουν ότι κάτω από τη μορφή κοινοτικής ιδιοκτησίας το έδαφος δεν παράγει ποτέ τέτοιες πλούσιες συγκομιδές όπως όταν η κατοχή είναι ιδιωτική. Αλλά αυτό δεν θα μπορούσε να αποδειχθεί στην πραγματικότητα, είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που παρατηρήθηκε.” [The Conquest of Bread, p. 146]

Αυτό είναι προφανές από την περιγραφή του Gaston Leval των αποτελεσμάτων της κολεκτιβοποίησης στο Cargagente: ” Το Carcagente είναι τοποθετημένο στο νότιο μέρος της επαρχίας της Βαλένθιας. Το κλίμα της περιοχής είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για την καλλιέργεια των πορτοκαλιών. Όλο το κοινωνικοποιημένο έδαφος, χωρίς εξαίρεση, είναι καλλιεργημένο με τεράστια προσοχή. Οι οπωρώνες βοτανίζονται λεπτομερώς. Για να βεβαιώσουν ότι τα δέντρα θα πάρουν όλη την απαιτούμενη τροφοδότηση, οι αγρότες καθαρίζουν διαρκώς το χώμα. “Πριν,” μου είπαν με υπερηφάνεια, “όλο αυτό άνηκε στους πλουσίους και δουλευότανε από άθλια πληρωμένους εργάτες. Το έδαφος παραμελήθηκε και οι ιδιοκτήτες έπρεπε να αγοράσουν απέραντες ποσότητες χημικών λιπασμάτων, αν και θα μπορούσαν να έχουν πάρει πολύ καλύτερες παραγωγές με τον καθαρισμό του χώματος. ..” Με υπερηφάνεια, μου παρουσίασαν δέντρα που ήταν μπολιασμένα για να παράγουν καλύτερα φρούτα. “Σε πολλές περιοχές παρατήρησα φυτά που αναπτύσσονταν στη σκιά των πορτοκαλιών. “Τι είναι αυτό;,” Ρώτησα. Έμαθα ότι οι αγρότες του Levant (διάσημοι για την ευστροφία τους) έχουν φυτέψει άφθονα τις πατάτες μεταξύ των πορτοκαλιών. Οι αγρότες καταδεικνύουν περισσότερη νοημοσύνη από όλους τους γραφειοκράτες στο Υπουργείο γεωργίας. Κάνουν κάτι περισσότερο από το να φυτεύουν απλά πατάτες. Σε όλη την περιοχή του Levant, οπουδήποτε το χώμα είναι κατάλληλο, αυξάνουν τις καλλιέργειες. Εκμεταλλεύονται τους τέσσερις μήνες (περίοδος αγρανάπαυσης) στην καλλιέργεια του ρυζιού. Εάν ο υπουργός της γεωργίας ακολουθούσε το παράδειγμα αυτών των αγροτών σε όλη τη δημοκρατική ζώνη, το πρόβλημα έλλειψης ψωμιού θα είχε λυθεί σε μερικούς μήνες.” [Dolgoff, Anarchist Collectives, p. 153]
Αυτά είναι είναι λίγα από ένα πλήθος παραδειγμάτων που παρουσιάζονται στους απολογισμούς των βιομηχανικών και αγροτικών κολεκτίβων. Τα διαθέσιμα στοιχεία αποδεικνύουν ότι τα μέλη των κολεκτίβων παρουσίασαν έντονη συνειδητοποίηση της σημασίας της επένδυσης και της καινοτομίας προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή και να γίνει η εργασία ελαφρότερη και πιο ενδιαφέρουσα και ότι οι κολεκτίβες επέτρεψαν σε εκείνη την συνειδητοποίηση να εκφραστεί ελεύθερα. Οι ισπανικές κολεκτίβες δείχνουν ότι, δοσμένης της ευκαιρίας, ο καθένας θα δείξει ένα ενδιαφέρον και θα εκφράσει μια επιθυμία να χρησιμοποιήσει το μυαλό του για να βελτιώσει τις υποθέσεις που τον αφορούν στο περιβάλλον του. Στην πραγματικότητα, ο καπιταλσιμός διαστρεβλώνει την καινοτομία που υπάρχει κάτω από την ιεραρχία με το να τη διοχετεύει καθαρά στο πώς να κερδίσει χρήματα και να μεγιστοποιήσει το κέρδος των επενδυτών αγνοώντας άλλα σημαντικότερα ζητήματα.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΛΕΚΤΙΒΟΠΟΙΗΣΗΣ:
Ένας μύθος που ξεκίνησε από τους Σταλινικούς και γενικά τους αριστερούς, είναι ότι οι αγροτικές κολεκτίβες δημιουργήθηκαν από το φόβο που καλλιεργούσε η αναρχική πολιτοφυλακή. Αρχικά, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι αγροτικές κολεκτίβες δημιουργήθηκαν σε πολλές διαφορετικές περιοχές της Ισπανίας, όπως το Levant (900 κολεκτίβες), η Καστίλη (300) και Estremadera (30), όπου η δεν υπήρχε πολιτοφυλακή αναρχικών. Στην Καταλονία, παραδείγματος χάριν, η πολιτοφυλακή της C.N.T. πέρασε μέσω πολλών χωριών στο δρόμο της προς την Αραγονία και μόνο περίπου 40 κολεκτίβες δημιουργήθηκαν σε αντίθεση με τις 450 που δημιουργήθηκαν στην Αραγονία. Με άλλα λόγια, η αγροτική διαδικασία της κολεκτιβοποίησης εμφανίστηκε ανεξάρτητα από την ύπαρξη των στρατευμάτων των αναρχικών, με την πλειοψηφία των 1.700 αγροτικών κολεκτίβων που δημιουργήθηκαν σε περιοχές που δεν υπήρχε υπεροχή των αναρχικών.
Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους – η αγροτική κολεκτιβοποίηση στην Αραγονία αγκάλιασε περισσότερο από το 70% του πληθυσμού στην περιοχή που σώθηκε από το φασισμό. Περίπου 30% του πληθυσμού αισθάνθηκε αρκετά ασφαλές να μην προσχωρήσει σε μια κολεκτίβα, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό. Εάν οι κολεκτίβες ήταν δημιουργημένες από τον τρόμο ή τη δύναμη αναρχικών, θα αναμέναμε μια συμμετοχή 100% στις κολεκτίβες.
Αυτό δεν έγινε και δείχνει τη βασικά εθελοντική φύση του πειράματος (πρέπει να επισημάνουμε ότι άλλοι αριθμοί προτείνουν έναν χαμηλότερο αριθμό κολεκτιβιστών που καθιστά το επιχείρημα της εξαναγκαστικής κολεκτιβοποίησης ακόμα πιο αδύναμο) [The Spanish Civil War, p. 206].
