Σελίδες

Σάββατο 31 Μαρτίου 2012

Ο κόκκινος Ντάνι

Ρέκβιεμ για τον κόκκινο Ντάνι





του Αντώνη Αντωνάκου




Ο κόκκινος Ντάνι έχει τιμητική θέση στην τροφική αλυσίδα του καπιταλισμού.

Πέρασε νύχτες σε καφενεία και οριακές τελετές.

Δοκίμασε με την άκρη της γλώσσας μούστο πατημένο, ύμνησε το μεσογειακό ταπεραμέντο και την οικολογία, έγινε ο ένας και μοναδικός ανάμεσα σε πολλούς που ξεκίνησαν να δώσουν μιαν απάντηση στο θάνατο και την ανυπαρξία.

Ο κόκκινος Ντάνι φυτεύτηκε από μια παμπόνηρη αστική τάξη που είχε βρει τρόπο νʼ ανοίγει τα παράθυρα για να ξεβρομίζει το σύστημα.

Μια αστική τάξη που πουλούσε αριστερισμό και επανάσταση με το τσουβάλι.

Ο κόκκινος Ντάνι τα κινήματα της πατάτας και της διαχείρισης των κρίσεων τα σπούδασε στη Σορβόννη ακούγοντας γαλλοελληνικά της Αρβελέρ και φλύκταινες του Ζουράρι.

Ο κόκκινος Ντάνι κρύβει ένα βαθύτατο εθνικισμό για τη μητέρα πατρίδα και την ακμή της αφού ως άλκιμη οδαλίσκη της διανόησης μάζεψε τις φίρμες και τα λαμπρά αστέρια της ψωροκώσταινας που ξεψυχούσαν γαλλιστί στην Μονμάρτη.

Ο κόκκινος Ντάνι που ξέβαψε είναι η κουράδα της γαλλικής επανάστασης.

Καλωσόρισε πρώτος τις παγωμένες ριπές του πολέμου στο Σαράγιεβο.

Δεκαετίες τώρα σαπουνίζει τʼ αρχίδια των αξιωματούχων των Βρυξελών.

Οραματιστής και φιλάνθρωπος της Ευρώπης της παρακμής που δεν στέγνωσε στα χέρια της ακόμα το αίμα απʼ τις αποικίες.

Είναι η φίρμα που βγαίνει μπροστά στα δύσκολα.

Χειροτονεί χρηματιστές και μάνατζερ εκπαιδευμένους να στεγνώσουν τα ζουλάπια που διεκδίκησαν κάποτε ψιχία καλοζωίας αλλά εισέπραξαν φάπες και ενοχές.

Ο κόκκινος Ντάνι έγινε ο Ντεγκόλ του ευρωπαϊκού έρωτα για τις αγορές.

Από ΣΥΡΙΖΑ του Μάη του 68 έγινε χρυσαυγίτης της περεστρόικα του κεφαλαίου.

Με το άλλοθι του μοναχικού καβαλάρη και του πολυμήχανου πράττει τα δέοντα για τη μπουρζουαζία που έγραψε ύμνους για τους εργάτες κάποτε αλλά λυσσάει σήμερα όταν ο εργάτης μορφώνεται και διεκδικεί.

Ο κόκκινος Ντάνι εξαργυρώνει τη λάμψη της χθεσινής μέρας.

Συγκινεί ακόμα τους μαλάκες που τον πίστεψαν. Μικροαστούς, γεροντοκόρες, εκθεσάδες της γειτονιάς και τσουραπάτες φίρμες της δημοσιογραφίας.

Ο κόκκινος Ντάνι πέρασε κι αυτός να ρίξει ένα γερό χέσιμο στο Μέγαρο Μαξίμου. Να περάσει ένα χεράκι πράσινη μπογιά απʼ αυτή που σκεπάζει τη μπόχα μιας χώρας με μισό εκατομμύριο πεινασμένους. Της χώρας του εθελοντισμού που το γύρισε στα συσσίτια και τις ελεημοσύνες. Της χώρας, τού Ελλάς ελλήνων χριστιανών που επαναστατεί με τη μούντζα και το κωλοδάχτυλο. Της χώρας, τού πατρίς θρησκεία οικογένεια που έβαλε τον παπά στο κρεβάτι της φορώντας τη χλαμύδα του αρχαίου μεγαλείου επιδιδόμενη σʼ ένα νέο-ανθρωποφαγικό κίτς όργιο.

Ο κόκκινος Ντάνι θα φάει μουζάκα κάτω απʼ την ακρόπολη, θα φιλήσει τον ιερό βράχο και θα δώσει συνέντευξη τύπου για τις μπιγκόνιες, τα φωτοβολταϊκά και την ανάπτυξη.

Ο κόκκινος Ντάνι θα ρεκάξει κι αυτός με τη σειρά του την καταστροφή που θα συμβεί έξω απʼ το ευρώ.

Με ολίγον μελιστάλακτο ύφος θα μαλώσει πατρικά την αριστερά και τους άλλους ντόπιους αγριάνθρωπους και το κακό συναπάντημα, αγράμματους, πλιατσικολόγους και τοπικιστές που δεν αφήνουν τη φωτισμένη τρόικα που ήρθε απʼ έξω να μας σώσει μαζί με τον Μαυροκορδάτο-Παπαδήμο και την παρέα του.

Ο κόκκινος Ντάνι που θα χειροκροτήσει τα νατοϊκά βομβαρδιστικά ακόμα και αν κατευθυνθούν αύριο στους Δελφούς είναι ένας απʼ τους πράσινους προθιερείς της ιστορικής αποδόμησης, που κουνάει πατερναλιστικά το δάχτυλο μέσα στον ευρωπαϊκό ιστορικό αχταρμά.