“Στο περιφερειακό συνέδριο των κολεκτίβων, που διοργανώθηκε στο Caspe στα μέσα Φεβρουαρίου του 1937, σχεδόν 80.000 κολεκτιβιστές πήραν μέρος αντιπροσωπεύοντας” σχεδόν όλα τα χωριά της περιοχής.” Αυτό, εντούτοις, ήταν μόνο μια αρχή. Μέχρι το τέλος του Απριλίου ο αριθμός κολεκτιβιστών είχε ανέλθει σε 140.000 μέχρι το τέλος της πρώτης εβδομάδας του Μαΐου σε 180.000 και μέχρι το τέλος του Ιουνίου 300000. “[Anarchism in Aragon, pp. 60-82, Spain in Conflict 1931-1939, p. 61]
Εάν οι κολεκτίβες ήταν δημιουργημένες με τη βία , τότε η συμμετοχή θα ήταν 300.000 τον Φεβρουάριο του 1937 και δε θα αυξάνονταν σταθερά για να φθάσει σε εκείνο τον αριθμό τέσσερις μήνες αργότερα. Ούτε μπορεί να υποστηριχτεί ότι η αύξηση οφειλόταν στα νέα χωριά που κολλεκτιβοποιούνται μιας και σχεδόν όλα τα χωριά είχαν στείλει εκπροσώπους το Φεβρουάριο. Αυτό δείχνει ότι πολλοί αγρότες προσχώρησαν στις κολεκτίβες λόγω των πλεονεκτημάτων που συσχετίζονται με την κοινή εργασία, τους αυξανόμενους πόρους που τοποθέτησε στα χέρια τους και το γεγονός ότι ο πλούτος που στο προηγούμενο σύστημα ήταν μονοπωλημένος από λίγους χρησιμοποιήθηκε για να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο ολόκληρης της κοινότητας. Η εθελοντική φύση των κολεκτίβων υπογραμμίζεται πάλι από τον αριθμό των κολεκτίβων που επέτρεψαν στους μικροκτηματίες να παραμείνουν εκτός.  Αντί του καταναγκασμού της μειονότητας σε ένα χωριό για να συμφωνήσει με τις επιθυμίες της πλειοψηφίας, η μεγάλη πλειοψηφία (95%) των κολεκτίβων της Αραγονίας σύμφωνα με τις αρχές τους περί ελευθερίας επέτρεψε σε εκείνους που δεν επιθυμούσαν να παραμείνουν έξω.
Έτσι, μόνο περίπου 20 ήταν “ολοκληρωτικές” κολεκτίβες (από τις 450) και περίπου 30% τού πληθυσμού αισθανόταν αρκετά ασφαλής ώστε να μη συμμετέχει. Με άλλα λόγια, στη μεγάλη πλειοψηφία των κολεκτίβων εκείνοι που συμμετείχαν μπορούσαν να δουν ότι εκείνοι δεν ήθελαν ήταν ασφαλείς. Αυτοί οι αριθμοί δεν πρέπει να αγνοηθούν, δεδομένου ότι δίνουν μια ένδειξη της βασικά αυθόρμητης και εθελοντικής φύσης του κινήματος. Όπως παρατηρεί ο Graham Kesley, “αυτό που είναι αμέσως αξιοπρόσεχτο από τα αποτελέσματα είναι ότι αν και η περιοχή έχει συνδεθεί ως μια που ελέγχεται από τους αναρχικούς και όλες οι άλλες δυνάμεις ήταν αποκλεισμένες, το C.N.T. κάθε άλλο παρά απολάμβανε την απόλυτη κυριαρχία που υπονοείται συχνά. [Anarchosyndicalism, Libertarian Communism and the State, p. 198] όπως ο Gaston Leval επισημαίνει, “είναι αλήθεια ότι η παρουσία αυτών των δυνάμεων…ευνόησαν έμμεσα αυτά τα εποικοδομητικά επιτεύγματα με την παρεμπόδιση της ενεργού αντίστασης από τους υποστηρικτές της αστικής δημοκρατίας και του φασισμού.” [Collectives in the Spanish Revolution, p. 90]

Με άλλα λόγια, η παρουσία της πολιτοφυλακής άλλαξε την ισορροπία των ταξικών δυνάμεων στην Αραγονία με την καταστροφή του κεφαλαιοκρατικού κράτους (δηλ. τους τοπικούς προϊστάμενους – κομματάρχες – που δεν μπορούσαν να πάρουν την κρατική βοήθεια για να προστατεύσουν την ιδιοκτησία τους) και πολλοί εργαζόμενοι που δεν είχαν γη απόκτησαν. Η παρουσία της πολιτοφυλακής εξασφάλισε ότι το έδαφος θα μπορούσε να αναληφθεί με την καταστροφή του κεφαλαιοκρατικού “μονοπωλίου της δύναμης” που υπήρχε πριν την επανάσταση (η δύναμη της οποίας θα τονιστεί κατωτέρω) και έτσι η πολιτοφυλακή της C.N.T. επέτρεψε τη δυνατότητα του πειραματισμού από τον πληθυσμό της Αραγονίας. Αυτός ο ταξικός πόλεμος στην επαρχία απεικονίζεται από τη δήλωση Bolloten ότι “εάν ο μεμονωμένος ιδιοκτήτης φάρμας αντιμετώπιζε με φόβο τη διάδοση της κολεκτιβοποίησης της γεωργίας, οι αγρότες του αναρχοσυνδικαλιστικού C.N.T. και του σοσιαλιστικό UGT την θεώρησε ως έναρξη μιας νέας εποχής.” Και οι δυο ήταν μαζικές οργανώσεις που υποστήριζαν την κολεκτιβοποίηση. [The Spanish Civil War, p. 63]
Η αναρχική πολιτοφυλακή απλά επέτρεψε στην αγροτική εργατική τάξη να καταργήσει την τεχνητή έλλειψη του εδάφους που δημιουργήθηκε από την ιδιωτική ιδιοκτησία και επιβλήθηκε από το κράτος. Οι αγροτικοί προϊστάμενοι είδαν προφανώς με τρόμο την πιθανότητα ότι δεν θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν την εργασία των εργαζομένων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:

Όπως ο Gaston Leval υποστηρίζει: “Οι θεωρητικοί και οι «αντάρτες» της φιλελεύθερης οικονομίας βεβαιώνουν ότι ο ανταγωνισμός υποκινεί την πρωτοβουλία και συνεπώς το δημιουργικό πνεύμα χωρίς αυτόν παραμένει κοιμισμένο. Από τις πολυάριθμες επισκέψεις που έγιναν από το συγγραφέα στις κολεκτίβες, τα εργοστάσια και τα κοινωνικοποιημένα εργαστήρια επιτρέπουν σε αυτόν να υποστηρίξει την αντίθετη άποψη. Γιατί σε μια κολεκτίβα, σε μια ομάδα όπου κάθε άτομο υποκινείται από την επιθυμία να εξυπηρετεί τη συντροφική έρευνα των συνανθρώπων του, η επιθυμία για την τεχνική τελειότητα υποκινείται επίσης. Επιπλέον, όταν, στην παρούσα κοινωνία, ανακαλύπτει ένας εφευρέτης κάτι, χρησιμοποιείται μόνο από τον καπιταλιστή ή τον ιδιοκτήτη, ενώ στην περίπτωση ενός εφευρέτη που ζει σε μια κοινότητα όχι μόνο είναι η ανακάλυψή του που λαμβάνεται και που αναπτύσσεται από άλλους, αλλά υποβάλλεται σε εφαρμογή αμέσως για το κοινό καλό. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η ανωτερότητα πολύ σύντομα θα φανερωνόταν σε μια κοινωνικοποιημένη κοινωνία.” [Collectives in the Spanish Revolution, p. 247]
Απαλλαγμένα από την ιεραρχία άτομα αλληλεπιδρούν δημιουργικά με τους άλλους για να βελτιώσουν τις συνθήκες στις οποίες ζουν. Αυτό δεν οφείλεται στις “δυνάμεις της αγοράς” αλλά επειδή το ανθρώπινο μυαλό είναι ενεργό -και εκτός αν είναι συντετριμμένο από την ιεραρχία- δε μπορεί να σταματήσει να λειτουργεί.
Επιπλέον, οι κολεκτίβες δείχνουν ότι η αυτοδιαχείριση επιτρέπει στις ιδέες να εμπλουτιστούν από τη συζήτηση, όπως υποστηρίζει ο Bakunin: Η μέγιστη νοημοσύνη δεν θα ήταν ίση με μια κατανόηση του συνόλου. Από εκεί προκύπτει… η αναγκαιότητα της τμηματοποίησης και της ένωσης της εργασίας. Λαμβάνω και δίνω – όπως στην ανθρώπινη ζωή. Κάθε ένας κατευθύνει και κατευθύνεται με τη σειρά του
[God and the State, p. 33]. Η εμπειρία της αυτοδιαχείρισης αποδεικνύει τον ισχυρισμό του Bakunin ότι η κοινωνία είναι ευφυέστερη ακόμη και από το ευφυέστερο άτομο απλά λόγω του πλούτου των απόψεων, της εμπειρίας και των σκέψεων που περιλαμβάνονται εκεί. Ο καπιταλισμός απαξιώνει τα άτομα και την κοινωνία μέσω των τεχνητών ορίων και των αυταρχικών δομών της.

Η εμπειρία των κολεκτίβων στην επαναστατημένη Ισπανία δείχνει ότι οι στόχοι της κατάργησης των τάξεων, της εργατικής αυτοδιοίκησης, της διανομής της παραγωγής σύμφωνα με τις ανάγκες και ο ελευθεριακός οικονομικός προγραμματισμός είναι πραγματοποιήσιμοι και αρκετά συμβατοί με την οικονομική αποτελεσματικότητα, την αυξημένη απόδοση, τον νεωτερισμό και τις περιβαλλοντικές ανησυχίες.
Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έγιναν λάθη. Για παράδειγμα δε δημιουργήθηκε ένα νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα που να μπορεί να συντονίσει την πίστωση και έτσι ήταν εύκολο για το δημοκρατικό κράτος μέσω του μονοπωλίου πίστωσής του να υπονομεύσει την επανάσταση και να ελέγξει τις κολεκτίβες. Μια οικονομική επανάσταση μπορεί να πετύχει μόνο εάν το υπάρχον κράτος καταστραφεί και όπως το έθεσε ο Κροπότκιν: ” Η επανάσταση που σταματάει στη μέση είναι σίγουρο πως σύντομα θα ηττηθεί.” [The Great French Revolution, vol. 2, p. 553] Επίσης “μια νέα μορφή οικονομικής οργάνωσης απαιτεί απαραιτήτως μια νέα μορφή πολιτικής δομής” –όπως οι ανάγκες του καπιταλισμού απαιτούν το κράτος, έτσι και ο ελευθεριακός σοσιαλισμός την αναρχία. [Kropotkin’s Revolutionary Pamphlets, p. 181] Χωρίς αυτή τη πολιτική δομή, η νέα οικονομική οργάνωση δεν μπορεί να αναπτύξει πλήρως τις δυνατότητες της. Λόγω της αποτυχίας να παγιωθεί η επανάσταση πολιτικά, χάθηκε οικονομικά. Αλλά καμία επανάσταση εργατικής τάξης δεν είναι αμιγής, καμιά μαζική προσπάθεια δεν έχει τις αντιφάσεις της, καμία προσπάθεια να αλλαχτεί η κοινωνία δεν θα είναι τέλεια. “Είναι μόνο εκείνοι που δεν κάνουν τίποτα που δεν κάνουν κανένα λάθος [Kropotkin’s Revolutionary Pamphlets, p. 143]
Ένα ακόμα συμπέρασμα είναι ότι “η επανάσταση πρέπει όχι μόνο να γίνει για τη χάρη των ανθρώπων πρέπει επίσης να γίνει από τους ανθρώπους.” [No Gods, No Masters, vol. 1, p. 141] Τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται από μια κοινωνική επανάσταση θα λυθούν προς όφελος της εργατικής τάξης μόνο εάν οι άνθρωποι της εργατικής τάξης τα λύσουν οι ίδιοι. Για να συμβεί αυτό απαιτείται από αυτούς να διαχειριστούν τις υποθέσεις τους άμεσα, αδιαμεσολάβητα και όχι μέσω του συγκεντρωτισμού και της γραφειοκρατίας. Η ισπανική επανάσταση δείχνει ότι η αυτοδιαχείριση είναι δυνατή και ότι οι εποικοδομητικές δυνάμεις των απλών ανθρώπων που εμπνέονται από ένα ιδανικό μπορούν να μετασχηματίσουν την κοινωνία.
Υπεράνω αμφιβολίας, αυτοί οι μήνες της οικονομικής ελευθερίας στην Ισπανία αποδεικνύουν όχι μόνο ότι ο ελευθεριακός σοσιαλισμός λειτουργεί –και ότι οι άνθρωποι της εργατικής τάξης μπορούν να διαχειριστούν και να λειτουργήσουν την κοινωνία οι ίδιοι– αλλά και ότι μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής και να αυξήσει την ελευθερία τους. Έδωσαν ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για αυτό που ήταν προηγουμένως ακριβώς ένα όραμα, ένας κόσμος που ήταν πιο ανθρωπιστικός, πιο ελεύθερος, πιο δίκαιος και εκπολιτισμένος από αυτόν που οργανώνετε από κεφαλαιοκράτες, διευθυντές, πολιτικούς και γραφειοκράτες. Σε αυτό το αποτέλεσμα δεν είναι οι αναρχικοί που είναι οι “μη ρεαλιστικοί ονειροπόλοι,” αλλά οι αντίπαλοί τους που έχουν γυρίσει τις πλάτες τους στα γεγονότα ή τα έχουν κρύψει αδιάντροπα
. [“Introductory Essay,” in The Anarchist Collectives, Sam Dolgoff (ed.), p. xxxix]

Ελεύθερες γυναίκες της Ισπανίας
imageedit_3_9973880633
Ο Ισπανικός εμφύλιος ήταν πρωτίστως κοινωνική επανάσταση διότι άλλαξε ριζικά τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, αλλά και των μελών της. Χειραφέτησε την γυναίκα ή οποία για πρώτη φορά στη ιστορία πολεμάει ισότιμα δίπλα στους άντρες.
Η θέση των εργατών και των χωρικών στην Ισπανία τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 ήταν άσχημη. Αν ήσουν γυναίκα, ήταν φρικτή. Οι συνθήκες για τις Ισπανίδες την δεκαετία του 30 ήταν παρόμοιες με αυτές των Μουσουλμανικών χωρών σήμερα. Δεν είχαν ανεξαρτησία, ενώ μπορούσαν να “χαριστούν” σαν δώρα σε προσυμφωνημένους γάμους.
Ο μέσος μισθός ενός άνδρα που εργαζόταν στον αγροτικό τομέα ήταν 3 πεσέτες, μια γυναίκα έπαιρνε τα μισά (1.5 πεσέτα) για ωράρια που άρχιζαν την αυγή και τελείωναν το σούρουπο. Οι διάφορες μεταρρυθμίσεις δεν ωφέλησαν καθόλου τις εργαζόμενες γυναίκες. Για παράδειγμα η δημοκρατική κυβέρνηση του 1931 καθιέρωσε το 8ωρο αυτό απλά σήμαινε πως η γυναίκες μπορούσαν να γυρίζουν στο σπίτι τους στις 5 το απόγευμα για να καθαρίσουν και να μαγειρέψουν.
Η κυβέρνηση του 1931 είχε επιτρέψει επίσης σε περιορισμένο επίπεδο το διαζύγιο, ενώ είχε δώσει δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες καθώς επίσης και το δικαίωμα περιορισμένης αδείας εγκυμοσύνης. Υπήρχε ένα μικρό κίνημα για τα δικαιώματα της γυναίκας, αλλά ήταν ρεφορμιστικό και βασιζόμενο στις γυναίκες της μέσης τάξης και σε επαγγελματίες. Μέσα στο αναρχικό κίνημα υπήρχε πολύ λίγη συζήτηση σχετικά με τα θέματα των γυναικών. Παρόλα αυτά, λίγο πριν το στρατιωτικό πραξικόπημα του Μαΐου του 1936, δύο μικρές ομάδες αναρχικών γυναικών από τη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη συγχωνεύτηκαν για να σχηματίσουν την οργάνωση Mujeres Libres (Ελεύθερες Γυναίκες).