Λαοί αλλάξτε συνείδηση, νοοτροπία και συμπεριφορές. Η αγορά δε σηκώνει καψόνια. Μονάχα τα πράσινα άλογα της πράσινης ανάπτυξης. Ο κόκκινος Ντάνι με τους δικούς μας φεντεραλιστές παραπέμπουν στην περίπτωση της Φρειδερίκης που παρακαλούσε τον Μάρσαλ νʼ αρχίσει τον τρίτο παγκόσμιο απʼ την Ελλάδα

Παρασκευή 30 Μαρτίου 2012

Η τραγική αποτυχία του "μετακομμουνισμού"

Η τραγική αποτυχία του "μετακομμουνισμού" στην Ανατολική Ευρώπη (V)

Έρχεται η σειρά των πρώην κομμουνιστικών χωρών;
Με την προσοχή των δυτικών κυβερνήσεων και του κοινού να εστιάζεται τώρα στις ταραγμένες εντάσεις και συγκρούσεις στον αραβικό κόσμο, ο κόσμος τείνει να αγνοεί ή να ξεχνά τις κρίσεις που έχουν συνταράξει τα πρώην κομμουνιστικά έθνη. Με δεδομένη την εξόφθαλμη ανισότητα, την εξαθλίωση, την κυβερνητική διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα που έχουν χαρακτηρίσει την μετακομμουνιστική τάξη πραγμάτων, η κατάσταση σ' αυτές τις πρώην κομμουνιστικές χώρες δεν είναι λιγότερο εύφλεκτη από ό,τι στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, και μια μέρα μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι πολύ πιο ασταθής από ό,τι φανταζόμαστε τώρα. Είναι η Τυνησία, η Αίγυπτος ή ακόμα και η Λιβύη πιθανό μελλοντικό σενάριο για αυτή την δοκιμαζόμενη περιοχή;
Προς το παρόν, οι επί μακρόν βασανισμένοι αλλά πολύ υπομονετικοί πολίτες αυτών των μεταβατικών χωρών σφίγγουν τα δόντια με την ελπίδα ότι οι επόμενες εκλογές θα φέρουν στην εξουσία έναν μεσσιανικό λυτρωτή πάνω στο άσπρο άλογο, ο οποίος —πέρα απ' το ότι θα φέρει πιο γενναιόδωρη βοήθεια από τις υποτίθεται άπατες τσέπες της Δύσης— θα καταφέρει τελικά να απελευθερώσει τις πτωχευμένες, εξαθλιωμένες κοινωνίες τους από την άβυσσο στην οποία έχουν πέσει. Ο συνηθισμένος λαός στην μετακομμουνιστική περιοχή του κόσμου πιστεύει πως οι δημοκρατικές του επαναστάσεις και οι υψηλές του προσδοκίες προδόθηκαν, απαλλοτριώθηκαν ή κλάπηκαν από διάφορες "σκοτεινές δυνάμεις", από τις πρώην κομμουνιστικές ελίτ που αντικατέστησαν πλέον την παλιά τους πολιτική ισχύ με την ισχύ του χρήματος, σε μια διεφθαρμένη συμμαχία (σύμφωνα με την αντίληψη πολλών ντόπιων αριστερών) μεταξύ φιλόδοξων ντόπιων ψευτο-"δημοκρατών" και άπληστων δυτικών καπιταλιστών, σε μια ύπουλη συνομωσία του ΔΝΤ, της Διεθνούς Τράπεζας, του Ιδρύματος Σόρος και του "διεθνούς εβραϊκού επενδυτικού λόμπι" (συνήθως, στα μάτια της εθνικιστικής ακροδεξιάς). Όπως λέει ο Sir Robert Chiltern στην πνευματώδη κωμωδία του Όσκαρ Ουάιλντ Ένας ιδανικός σύζυγος, "Όταν οι Θεοί θέλουν να μας τιμωρήσουν, απαντούν στις προσευχές μας."

Ο καιρός μόνο θα αποφασίσει αν οι απαντηθείσες προσευχές των πρώην κομμουνιστικών κρατών θα αποδειχθούν στο τέλος πως είναι τιμωρία από ψηλά. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους για αυτά τα δοκιμαζόμενη έθνη, ώστε να αντισταθούν στην συντριπτική δύναμη των διεθνών τραπεζών και των πολυεθνικών επιχειρήσεων υιοθετώντας προοδευτικές μεταρρυθμίσεις που θα έχουν στόχο να δημιουργήσουν έναν δημοκρατικό κόσμο που δεν θα ελέγχεται από τους αφέντες της παγκοσμιοποίησης και τις τοπικές κομπραδόρικες ελίτ που τους υπηρετούν. 