Οι γυναίκες ήταν παντού στο αρχικό κύμα της αντίστασης και αγωνίστηκαν σαν πλήρη και ισότιμα μέλη των αντιφασιστικών πολιτοφυλακών μέχρι και το Νοέμβριο του 1936, όταν η δημοκρατική κυβέρνηση διέταξε την απομάκρυνση όλων των γυναικών από την πρώτη γραμμή. Οι γυναίκες συμμετείχαν σε όλα τα επίπεδα στην κολεκτιβοποίηση των βιομηχανιών και της γης. Οι γυναίκες παράτησαν τα οικιακά και γέμισαν τα εργοστάσια. Ήταν μια εποχή απίστευτου ενθουσιασμού καθώς η επανάσταση απλωνόταν στις δημοκρατικές περιοχές. Όπως το έθεσε η Pepetia Carpena της τοπικής επιτροπής των Mujeres Libres στην Καταλονία, “ακόμα και αν είχα πεθάνει, δεν θα ήθελα να είχα χάσει αυτή την εμπειρία”.
Οι επαναστάσεις φέρνουν πάντα δραματικές κοινωνικές αλλαγές. Οι παλιές προσδοκίες, τα παλιά συμπεράσματα και τα πρότυπα συμπεριφοράς αρχίζουν να αμφισβητούνται. Αλλά οι αλλαγές αυτές δεν έρχονται μέσα σε μια νύχτα. Αντιθέτως, η αλλαγή αρχίζει μέσα από τη συζήτηση. Μέσα από αυτή την μακρόχρονη και επίπονη διαδικασία συζήτησης και διαφωνίας ώστε να αλλάξει δραστικά ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο. Έτσι, όπως βλέπουμε και στην Ισπανία, η επανάσταση δεν γίνεται μονομιάς.

Σε περιοχές οπού υπήρχε καλή οργάνωση, όπως στην Terrasa οπού οι αναρχικές γυναίκες στην βιομηχανία υφαντών διατηρούσαν ομάδα από το 1931, κέρδισαν το δικαίωμα της αδείας εγκυμοσύνης καθώς και της ισότιμης πληρωμής. Σε πολλές περιπτώσεις, παρόλα αυτά, η CNT δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να ολοκληρώσει τον στόχο της για πλήρη ισότητα. Στην κλωστοϋφαντουργία, που γενικά οι γυναίκες αποτελούσαν την μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού, συνέχιζαν να πληρώνονται πολύ χαμηλά.
Στην ύπαιθρο υπήρχε ακόμα πολύς δρόμος, καθώς η συμπεριφορά απέναντι στις γυναίκες ήταν ακόμα χειρότερη. Παρόλα αυτά στις διάφορες κολεκτίβες, οι γυναίκες συνειδητοποίησαν για πρώτη φορά πως είχαν πραγματικά την ευκαιρία να ακουστούν αν και ορισμένες φορές, όχι την ίδια ευκαιρία με τους άνδρες. Σε μερικές κολεκτίβες όπως αυτή της Mazon και τής Miramel στην Αραγονία, γυναίκες και άνδρες πληρώνονταν το ίδιο. Σε αρκετές άλλες, δεν ίσχυε το ίδιο.
Σε αυτές τις προοδευτικές κολεκτίβες, θεωρείτο αυτονόητο πως οι γυναίκες είχαν δικαίωμα να λαμβάνουν έναν καθαρά δικό τους μισθό, κάτι που αποτελούσε μεγάλη πρόοδο. Οι περισσότερες κολεκτίβες όμως έδιναν έναν “οικογενειακό μισθό”. Αυτός φυσικά δινόταν σχεδόν πάντα στον άνδρα ο οποίος και θεωρείτο η κεφαλή της οικογένειας. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί σε θέματα εργασίας παρέμεναν. Οι “γυναικείες δουλειές” παρέμεναν “γυναικείες δουλειές” και όταν μια γυναίκα έκανε “αντρική δουλειά” πληρωνόταν γυναικείους μισθούς.
Η CNT ήταν αφοσιωμένη, θεωρητικά τουλάχιστον, στον σκοπό της πλήρους και απόλυτης ισότητας. Στο συνέδριο της Saragosa, το 1936, διακύρηξαν πως μετά την επανάσταση “τα δύο φύλα θα είναι ίσα, τόσο στα δικαιώματα, όσο και στις υποχρεώσεις”. Σε πρακτικό επίπεδο όμως, ως το 1936, η CNT απέτυχε να επικεντρωθεί στις γυναίκες. Οι γυναίκες του σωματείου συχνά ανακάλυπταν πως δεν τις έπαιρναν σοβαρά και πως ο σεξισμός δεν ήταν κάτι το οποίο συναντούσαν σπάνια. Για να αντιμετωπισθεί αυτό το φαινόμενο, σχηματίστηκαν οι Mujeres Libres τον Μάιο του 1936.
Στόχευαν να ενισχύσουν τις γυναίκες, να τους δώσουν την αυτοπεποίθηση για να εμπλακούν περισσότερο με τον αναρχισμό. Πίστευαν πως είναι κρίσιμο για τις γυναίκες να εμπλακούν οι ίδιες στον αγώνα για την απελευθέρωση τους. Δεν έβλεπαν τους εαυτούς τους σαν φεμινίστριες, μάλιστα μια από αυτές, η Soledad Estorach δήλωνε πως οι περισσότερες δεν είχαν ακούσει καν για τον φεμινισμό. Πίστευαν πως το τέλος της κυριαρχίας των αντρών επί των γυναικών ήταν μέρος ενός ευρύτερου αγώνα για το τέλος κάθε μορφής κυριαρχίας. Αντίθετα με τις φεμινίστριες που επικεντρώνονταν στην ατομική απελευθέρωση της μεμονωμένης γυναίκας, πίστευαν πως ο αγώνας για την απελευθέρωση ήταν ένας συλλογικός αγώνας για τον αναρχισμό και την ελευθερία σαν σύνολο. Παρόλα αυτά ένα σημαντικό μέρος αυτού του αγώνα ήταν κατά της υποτίμησης της γυναίκας μέσα στο ίδιο το αναρχικό κίνημα.

Μέσα στην σύντομη δίχρονη παρουσία της, η οργάνωση Mujeres Libres έφτασε σε αριθμό τις 30.000 γυναίκες και κατάφερε πολλά στην δημοκρατική περιφέρεια της χώρας. Μεγάλη προσπάθεια έγινε στο θέμα της παιδείας. Στη Βαρκελώνη στήθηκε η Casa de la Dona, ένα μεγάλο γυναικείο κολέγιο, το 1937. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1938, το κολέγιο αυτό δεχόταν 600-800 γυναίκες την ημέρα. Λειτούργησαν ακόμα πολυάριθμα σχολεία με μαθήματα σχεδιασμένα για να εκπαιδεύσουν τις γυναίκες ώστε να εργαστούν στις βιομηχανίες της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης. Εκτός από την τεχνική εκπαίδευση που προσέφεραν, παρακινούσαν τις εκπαιδευόμενες να παλέψουν για την πλήρη ισότητα μέσα στον χώρο εργασίας. Ξεκίνησαν επίσης στρατιωτική εκπαίδευση, στήνοντας ένα πεδίο βολής στην Μαδρίτη. Άνοιξαν γυναικολογικές κλινικές στην Terrasa και τη Βαρκελώνη, καθώς και πολλά σχολεία για νεαρά παιδιά. Αυτά τα σχολεία βασίζονταν στην αναρχική θεώρηση της εκπαίδευσης ως μια διαδικασία ανάπτυξης και αναζήτησης, αντί της πλύσης εγκεφάλου. Πάλεψαν και κέρδισαν τη νομιμοποίηση της έκτρωσης, της αντισύλληψης και του διαζυγίου και, σε τοπικό επίπεδο, κάποια δικαιώματα για τις εργαζόμενες μητέρες. Καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν πολλά μέλη της οργάνωσης ασχολήθηκαν όλο και πιο ενεργά στην στέγαση και την εκπαίδευση των προσφύγων.