Σημειώσεις
[1] George Jahn, “In Romania, Turmoil Fuels Nostalgia for Communism,” Washington Post, January 11, 2011.
[2] Michael Hudson and Jeffrey Sommers, “Latvia Provides No Magic Solution for Indebted Economies,” Guardian.co.uk, December 20, 2010.
[3] “There’s More at Stake than Just Freedom of the Press,” Der Spiegel International, January 19, 2011.
[4] “Saakashvili Has Turned Georgia into A Police State,” Interfax, February 11, 2011.
[5] “45% of Romanians Say ‘Ceauşescu, Please Forgive Us for Being Drunk in December (1989)’,” Bucharest Herald, December 29, 2010.
[6] Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, που έγινε σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ρουμάνων ανάμεσα στις 22 Οκτώβρη και τις 1 Νοέμβρη 2010, δημοσιεύτηκαν απ' το Ινστιτούτο για την Διερεύνηση των Κομμουνιστικών Εγκλημάτων και την Μνήμη των Ρουμάνων Προσφύγων, στο http://www.crimelecomunismului.ro/en/about_iiccr.
[7] Jahn, “In Romania, Turmoil Fuels Nostalgia for Communism.”
[8] Η λέξη “ostalgie” προέρχεται από την γερμανική λέξη Ost (ανατολή) και Nostalgie (νοσταλγία), και αναφέρεται στην εξαπλωμένη αίσθηση πόθου για πολλές από τις όψεις της ζωής στην πρώτην ΛΔΓ.  
[9] Julia Bonstein, “Majority of East Germans Feel Life Better under Communism,” Der Spiegel International, July 3, 2009.
[10] Ό.π. Ο Βρετανικός Guardian επισήμανε την εικοστή επέτειο της πτώσης του τείχους του Βερολίνου με ένα άρθρο από έναν πρώην ανατολικογερμανό ακαδημαϊκό, που θρήνησε παρόμοια για την πτώση της ΛΔΓ, η οποία, σύμφωνα με τα λόγια της, πρόσφερε "κοινωνική και έμφυλη ισότητα, πλήρη απασχόληση και απουσία υπαρξιακών φόβων, καθώς και επιδοτούμενα ενοίκια." Σύμφωνα με την ίδια, η ενοποίηση έχει φέρει "κοινωνική κατάρρευση, εhttp://leninreloaded.blogspot.com/2012/03/v_30.htmlκτεταμένη ανεργία, μαύρες λίστες, χυδαίο υλισμό και μια 'κοινωνία διαγκωνισμού'..."Βλ. Bruni de la Motte, “East Germans Lost Much in 1989: For Many in the GDR the Fall of the Berlin Wall and Unification Meant the Loss of Jobs, Homes, Security and Equality,” Guardian.co.uk, November 8, 2009.