Πάνω από όλα, οι Mujeres Libres επέμειναν στον αρχικό τους στόχο, αυτόν της απελευθέρωσης των γυναικών, μέσω του δικού τους αγώνα. Καθώς ο πόλεμος προχωρούσε, και οι σοσιαλιστές, οι κομμουνιστές και η POUM (αντι-σταλινικοί λενινιστές) καθιέρωσαν “γυναικεία τμήματα”. Όλοι ήθελαν να τραβήξουν τις γυναίκες στον αγώνα κατά του φασισμού, και στις δικές τους οργανώσεις. Κανείς όμως δεν αγκάλιασε την ιδέα της απελευθέρωσης των γυναικών ως κύριο στόχο. Οι Mujeres Libres ήταν οι μόνες που το έκαναν.
Η μοίρα των γυναικών της Ισπανίας ήταν στενά δεμένη με αυτή της γενικότερης επανάστασης. Καθώς η επανάσταση χαλιναγωγήθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα και την κυβέρνηση εκείνης της εποχής, το ίδιο συνέβη και με τον αγώνα των γυναικών. Καθώς οι πολιτοφυλακές και οι κολεκτίβες καταστρέφονταν, η πρώτη σύντομη γεύση ελευθερίας των γυναικών, εκλάπη μέσα από τα χέρια τους. Η νίκη του Franco εξυπηρέτησε απλώς στην χαλιναγώγηση μιας ευρύτερης διαδικασίας.
Είναι ξεκάθαρο πως η επανάσταση επέφερε κάποια πραγματικά κέρδη για τις γυναίκες. Είναι επίσης ξεκάθαρο από τα γεγονότα της Ισπανικής επανάστασης πως η ελευθερία των γυναικών δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να βρεθεί στο περιθώριο από τους επαναστάτες. Δεν είναι ένα θέμα που μπορεί να αφεθεί για μετά την επανάσταση ή για το “γυναικείο τμήμα”. Ένας αγώνας που δεν στοχεύει, εξ αρχής, στην ελευθερία και την ισότητα για όλους δεν αξίζει το όνομα επανάσταση.

Το διαχρονικό μήνυμα του Ισπανικού εμφυλίου 79 χρόνια μετά…
Artwork-political-posters-Spanish-Civil-War-Posters-01
«Εμείς είμαστε αυτοί που θα κληρονομήσουν την γη. Αμφιβολία δεν υπάρχει . Η μπουρζουαζία θα τιναχτεί στον αέρα και θα εγκαταλείψει το βάθρο της ιστορίας. Τα ερείπια δεν τα φοβόμαστε εμείς που είμαστε οι οικοδόμοι των σπιτιών. Θα τα φτιάξουμε όλα πάλι από την αρχή. Αυτόν τον νέο κόσμο κρύβουμε μέσα στη καρδιά μας» Μ. Ντουρούτι
Ο Ισπανικός εμφύλιος ήταν ένας πόλεμος ιδεολογιών και μια κοινωνική επανάσταση. Δεν θα μπορούσε να τελειώσει έως ότου η χώρα μετασχηματίζονταν είτε σε ένα φασιστικό καθεστώς είτε σε ένα κεντρικοποιημένο σοσιαλιστικό κράτος, ή σε μια αναρχική κοινωνία. Το περιεχόμενο του Ισπανικού εμφυλίου είναι η αδιάψευστη μαρτυρία μιας ανεκτίμητης κληρονομιάς για ένα σπουδαίο κοινωνικό πείραμα, μια κοινωνική επανάσταση που όσο αυτή βρισκόταν στα χέρια του λαού, δεν προσπάθησε να διατηρήσει τα κεκτημένα, αλλά να δημιουργήσει νέους δρόμους, κοινωνικών σχέσεων, παραγωγής και λειτουργίας της κοινωνίας. Ο ισπανικός εμφύλιος ήταν πρωτίστως κοινωνική επανάσταση διότι άλλαξε ριζικά τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, αλλά και των μελών της. Χειραφέτησε την γυναίκα ή οποία για πρώτη φορά στη ιστορία πολεμάει ισότιμα δίπλα στους άντρες. Απελευθέρωσε την γη και την έδωσε στους  αγρότες της. Παρέδωσε τον κοινωνικό πλούτο και τα εργοστάσια στους εργάτες να τα αυτοδιευθύνουν όπως εκείνοι καλύτερα ξέρουν ως οι πραγματικοί παραγωγοί του πλούτου. Ασχολήθηκε με την υγιεινή και την νοσοκομειακή περίθαλψή, βελτίωσε το βιοτικό επίπεδο, την διατροφή, ανέπτυξε την ελευθεριακή εκπαίδευση & διαπαιδαγώγηση, και επένδυσε στην καλλιτεχνική έκφραση καθόλη την διάρκεια του εμφυλίου. Το πιο σημαντικό στοιχείο της ισπανικής επανάστασης, είναι ότι έκανε πράξη την ουτοπία, αποδεικνύοντας  ότι η ανθρώπινη χειραφέτηση δεν είναι κάτι το πολύ μακρινό. Έφερε την αναρχία και τον ελευθεριακό κομμουνισμό, ως τρόπο οργάνωσης στο προσκήνιο, με ένα τρόπο καθοριστικό και αδιάψευστο για τα αποτελέσματα του.