Πέμπτη 29 Μαρτίου 2012

Η τραγική αποτυχία του "μετακομμουνισμού" στην Ανατολική Ευρώπη

http://leninreloaded.blogspot.com/2012/03/i_29.html



Η κατάρρευση της στήριξης του λαού
Λίγο μετά την πτώση του κομμουνισμού, οι χώρες του Σοβιετικού μπλοκ και άλλα πρώην κομμουνιστικά κράτη της περιοχής νεοφιλελευθεροποιήθηκαν οικονομικά (και αρκετά διαμελίστηκαν εδαφικά), και, με την εξαίρεση μικρών φιλοδυτικών τοπικών ελίτ που πλούτισαν σαν ληστές, οι πληθυσμοί τους έγιναν τριτοκοσμικοί φτωχοί. Σχεδόν και οι εικοσιοκτώ αυτές Ευρασιατικές χώρες υπέστησαν μακροπρόθεσμη οικονομική παρακμή καταστροφικών διαστάσεων (η μόνη χώρα που ως τώρα ξεπέρασε το ΑΕΠ της επί κομμουνισμού είναι η Πολωνία). Σοβαρά οικονομικά προβλήματα, βαθιά εδραιωμένη διαφθορά, και εξαπλωμένη λαϊκή δυσαρέσκεια με τις στερήσεις και τις δυσκολίες της φαινομενικά ατέλειωτης μετακομμουνιστικής μετάβασης υποβαθμίζουν το κύρος των νέων αρχών και ακόμα και την πίστη του πληθυσμού στη δημοκρατία δυτικού τύπου και τον καπιταλισμό της αγοράς. Μια νέα γενιά αρπαχτικών και αδίστακτων πλουτοκρατών με αχόρταγη όρεξη για πλούτο και εξουσία έχει λαφυραγωγήσει —μέσω μιας άδικης και διεφθαρμένης διαδικασίας ιδιωτικοποιήσεων— τις πηγές πλούτου της πρώην κρατικής ιδιοκτησίας οικονομίας, και έχει ανασυνθέσει τις χειρότερες ακρότητες του ντικενσιανού καπιταλισμού του 19ου αιώνα, ωσάν να μην είχε ποτέ μεσολαβήσει η κοινωνική πρόοδος του εικοστού αιώνα. Εν μέσω διάχυτης ανεργίας, φτώχειας, υποσιτισμού, και ακόμα και πείνας, επαύλεις των πολλών εκατομμυρίων δολαρίων φύτρωσαν σε όλες τις μεγάλεις πόλεις σαν παλατινά σύμβολα ανέντιμων κερδών και αδιανόητου πλούτου για τους συνηθισμένους ανθρώπους, που μάχονται απλά για να βρουν μια δουλειά, για να πληρώσουν τους καθημερινούς λογαριασμούς και για να βρουν στέγη που να μπορούν να πληρώσουν. Αυτή η "νέα τάξη" των πολιτικά διαπλεκόμενων νεόπλουτων με τα πολυτελή στυλ ζωής α λα Dolce vita, φαίνεται έτοιμη να διαπράξει οποιοδήποτε έγκλημα για το συμφέρον των κερδών και του γρήγορου πλουτισμού, λειτουργώντας με την αρχή του Βασιλέως Λουδοβίκου του 15ου: "Μετά από μένα, το χάος." Συντρίβουν τις ελπίδες του λαού για την καλυτέρευση της μοίρας του και τον εκσυγχρονισμό τη πατρίδας του σε επίπεδο "πολιτισμένου" έθνους. Οι μόνες επιχειρήσεις που ανθούν σε πολλές από τις "ανερχόμενες οικονομίες" της περιοχής φαίνεται να είναι το οργανωμένο έγκλημα, που συνήθως διοικείται από κλεπτοκράτες μέσα στους κύκλους της εξουσίας.
Καθώς αυτό το παρασιτικό στρώμα "νεόπλουτων ολιγαρχών" πλουτίζει μέρα με τη μέρα —εν μέρει αποφεύγοντας τη φορολογία κάτω απ' το πρόσφατα υιοθετημένο σύστημα εντελώς οπισθοδρομικών νόμων περί "ισόποσου φόρου" [flat tax]— οι πολίτες των πρώην κομμουνιστικών κρατών πληρώνουν τώρα απ' την τσέπη τους για όλες τις πρώην δωρεάν, κυβερνητικά παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες, αν και αναγκάζονται επίσης να πληρώνουν φόρο εισοδήματος, ακίνητης περιουσίας και ΦΠΑ—κάτι που δεν γινόταν επί των κομμουνιστικών καθεστώτων. Υπάρχει επίσης η χρηματοποίηση και/ή ιδιωτικοποίηση των πρώην δωρεάν εκπαιδευτικών υπηρεσιών, κυρίως στην ανώτερη εκπαίδευση, και τα νέα ιδιωτικά γυμνάσια και λύκεια, κολλέγια, και πανεπιστήμια, όπου οι φοιτητές πρέπει να πληρώνουν για την εκπαίδευσή τους, περιλαμβανομένων ποσών που κάθε μαθητής πρέπει να πληρώνει για να μπορεί να δώσει εισαγωγικές εξετάσεις και άλλα υποχρεωτικά τεστ που απαιτούνται για κάθε επίπεδο εκπαίδευσης. Τα κυβερνητικά επιδόματα για οτιδήποτε, από την υγειονομική περίθαλψη στην εκπαίδευση, την νομική εκπροσώπηση, τη στέγαση, την ενέργεια και τις δημόσιες συγκοινωνίες εξαφανίζονται στην προσπάθεια να περικοπούν δραστικά οι κοινωνικές δαπάνες και να μειωθούν τα ελείμματα του προϋπολογισμού, πράγμα που κάνει ακόμα δυσκολότερο για τους συνηθισμένους ανθρώπους να επιβιώσουν στην καθημερινή τους μάχη για ζωή. Η περιοχή έχει γίνει χώρος δοκιμασίας ώστε να συμπερανθεί πόσο μπορούν να στερηθούν οι εργάτες τα κοινωνικά και τα οικονομικά τους δικαιώματα, όπως αυτά του νομικά ρυθμισμένου ελάχιστου μισθού, των πληρωμένων διακοπών, της ελεύθερης και καθολικής πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη, της μόρφωσης, των νομικών υπηρεσιών, της σύνταξης στα 65 για τους άνδρες και τα 55 για τις γυναίκες, ή ακόμα και του δικαιώματος στο συνδικαλίζεσθαι. Αλλά παρά την υψηλότατη ανεργία και τα στατιστικά υποαπασχόλησης, τη σιδηρά πειθαρχία της αγοράς και την έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας ή ακόμα και της στοιχειώδους κοινωνικής αλληλεγγύης, το παλιό αστείο της κομμουνιστικής εποχής "Αυτοί (οι εργοδότες) κάνουν πως μα πληρώνουν και μεις (οι εργαζόμενοι) κάνουμε πως δουλεύουμε" μοιάζει πολύ πιο αληθινό σήμερα από ότι ήταν κάτω απ' τον κομμουνισμό. Διότι ο κόσμος δεν θέλει να δουλέψει σκληρότερα τώρα για τα τους νέους ιδιώτες (και συχνά ξένους) επιχειρηματίες, που μοιάζουν να ασχολούνται μόνο με το να βγάλουν όσο περισσότερο κέρδος  απ' αυτούς για όσο λιγότερο μισθό και επιδόματα γίνεται. Την ίδια στιγμή, η δημόσια παιδεία και οι επιστήμες, καθώς και οι τέχνες και τα πολιτιστικά ιδρύματα, εγκαταλείπονται όλα, στο όνομα της εξοικονόμησης χρημάτων των φορολογουμένων (για παράδειγμα, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών έχει κλείσει ή επίκειται να κλείσει σε αρκετές από τις χώρες της μετακομμουνιστικής μετάβασης). 
Σ' αυτά τα έθνη υπό κρίση, όπου το βιωτικό επίπεδο έχει χειροτερεύσει σοβαρά καθώς η ανεργία, η φτώχεια, ο παουπερισμός, η εγκληματικότητα, και η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών εξαπλώνονται, και όπου οι τιμές για βασικά είδη όπως το φαγητό, η στέγη και τα καύσιμα είναι πάνω από τις δυνατότητες πολλών, η δημόσια ικανοποίηση με την απόδοση της κυβέρνησης βρίσκεται στο ελάχιστο σχεδόν παντού. Και όπου υπάρχει μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στις λαϊκές προσδοκίες και την απόδοση της κυβέρνησης σε ό,τι αφορά την παροχή απαραίτητων δημόσιων αγαθών, όπως συμβαίνει σε όλες τις μετακομμουνιστικές χώρες, η προσκόλληση στις δημοκρατικές συμπεριφορές διαβρώνεται σταδιακά με τον καιρό. Τα καθεστώτα που δεν αποδίδουν και αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στις δημόσιες προσδοκίες για μεγάλα διαστήματα μπορούν να χάσουν την νομιμότητά τους, διακινδυνεύοντας την συστημική κρίση και αστάθεια (π.χ, στην παραδειγματική περίπτωση της Γερμανίας της Βαϊμάρης). Με δεδομένες τις φρικτές βιωτικές και εργασιακές τους συνθήκες, πολλοί μετακομμουνιστές πολίτες χάνουν την πίστη τους στον δυτικό καπιταλισμό και τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Πολλοί  απορρίπτουν επίσης την ιδέα ότι οι πρώην κομμουνιστικές τους χώρες είναι σήμερα πράγματι δημοκρατικές. Οι αρνητικές αντιλήψεις του πληθυσμού λοιπόν για την απόδοση των κυβερνήσεων δεν μπορούν παρά να επηρεάσουν τις δημοκρατικές συμπεριφορές, και έτσι και το λεγόμενο "δημοκρατικό έλειμμα" είναι στατιστικά αρκετά σημαντικό σε όλη την περιοχή. Οι τοπικές ελίτ  χάνουν σιγά-σιγά την νομιμότητα της εξουσίας τους.
Κατά συνέπεια, οι δημόσιες διαδηλώσεις και η κοινωνική αναταραχή είναι συνηθισμένες, περιλαμβανομένης της ντουζίνας περίπου των αμφιλεγόμενων επαναστάσεων "χρώματος" —τόσο επιτυχών όσο και ανεπιτυχών, ανάλογα με την έκταση της δυτικής υποστήριξης για αυτές— ενάντια σε λαϊκά εκλεγμένες αλλά συχνά βαθιά αντιδημοφιλείς κυβερνήσεις. Τον Ιανουάριο του 2011, για παράδειγμα, πολλοί διαδηλωτές σκοτώθηκαν και 150 τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια αντικυβερνητικής διαδήλωσης στην αλβανική πρωτεύουσα των Τιράνων. Ο συντηρητικός πρωθυπουργό της Αλβανίας Sali Berisha δεσμεύτηκε ότι δεν θα επέτρεπε την ανατροπή της κυβέρνησής του, αλλά η αντιπολίτευση διοργάνωσε νέες διαδηλώσεις στα Τίρανα και σε άλλες αλβανικές πόλεις, και έχει υποσχεθεί περισσότερες ανάλογες διαδηλώσεις στο μέλλον. Οι υποστηρικτές του αντιπολιτευτικού Σοσιαλιστικού Κόμματος κατηγορούν τις αρχές για εκτεταμένη οικονομική κακοδιαχείριση, και πανδημικό έγκλημα και διαφθορά, για εξάντληση της οικονομίας και για την εξόφθαλμη έλλειψη βασικών δημόσιων αγαθών. Απαιτούν επίσης νέες εκλογές, κατηγορώντας την κυβέρνηση για μαζική νοθεία κατά τις αμφιλεγόμενες εκλογές του 2009, στις οποίες το κυβερνητικό κόμμα των Δημοκρατών του Berisha νίκησε με πολύ μικρή διαφορά. Η ένταση κορυφώθηκε ακόμα περισσότερο όταν ο Berisha κατηγόρησε δημόσια τους σοσιαλιστές για απόπειρα "εξέγερσης α λα Τυνησία", μια αναφορά στην πρόσφατη, αιματηρή ανατροπή του δικτατορικού προέδρου της Τυνησίας, κατά την οποία σκοτώθηκαν δεκάδες. Παρόμοιες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις γίνονται συχνά στην μετασοβιετική Γεωργία, παρά τις προσπάθειες των "δημοκρατικών" αρχών να συντρίψουν κάθε διαφωνία. Η δυσαρεστημένη αντιπολίτευση κατηγορεί τον ισχυρό άνδρα της Γεωργίας Mikheil Saakashvili για τον καταστροφικό πόλεμο του 2008 με τη Ρωσία και για τις βυθιζόμενες προοπτικές της χώρας. "Η συντριπτική πελιοψηφία του πληθυσμού βρίσκεται στο χείλος της φτώχειας. Τίποτε δεν δουλεύει στην Γεωργία εκτός απ' το αστυνομικό κράτος", δήλωσε ο Lasha Chkhartishvili του Συντηρητικού κόμματος της αντιπολίτευσης κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων ενάντια στον Saakashvili, τον Φεβρουάριο το 2011, έξω από το κτήριο της κυβέρνησης στην γεωργιανή πρωτεύουσα, Τυφλίδα. "Το δικτατορικό καθεστώς του Saakashvili θα καταρρεύσει, γιατί η υπομονή του λαού έχει όρια."[4]

Προς το παρόν, τα μάτια είναι όλα στραμμένα στον Αραβικό κόσμο, και στον βαθμό κατά τον οποίο οι φιλοδημοκρατικές προσπάθειες των Αραβικών εθνών μεταμορφώνουν την πολιτική στην ευρύτερη Μέση Ανταολή. Αλλά το εύφλεκτο υλικό για αυτές τις εξεγέρσεις υπάρχει σχεδόν παντού, και κυρίως στα μετακομμουνιστικά κομμάτια του κόσμου. Η κοχλάζουσα αναταραχή  σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη φτώχεια, την ανεργία, και την ενδημικών διαστάσεων κλοπή των αξιωματούχων μετά από πάνω από 20 χρόνια ανίκανης, διεφθαρμένης και απατηλής μετακομμουνιστικής διακυβέρνησης —σε συνδυασμό με το καταστροφικό πείραμα
laissez faire σε όλο το πρώην Σοβιετικό μπλοκ— έχει δημιουργήσει αστάθεια σε όλη την περιοχή, και η επιβίωση κάποιων καθεστώτων που υποστηρίζονται από τη Δύση φαίνεται να απειλείται όλο και περισσότερο. Αυτό επιβεβαιώνεται από πρωτοφανείς άτυπες υποθέσεις που θυμίζουν έντονα την περίοδο πριν την κατάρρευση του κομμουνισμού —όπως σε πολλά σχόλια αναγνωστών στα τοπικά φόρα των ΜΜΕ, για παράδειγμα— και τα οποία αφορούν την αστάθεια και αναστρεψιμότητα της νέας μετακομμουνιστικής τάξης και την πιθανή της αντικατάσταση από λατινοαμερικανικού στυλ "επαναστατική δημοκρατία." Αυτή η αίσθηση καθεστωτικής ανασφάλειας και επισφάλειας έχει ενισχυθεί από το κύμα κομμουνιστικής νοσταλγίας που πλημμυρίζει πολλά πρώην κομμουνιστικά κράτη.