Οι εργάτες και οι εργάτριες της Ισπανίας, αγωνίσθηκαν κοινωνικοποιώντας τον πλούτο όχι για να φέρουν μια νέα κοινωνία τεμπελιάς, διακοπών ή κατανάλωσης, αλλά για την δημιουργία ενός άλλου τρόπου κοινωνικής οργάνωσης όπου όλοι θα δουλεύουν εξίσου, λιγότερο και με διαφορετικό τρόπο, μια κοινωνία που η παραγωγή ή η σοδειά είναι κορυφαία γεγονότα όχι για των πλουτισμό των λίγων, αλλά για όλους ανεξαιρέτως. Ο ισπανικός εμφύλιος κατόρθωσε να επιτύχει το λεγόμενο οικονομικό θαύμα: Να επιτύχει πλήρη απασχόληση, εκμηδενίζοντας τον πληθωρισμό, κάτι που οι όλες οι οικονομικές θεωρίες ανεξαιρέτως αδυνατούν να επιτύχουν. Οι λόγοι απλοί, εφόσον η εργασία είναι κοινωνικό προϊόν όλοι συνεπώς βρίσκουν θέση μέσα στην ευρύτερη παραγωγική διαδικασία.. Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα της υπεραξίας που επιβάλει η μεγιστοποίηση του πλούτου, επιπλέον το χρήμα αποτελεί μέσω συσσώρευσης πλούτου επειδή δεν έχει μόνο ανταλλακτική αξία, αλλά αποτελεί μέσο οικονομικής ισχύος & αποταμίευσης, συνεπώς ο καπιταλισμός από την φύση του είναι πληθωριστικός. Η κατάργηση του πλουτισμού ως μέσου διαχείρισης της υπεραξίας όπως και η αντικατάσταση του χρήματος από μερίδια παραγωγής που είχαν μόνο ανταλλακτική αξία και όχι συσωρευτική εκμηδένισε όλες τις πληθωριστικές πιέσεις εντός της  εγχώριας οικονομίας.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι κάθε ιδεολογία δικαιούται να έχει την κορυφαία στιγμή της, κατά την διάρκεια της ιστορικής της πορείας. Δεν είναι λίγοι που συγκαταβατικά θεωρούν ότι αυτό ήταν το σύντομο καλοκαίρι της Αναρχίας. Κατά τον τρόπο αυτό αρκετοί θεωρούν ότι ο Ισπανικός εμφύλιος σηματοδότησε αυτή την κορυφαία στιγμή, η οποία πέρασε ανεπιστρεπτί. Ακόμα κιαν ισχύει αυτό 79 χρόνια μετά τον ισπανικό εμφύλιο, η ανεκτίμητη κληρονομιά του, θα παραμένει να οπλίζει συνειδήσεις καταδεικνύοντας ότι είναι προτιμότερο έστω και ένα σύντομο καλοκαίρι ελευθερίας σε σχέση με την μακρόχρονη βαρυχειμωνιά του κάθε εξουσιαστικού συστήματος. Όπως όμως όλα δείχνουν η ιστορία δεν θέλει να τελειώσει, ο άνθρωπος δεν θέλει να υποταχτεί. Το όνειρο αρνείται να συμβιβασθεί με την πραγματικότητα. Από την Βαρκελώνη, το Σιατλ την Γένοβα, την Γαλλία, ως το μακρινό Μεξικό, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που συνεχίζουν να παραμένουν  a las barricadas για την κοινωνική επανάσταση και την ανθρώπινη χειραφέτηση. Αυτό είναι και το μήνυμα του ισπανικού εμφυλίου:

Να μην πάψουμε ποτέ να ονειρευόμαστε και να αγωνιζόμαστε, για τον άνθρωπο, για την αναρχία & για την ελευθερίαhttp://www.provo.gr/ispanikh-epanastash-1936-1939/

Κυριακή 19 Ιουλίου 2015

Ο Προμηθέας στις Βρυξέλλες


Ο Προμηθέας εμφανίζεται μέσα στους αρχαίους μύθους ως ο κατεξοχήν πλάστης των ανθρώπων, που θέλοντας να τους γλυτώσει από τις αδυναμίες τους απέναντι στη φύση, με σχέδιο καλά οργανωμένο αποφασίζει να κλέψει από τους θεούς τη φωτιά (σύμβολο της γνώσης και του λόγου), δωρίζοντάς την στους δεύτερους. Για την πράξη του αυτή, οι θεοί ζητούν εκδίκηση: ο Ήφαιστος θα τον αλυσοδέσει σε μια κορυφή του Καύκασου, ενώ με διαταγή του Δία ένας αετός, ο Κένταυρος Χείρων, κατασπαράζει όλη τη μέρα ζωτικά του όργανα, τα οποία όμως ανανεωνόταν τη νύχτα, ακριβώς για να γίνουν και πάλι βορά του αρπακτικού. Την ίδια στιγμή, με βάση πάλι τον μύθο, ο Προμηθέας είναι πάντα αναγκασμένος να φορά στο κεφάλι στεφάνι και στο δάχτυλο σιδερένιο περιβραχιόνιο, σύμβολα πλήρους υποταγής και ταπείνωσης στο Δία. Η τιμωρία του που είχε καθοριστεί να είναι αιώνια, θα λήξει μόνο με το φόνο του αετού από τον Ηρακλή, ο οποίος θα του ανοίξει μια αιώνια πληγή χρησιμοποιώντας δηλητηριασμένο βέλος.http://www.respublica.gr/2015/04/column/prometheus-in-brussels/
Ο Προμηθέας λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα ως θεός της φωτιάς, ταυτισμένος με τον σπινθήρα της πολιτικής φαντασίας, που δίδαξε στους ανθρώπους πώς να χρησιμοποιούν το λόγο και τη σωφροσύνη, ώστε να ξεφεύγουν από την κυκλική κατάσταση του μόχθου, ωθώντας τους να εξέλθουν από τα έγκατα της γης, και να αντικρίσουν τον ήλιο, το φως της γνώσης και της σοφίας. Επομένως, ο Προμηθέας θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως ο πρώτος «διδάσκαλος» της πολιτικής, δεδομένου ότι παροτρύνει τους ανθρώπους να απομακρυνθούν από τη βαναυσότητα της δουλείας [1], δηλαδή την ατέρμονη διαδικασία που αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στην επιβίωση (μέσω της εξασφάλισης των βασικών υλικών αγαθών, χρήσιμα για την εξυπηρέτηση βιολογικών αναγκών), χρησιμοποιώντας το λόγο και τη φιλοσοφία, δηλαδή τη συνεχόμενη αναζήτησης της αλήθειας. Ταυτόχρονα, όμως, συμβολίζει την ανυπακοή και την αμφισβήτηση (βασικό συστατικό της πολιτικής, όντας ταυτισμένη με τη δημοκρατία – στον αρχαίο κόσμο). Πλήθος καλλιτεχνών χρησιμοποίησαν το μύθο αυτόν ως βασικό τους θέμα στα έργα τους. Προσέγγισαν τον Προμηθέα ως πρότυπο θυσίας στο βωμό της χειραφέτησης, ως μια φιγούρα τραγική, μια τραγικότητα που διαφαίνεται ακριβώς μέσα από την ύβρη του νικητή εις βάρος του ηττημένου, εις βάρος αυτού που τολμά να ακολουθήσει το δρόμο της ανυπακοής.
Η άρνηση και η σταύρωση: από την αρχαιότητα στη χώρα της ουτοπίας
Μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα, κι ενώ η αλληγορική φιγούρα του Προμηθέα εμφανίζεται διαρκώς μέσα στην ιστορία ως σύμβολο αυτοθυσίας για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, σαν τραγωδία ή και σαν φάρσα ταυτόχρονα, από την ύβρη της σφαγής των Μηλίων, μέχρι το δράμα των Κομμουνάρων, θα άξιζε να σταθούμε για λίγα λεπτά στο ζόφο του Ρωσικού εμφυλίου, και τη δράση μιας μικρής ομάδας Ουκρανών αναρχικών, καθοδηγούμενοι από την εμβληματική φυσιογνωμία του Νέστορ Μάχνο. Οι Ουκρανοι αναρχικοί θα χυθούν στη μάχη τόσο ενάντια στις δυνάμεις της Τσαρικής παλινόρθωσης, του Βράνγκελ, άλλα και στην απολυταρχία των μπολσεβίκων. Παρότι, όμως, συνέβαλαν αποφασιστικά στην ήττα των πρώτων – συμμαχώντας μαζί τους, όπως και ο Προμηθέας συμμάχησε με τους Ολύμπιους θεούς ενάντια στους Τιτάνες – η ηγεσία του Μπολσεβίκικου κόμματος δεν θα τους επιτρέψει να ηγεμονεύσουν στην Ουκρανικη επικράτεια, καθώς ο στρατηγός Φρούνζε τους καλεί να παραδώσουν τα όπλα και να ενταχθούν στον Κόκκινο στρατό. Οι Μαχνοβικοί, όμως, αρνούνται να συνθηκολογήσουν, και οι Μπολσεβίκοι στις 23 Νοέμβρη του 1920 διατάζουν τη διάλυση του αναρχικού στρατού με τη βία των όπλων. Ως αντίποινα, δεκάδες χιλιάδες Μαχνοβικοί τουφεκίζονται στα κελιά του καθεστώτος.