Τετάρτη 28 Μαρτίου 2012

Θλίψη
Υπάρχει πιο θλιβερό πράγμα από το γεγονός ότι η θλίψη μας είναι τόσο σπάνια δική μας; Ότι είμαστε θλιμμένοι επειδή δεν έχουμε χρήματα, δεν μπορούμε να πάμε διακοπές, δεν έχουμε να πληρώσουμε τα ιδιαίτερα του παιδιού μας ή να πάμε σε έναν καλό γιατρό; Καμιά απ' αυτές τις μορφές θλίψης δεν πηγάζει από μέσα μας, όλες τους είναι αλλότριες για μας.

Σε έναν δίκαιο κόσμο, η θλίψη μας θα ήταν δική μας. Θα πήγαζε από μέσα μας, όπως όλα. Αλλά τότε δεν θα ήταν πια θλίψη αλλά ευτυχία ανώτερη από αυτό το φτηνό υποκατάστατο εξίσου εξωγενούς και αλλοτριωτικού "φτιαξίματος" που κατήντησε να λέγεται ευτυχία.

Δεν είσαι δημοκράτης επειδή...


Απειλεί το γιαούρτι τη Δημοκρατία ή απλώς δροσίζει τη μνήμη; Όταν το γιαούρτι γίνεται πολιτική
Οι δημοκράτες πολιτικοί μας και οι υποστηρικτές των μνημονίων, πιπιλίζουν την καραμέλα της δημοκρατίας !
Άκουσα πολλές φορές το επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατόν να συμφωνούν όλες οι απόψεις.
Από την μια οι άποψη όλου του υγιώς σκεπτόμενου Ελληνικού λαού και από την άλλη η άποψη του Πάγκαλου, του Παπανδρέου, Χρυσοχοϊδη, Διαμαντοπούλου, Καρατζαφέρη, Βορίδη και Γεωργιάδη.

Διαμαρτύρεσαι γιατί «νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή» διατείνονται οι μνημονιακοί δοσίλογοι, κατοχυρώνοντας το δημοκρατικό δικαίωμα να έχουν την δική τους άποψη, αλλά και να σου πουν με κυνικότητα :.
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Πάγκαλου περί εθνικής κυριαρχίας ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του GAP περί «ένας εργαζόμενος ανά οικογένεια»; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Άδωνη περί σωτήριας υπογραφής του μνημονίου ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Βενιζέλου περί οριζοντίου επιβολής χαρατσιών ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Παπούλια περί εθνικής αντίστασης «ναουμε»; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Γιώργου Παπακωνσταντίνου περί του Δημόσιου χρέους του 2020 ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Σαμαρά περί αναδιαπραγμάτευσης του μνημονίου; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστές του Πρετεντέρη,Στάη,Τρέμη,Τσίμα,Παπαχελα; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Βορίδη περί του Χίτλερ & του μεταναστευτικού; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Χρυσοχοϊδη περί... καλά έπιασα ατυχές παράδειγμα. 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Καρατζαφέρη περί οπλοφορίας και οπλοχρησίας ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Νταλάρα περί Αιγαίου και των ψαριών του ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή του Τόμσεν περί ανάπτυξης και μισθών Βουλγαρίας ; 
  • Δεν είσαι δημοκράτης επειδή «Νομίζεις ότι η δική σου άποψη είναι η σωστή». Είναι σωστή των πολιτικών περί μεμονωμένων και κατευθυνόμενων ομάδων που διαμαρτύρονται ; 
Χέστηκαν για την άποψή σου !
Καταγγέλλουν την βία από τους πολίτες προς τους πολιτικούς.
  • Βία όμως, είναι ο παππούς, που δεν του φτάνουν τα χρήματα στο ταμείο του Super Market και δακρύζει όταν του τσοντάρεις μυστικά για να πληρώσει.
  • Βία είναι αυτό που ασκείται, σ'αυτόν που τινάζει τα μυαλά του στον αέρα.
  • Βία είναι η αλαζονεία που αντιμετωπίζουν τον Ελληνικό λαό.
  • Βία είναι η κλοπή του μέλλοντος των παιδιών μας.
  • Βία είναι το ξεπούλημα της χώρας και του λαού της σαν φτηνό εργατικό δυναμικό, στην υπηρεσία των ξένων και ντόπιων τραπεζιτών.
  • Βία είναι να βλέπεις τον «μπουμπούκο» να κάνει τις κωλοτούμπες του. Ο Μπουμπούκος και ο Βορίδης, τιμητές της δημοκρατίας !
  • Βία είναι η τρομοκρατία των γαμημένων δελτίων ειδήσεων και οι κραυγές των «δημοσιογράφων» που πρέπει να δικαστούν για δοσιλογισμό.
  • Βία είναι αυτό που ασκείται από όλους εσάς που γράφετε στα αρχίδια σας αυτά που θα έπρεπε να σας κάνουν να σηκωθείτε από το γαμημένο καναπέ.
  • Βία είναι ότι συνηθίσατε τους προδότες και τους δοσίλογους που έχουν διαβρώσει δημοκρατικά, την ανούσια καθημερινότητα σας.
Η Βία γεννάει βία !
Συνεπώς θεωρήστε το 2% γιαουρτάκι προοίμιο κάποιας μεγαλύτερης αντίδρασης που θα έρθει.

Δεν είδαμε τίποτα ακόμη.

Κυριακή 25 Μαρτίου 2012

Ο δημοκρατικός χαρακτήρας της επανάστασης του 1821

Ο δημοκρατικός χαρακτήρας της επανάστασης του 1821

 Κώστας Παλούκης
Ο χαρακτηρισμός της φυσιογνωμίας μιας επανάστασης είναι βέβαια αναγκαίος και ως προς τα πολιτικά-ιδεολογικά, αλλά και ως προς τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του. Οι πολλαπλές αναγνώσεις του 1821 είτε προκρίνουν τη λατρεία των στρατιωτικών αρχηγών είτε των πολιτικών και των κοτζαμπάσιδων συνήθως εμμένουν αποκλειστικά στην εθνική ή κοινωνική πλευρά της επανάστασης.
Πολλές φορές η επανάσταση φαντάζει σαν μια διαδικασία σύγκρουσης πελατειακών και συγγενικών συσσωματώσεων χωρίς αρχές με σκοπό αποκλειστικά την εξουσία και το κέρδος, ή σαν ένα διπλωματικό παιχνίδι των ξένων δυνάμεων και των υποτελών τους ξενικών κομμάτων ή σε πιο πρόσαφατες αναγνώσεις σαν μια ατελείωτη εκατόμβη νεκρών. Αυτό συνήθως συμβαίνει διότι το 21 προσφέρεται κυρίως για ιδεολογικοποίηση των πολιτικών αντιλήψεων και πρακτικών όλων των ρευμάτων και των κομμάτων σε κάθε συγκυρία. Ωστόσο παρά τις πολλές διαφοροποιήσεις οι αναγνώσεις του 1821 διατηρούν έναν κοινό τόπο, δηλαδή την υποτίμηση του δημοκρατικού και ριζοσπαστικού χαρακτήρα της επανάστασης.
 