Λίγα χρόνια αργότερα, μετά τον θάνατο του Λένιν (ηγέτης της Οκτωβριανής Επανάστασης, που οδήγησε το ΚΚΣΕ στην εξουσία), ο αδίστακτος Γεωργιανός Ιωσήφ Στάλιν κατέλαβε τη θέση του πρώτου. Εξεκαθάρισε κάθε πολιτικό του αντίπαλο (Μπουχάριν, Τρόστκι. Τουχαβέτσκι, Ζηνόβιεφ κτλ) και έχοντας συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του, επέβαλε σκληρή, στρατιωτική δικτατορία (που υποτίθεται ήταν του προλεταριάτου, αλλά στην πραγματικότητα της ολιγαρχίας του κόμματος). Έτσι, λίγα χρόνια πριν την εισβολή της χιτλερικής Γερμανίας (1941) στο υπερκράτος της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία θα βρεθεί αντιμέτωπη με έναν από τους χειρότερους λιμούς που γνώρισε ποτέ, τη γνωστή γενοκτονία του Holodomor που ούτε λίγο ούτε πολύ αποδίδεται στις οικονομικές πολιτικές του Στάλιν. Θα ήταν, ωστόσο, μεγάλο λάθος να συνδέαμε τον θάνατο εκατομμυρίων Ουκρανών πολιτών αποκλειστικά και μόνο με την αποτυχία των πολιτικών του δικτάτορα, αγνοώντας τυχόν εσκεμμένα κίνητρα που έθεταν ως βασικό τους στόχο να καταστήσουν τον Ουκρανικό πληθυσμό ανίκανο να αντιδράσει, βυθίζοντας τον στην πείνα και την εξαθλίωση μέσω ενός τόσο φοβερού λιμού, παίρνοντας εκδίκηση παραδειγματική για την τόλμη που έδειξαν μόλις πριν μερικές δεκαετίες οι αναρχικοί – που μεγάλο κομμάτι Ουκρανών πολιτών τους ακολούθησε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, όπως αναφέρει και ο Peter Arschinov (2005) – , να αμφισβητήσουν την απολυταρχία του ΚΚΣΕ.
Το χρέος ως φύλο συκής…
Αν νομίζουμε ότι ο Σταλινικός και ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός αποτελούν τις μόνες στιγμές όπου η ανθρωπότητα διολίσθησε στην ύβρη μάλλον έχει έρθει η στιγμή να αναθεωρήσουμε, όπως άλλωστε μας το επιβάλει και η τρέχουσα επικαιρότητα. Διότι οι υπερδομές μπορούν και εισάγονται ανεμπόδιστα κάθε φορά που ο άνθρωπος πολίτης λιποτακτεί, αδιαφορώντας για το δικαίωμα του αυτοκαθορισμού του μέσα στον κοινό κόσμο, αναθέτοντας αυτή τη δραστηριότητα σε δυνάστες και τυράννους ολιγάρχες, σφυρηλατώντας νέες αλυσίδες ενώ την ίδια στιγμή συστηματικά καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι οι παλιές έχουν ήδη σπάσει. Βρισκόμαστε στο έτος 2010, όπου και πάλι ο εξεγερμένος άνθρωπος όντας υποχείριο του καλοκουρδισμένου Λεβιάθαν, στο βωμό μιας υπόσχεσης (ψευδαίσθησης), όχι όμως αυτής που ακούει στο όνομα «νόμοι της ιστορίας» ή «νόμοι της φύσης», αλλά αυτής που επικαλείται το σοδομισμό της ανθρώπινης ψυχής για χάρη των αριθμών, της προόδου, και της διάλυσης κάθε ανθρώπινου δεσμού ως «παρωχημένο εργαλείο», αυτός λοιπόν ο άνθρωπος θα βρεθεί και πάλι αλυσοδεμένος.
Θα πρέπει, λοιπόν, να σταθούμε στον ωμό κυνισμό της ολιγαρχίας, αυτό δηλαδή που βλέπουμε εδώ και πέντε έτη πλέον, από τις δηλώσεις σύσσωμου του Ευρωπαϊκού «πολιτικού» κόσμου, τις καταγγελίες, τις επικρίσεις, και την, εμφανέστατη πλέον, διάθεση εκδίκησης εναντίον του Ελληνικού λαού, χρησιμοποιώντας το χρέος ως φύλο συκής (αναιρώντας ακόμα και αυτό που για αιώνες σφράγιζε την κοινή λογική των ελεύθερων ανθρώπων, το περιβόητο salus rei publicae suprema lex esto). Γιατί όμως πρόκειται για φύλο συκής; Αν σταθούμε και πάλι στο μύθο Προμηθέα, εστιάζοντας στο πιο ουμανιστικό μήνυμα της ιστορίας, τη θυσία του εξεγερμένου και την τιμωρία της αμφισβήτησης, τότε ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα την πραγματική τραγικότητα των ημερών που διανύουμε, την εκδικητική τιμωρία ενάντια σε αυτόν που αντιστέκεται, αυτού που καλείται να θυσιαστεί στο βωμό της κάφκικης δυστοπίας του ευρωπαϊκού υπερκράτους (που κάθε μέρα που περνά, γίνεται όλο και πιο συγκεντρωτικό, όλο και πιο αυταρχικό, λες και αποτελεί πιστό αντίγραφο του Σοβιετικού τερατουργήματος). Αν υπάρχει κάτι που συνδέει διαχρονικά τη δυστυχία του Ουκρανικού λαού κατά τη διάρκεια του Holodomor και του Ελληνικού δράματος της μετα-2008 εποχής, είναι ακριβώς το ίδιο στοιχείο, οι συνέπειες της άρνησης στην υποταγή. Όπως πολύ χαρακτηριστικά είχε γράψει κάποτε και μια Γερμανική εφημερίδα, η Tageszeitung:
«Όταν η Ελλάδα βρέθηκε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης απάντησαν με επιθέσεις ειρωνείας και μίσους: […] ‘Πως περνάνε οι Έλληνες με τα δισεκατομμύριά μας’ […] Εντελώς διαφορετική η εικόνα με την Ιρλανδία: Η ίδια εφημερίδα τιτλοφορούσε σχετικό άρθρο της: ‘H Ευρώπη τρέμει για το μέλλον της Ιρλανδίας’ και έκανε λόγο για ‘ιρλανδική τραγωδία’ επισημαίνοντας: ‘Οι ουρές των ανθρώπων που πεινούν στο Δουβλίνο είναι τόσο μεγάλες που συχνά δεν χωράνε σ’ ένα δρόμο’ […]»
«Για ποιο λόγο η διαφορετική αντιμετώπιση;» αναρωτιέται ο συντάκτης, ξεμπροστιάζοντας την υποκρισία της ολιγαρχίας. «Μήπως επειδή οι Έλληνες δεν αποδέχονται μοιρολατρικά αυτά που συμβαίνουν και κατεβαίνουν στο δρόμο, ενώ την ίδια στιγμή οι Ιρλανδοί ντρέπονται γιατί απλώνουν το χέρι; Τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης δείχνουν υπερβολική κατανόηση για τους Ιρλανδούς, οι οποίοι μετά από αιώνες φτώχειας έβγαλαν χρήματα και έκαναν επί μια 15ετία πάρτι σπατάλης»
Παρότι, λοιπόν, οι περισσότερες χώρες δορυφόροι του ευρωζουρλομανδύα, και κυρίως η Ιρλανδία, πλήττονται από υπέρογκα χρέη, καμία από αυτές δεν κατάφερε να θέσει υπό αμφισβήτηση κομμάτι των θεσμισμένων κανόνων, όπως συνέβη στην Ελλάδα κατά τα τέλη του 2008. Αν κάποιοι πιστεύουν ότι όλο αυτό είναι μια συναισθηματική εθνικιστική εικασία, δεν έχουν παρά να ρίξουν μια ματιά στις προεκλογικές ομιλίες των «συντηρητικών» ηγετών, Άνγκελα Μέρκελ και Νικολά Σαρκοζύ, όπου και αρκεί για να επιβεβαιώσει κανείς τα παραπάνω: το σεισμό της εξέγερσης του Δεκέμβρη. Το προεκλογικό τους ύφος, καθώς και ο μεστός τους λόγος, σε συνδυασμό με τις καταγγελίες για τους τραπεζικούς νεποτισμούς και την έλλειψη οραμάτων στην νέα γενιά (που – εν μέσω μιας τοξικής κρίσης – έβραζε μέσα στην αβεβαιότητα, όπως ακριβώς και οι εξεγερμένοι νέοι στην Αθήνα) ελάχιστα έχουν να κάνουν με μια νεοφιλελεύθερη κεντροδεξιά παράταξη. Πριν τις Γαλλικές εκλογές, μάλιστα, ο Σαρκοζύ, υπό την πίεση ορισμένων διαμαρτυριών (σαφέστατα επηρεασμένων από τον Δεκέμβρη), την παραμονή της Πρωτοχρονιάς εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θεωρείται ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του προγράμματος της κυβέρνησής του, λέγοντας τα εξής στους υπουργούς του: «Δεν θέλουμε έναν Ευρωπαϊκό Μάη του ’68 εν μέσω των Χριστουγέννων». «Αυτό που είδαμε στην Ελλάδα θα μπορούσε να συμβεί κι εδώ στη Γαλλία», προειδοποίησε ο πρώην Σοσιαλιστής Πρωθυπουργός Laurent Fabius εν όψη των φοιτητικών διαμαρτυριών που είχε ως αποτέλεσμα περίπου εκατό γαλλικά λύκεια να κλείσουν.
Εν κατακλείδι…
Το τραγικό συμπέρασμα, λοιπόν, των παραπάνω είναι λιτό και ξεκάθαρο: ο Ελληνικός λαός έπρεπε να τιμωρηθεί [2]. Του άξιζε να τιμωρηθεί παραδειγματικά, να ξεφτυλιστεί και να λοιδωρηθεί. «Δείξτε στον Ελληνικό λαό όλο το μίσος που νιώθεται για τον ίδιο σας τον εαυτό» ήταν το μήνυμα των ευρωδεσποτάδων. Του άξιζε λοιπόν να αλυσοδεθεί όπως ο Προμηθέας στα βράχια, διότι τόλμησε να αμφισβητήσει τη δόξα και την ηγεμονία των θεών (του χρήματος), διότι τόλμησε να πετάξει στους υπόλοιπους λαούς μια δάδα φωτιάς – όχι αυτής των οδοφραγμάτων, αλλά της φλόγας που ενεργοποιεί την πολιτική φαντασία, που αναδιαμορφώνει τον εύθραυστο κοινό κόσμο των ανθρώπων. Έπρεπε, λοιπόν, να στιγματιστεί και να ταυτιστεί με το μεγαθήριο (τον Βέχεμωθ) ώστε να πάψει πια να υφίσταται η υπόνοια ότι οι πράξεις αμφισβήτησης και ρήξης αποτελούν πρότυπο για την ανθρωπότητα (η οποία, με βάση τους ιερούς κώδικες των ευρωδεσποτάδων, πρέπει μόνο να μοχθεί και να μη ζητά πολλά). Ήταν αναγκαίο λοιπόν ο Ελληνικός λαός να βασανιστεί και να απομονωθεί, να υποστεί ότι ακριβώς υπέστη και ο Φλωρεντίνος Μακιαβέλλι στην προσπάθειά του να ανατρέψει το μοναρχικό καθεστώς των Μεδίκων (με στόχο να επαναφέρει τη δημοκρατία στην πόλη). Έπρεπε, λοιπόν, να βουλιάξει στο ζόφο για να καμφθούν όλες του οι αντιστάσεις, ή με άλλα λόγια, να βυθιστεί μέσα σε μια αυτοτροφοδοτούμενη κρίση: με διαταγή των θεών θα κατασπαράζονται όλη τη μέρα τα ζωτικά του όργανα, τα οποία όμως ανανεώνονται τη νύχτα, ακριβώς για να καταστούν και πάλι βορά των ίδιων αρπακτικών/βασανιστών, περιμένοντας τον Ηρακλή να καταφθάσει ως deus ex machina. Πρέπει, όμως, να συνειδητοποιήσει ότι αυτή τη φορά ο κλήρος έλαχε στον ίδιο να παίξει τόσο τον ρόλο του Προμηθέα όσο καί του Ηρακλή!
[1] Βάναυσος κατά την Ελληνική αρχαιότητα, ήταν χαρακτηρισμός που αποδιδόταν σε ανθρώπους των οποίων τα συμφέροντα ήταν ταυτισμένα αποκλειστικά και μόνο με την χειρωνακτική εργασία, και όχι με τις υποθέσεις της αγοράς, τις πολιτικές και φιλοσοφικές υποθέσεις (Arendt, 1998, σ.81). Για τον Αριστοτέλη (1992, σ.152), «βάναυσον δ’ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστο νἀ περγάζονται τὸ σῶματῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν». Για την Arendt, ο μόχθος ως διαδικασία «βάναυση» αναφέρεται σε κάθε δραστηριότητα η οποία εξυπηρετεί μόνο τον βιολογικό κύκλο (διαδικασία που άρμοζε στους δούλους και όχι στους ελεύθερους ανθρώπους). Η ερμηνεία που αποδίδει στην Ελληνική αρχαιότητα μας βοηθά να καταλάβουμε το πόσο εκ διαμέτρου αντίθετη είναι η κατάσταση του μόχθου με την πράξη – δηλαδή την πολιτική αρετή -, πως μόνο όσοι καταφέρνουν να δραπετεύσουν από τούτη την ατέρμονη διαδικασία μπορούν να εισέλθουν στο πολιτικό πεδίο, τον κοινό κόσμο, για να καταστούν πραγματικά ελεύθεροι.
[2] Προς αποφυγή κάθε παρερμηνείας, οποιαδήποτε ανάγνωση της συγκεκριμένης θέσης κάτω από το διαχρονικό αφήγημα του εγχώριου ακροδεξιού εθνικιστικού (και συχνά αντισημιτικού) αυτοθυματισμού – πως ο Ελληνικός (περιούσιος) λαός βρίσκεται διαρκώς στο στόχαστρο μιας διεθνούς σκοτεινής συνωμοσίας – αναιρεί το βασικό δίδαγμα των παραπάνω παραλληλισμών, που δεν είναι άλλο παρά οι κοινωνικοί αγώνες, οι διεκδικήσεις, το δημόσιο πεδίο καθώς και η στέρηση της πολιτικής ελευθερίας, ο αποκλεισμός και η εκδίκηση του καταπιεστή εις βάρος του Προμηθέα ως φιγούρα πολιτικής ανυπακοής, παρά μια εμμονική φαντασίωση.
Επιπλέον αναφορές
Αριστοτέλης, 1992. Πολιτικά. Τομ. 1. Αθήνα: Κάκτος
Arendt, H., and Canovan, M., 1998. The Human Condition. 2Nd ed. Chicago: The University of Chicago Press.
Arshinov, P., 2005. History of the Makhnovist Movement. London: Freedom Press.