Ο μαρξιστικός λόγος στην Ελλάδα εμφανίστηκε επανερμηνεύοντας την ελληνική επανάσταση, όπως π.χ. Το Κοινωνικό Ζήτημα του Γ. Σκληρού, ή ακόμη περισσότερο Η κοινωνική σημασία της επανάστασης του 1821 του Γ. Κορδάτου. Και οι δύο, παρότι σχηματοποιούμε τις απόψεις τους, εστίαζαν στον αστικό χαρακτήρα της επανάστασης με την έννοια ότι η επανάσταση πραγματοποιήθηκε από μια ελληνική αστική τάξη. Αν και θεωρούν πως οι αστοί τελικά ηττήθηκαν στην επανάσταση από τους κοντζαμπάσιδες, ωστόσο και οι δύο αναγνωρίζουν ότι μέχρι το 1880 επιτεύχθηκε σταδιακά η ολοκλήρωση του αστικού μετασχηματισμού του νέου ελληνικού κράτους. Μια τέτοια αναγνώριση έθετε ως επιταγή για την αριστερά το επόμενο βήμα, δηλαδή την μετάβαση στον σοσιαλισμό.
Όταν όμως το κομμουνιστικό κίνημα άλλαξε στρατηγικό προσανατολισμό στα μέσα της δεκαετίας του 1930, άλλαξε και τον τρόπο πρόσληψης του 1821: δεν είναι οι αστοί πλέον, αλλά ο λαός με τους λαοπρόβλητους στρατιωτικούς ηγέτες που έκανε την επανάσταση όχι μόνο ενάντια στους οθωμανούς, αλλά και ενάντια στους αστούς και τους προδότες κοντζαμπάσιδες. Αυτή η ανάγνωση πιστεύει πως ο αστικός δημοκρατικός χαρακτήρας δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στην Ελλάδα, συνεπώς θεωρήθηκε καθήκον του προλεταριάτου να οργανώσει μια αστικοδημοκρατική επανάσταση που θα μετατραπεί αμέσως σε σοσιαλιστική. Κύριος ιδεολογικός εκφραστής του σχήματος αυτού ήταν ο Γιάννης Ζεύγος.
Και τα δύο αυτά γενικά σχήματα ενέχουν σοβαρές αδυναμίες – κυρίως το δεύτερο – αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν πολλά χρήσιμα θετικά στοιχεία. Αυτό το οποίο απουσιάζει γενικά από τις περισσότερες επίσημες ή αριστερές αναγνώσεις του 1821 είναι η συστηματική παρακολούθηση του λόγου των ίδιων των υποκειμένων με βάση τις διατυπωμένες αρχές και θέσεις τους. Εδώ θα προσπαθήσω να παρουσιάσω πλευρές του πολιτικού, ριζοσπαστικού και δημοκρατικού χαρακτήρα της επανάστασης.
Με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης ενσωματώνεται ως κατακτημένη και βρίσκεται πράγματι με όρους ομηρείας, αλλά εσωτερικά άθικτη η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μαλιστα, τα πολυδιασπασμένα τμήματα της Αυτοκρατορίας επανενοποιούνται και θα έλεγε κανείς πως η αυτοκρατορία επανασυστήνεται ως κατακτημένο μιλλέτ κάτω από την πατριαρχική πλέον και όχι αυτοκρατορική μήτρα. Μέχρι τον 17ο αιώνα η οποιαδήποτε ιδέα «απελευθέρωσης»  από τον Σουλτάνο αφορά την ανασύσταση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όχι μέσα από μια επανάσταση, αλλά μέσα από μια κατάκτηση από έναν άλλο ομόδοξο βασιλιά. Αυτή ήταν η πολιτική ουσία του μύθου για το ξανθό γένος. Ουσιαστικά δηλαδή ευαγγελίζεται την ίδρυση ενός βασιλείου τύπου Παλαιού Καθεστώτος. Συνεπώς, η διατήρηση και η αναθέρμανση του μύθου βρίσκεται σε εντελώς άλλη κατεύθυνση από εκείνη της εθνικής και αστικής-δημοκρατικής επανάστασης που θα καταλήξει σε ένα κοσμικό εθνικό και αστικο δημοκρατικό κράτος. Ωστόσο είναι μια υπαρκτή ιδεολογία η οποία πράγματι διατηρεί με λανθάνοντα τρόπο στους ορθόδοξους την ελπίδα ενός είδους «απελευθέρωσης».
Ωστόσο μέσα στα πλαίσια της φαντασιακής ρωμαιόρθοδοξης κοινότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εμφανίζονται νέες ιδεολογικές τάσεις οι οποίες σταδιακά δημιουργούν έναν κοσμικό πόλο στο εσωτερικό της και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εκκοσμίκευση και εθνικοποίηση του αμιγώς θρησκευτικού χαρακτήρα της. Συγκεκριμένα, αναπτύσσεται από τα τέλη του 17ου αιώνα και σε όλο τον 18ο αιώνα στα πλαίσια ανάπτυξης ενός ισχνού καπιταλισμού μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μια ρωμαιορθόδοξη κοσμική εμπορική αστική τάξη, αλλά και μια ρωμαιορθόδοξη βιοτεχνική αστική τάξη. Ταυτόχρονα, στα ηγετικά κλιμάκια διαμορφώνεται μια τάξη ρωμαιορθόδοξων διανοουμένων Φαναριωτών κρατικών αξιωματούχων η οποία βρίσκεται σε αντίθεση με την ιερατική ελίτ και ως εκ τούτου με το αμιγώς θρησκευτικό πρόσημο στην ρωμαίικη ταυτότητα. Σε αυτούς τους νέους φορείς η συνείδηση του Ρωμιού αποκτά έναν νέο κοσμικό χαρακτήρα, ενώ συγκροτείται και προοωθείται ένα πολιτικό σχέδιο ανασύστασης του ρωμαϊκού βασιλείου με τα χαρακτηριστικά της «πεφωτισμένης δεσποτείας», αν και πάντα βέβαια με την υποστήριξη των Ρώσων.
Η πιο σημαντική τομή όμως έρχεται στα τέλη του 18ου αιώνα. Τότε μια νέα ριζοσπαστική μεσαία ελίτ διανοουμένων εμπνευσμένων από τον γαλλικό διαφωτισμό, την γαλλική επανάσταση και το διαφωτιστικό αρχαιοελληνικό ιδεώδες υιοθετεί ένα επαναστατικό αστικό δημοκρατικό σχέδιο για όλη την ρωμαίικη χριστιανική κοινότητα. Συνδέει όμως την τελευταία με την Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα με την αμεσοδημοκρατική κλασσική Αθήνα. Έτσι όχι μόνο την εκκοσμικεύει, αλλά και την ελληνοποιεί. Το σχέδιο αυτό αποτυπώνεται στα κείμενα του ελληνικού διαφωτισμού και συγκεκριμένα στο σχέδιο του Ρήγα για μια ελληνική δημοκρατία στην οποία όμως θα μετέχουν «Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί». Ο διανοούμενος όμως ο οποίος θα καθορίσει κομβικά αυτό το σχέδιο θα είναι ο Αδαμάντιος Κοραής.
Τα νέα αυτά ριζοσπαστικά στρώματα έρχονται σε ιδεολογική αντίθεση με την προηγούμενη φαναρ
ιώτικη ελίτ η οποία συντηρητικοποιείται και συμμαχεί ανοιχτά με το εκκλησιαστικό και οθωμανικό εξουσιαστικό σύστημα. Η διαμάχη ανάμεσα στους διαφωτιστές και τους πατριαρχικούς είναι βαθειά πολιτική και ιδεολογική, αλλά και συνειδησιακή, καθώς ένας νέος κοσμικός πόλος με αστικά δημοκρατικά χαρακτηριστικά πιέζει για μια συνολική επανανοηματοδότηση της ρωμαιο-ορθόδοξης φαντασιακής κοινότητας. Η τοποθέτηση των αγροτικών και λαϊκών στρωμάτων απέναντι σε αυτήν την διαμάχη είναι αντιφατική. Για παράδειγμα στην περίπτωση της Σμύρνης μάλλον τα συντεχνιάζοντα εργατικά στρώματα τοποθετούνται εχθρικά στην ιδέα του δημοκρατικού διαφωτισμού, καθώς ταυτίζεται με τα σχέδια της σμυρναίικης ελληνικής αστικής τάξης για την αποδιάρθρωση του βιοτεχνικού συντεχνιακού συστήματος. Γι΄αυτό η εξέγερση των κατώτερων εργατικών στρωμάτων στα 1819 είναι αντιδιαφωτιστική, φιλορθόδοξη και αντι-αστική. Υπερασπίζεται τις αξίες και ως εκ τούτου το μοντέλο του Παλαιού Καθεστώτος.
Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας από μεσαία αστικά στρώματα στην Οδησσό σηματοδοτεί μια νέα προσπάθεια μπολιάσματος των ελληνικών εθνικών αστικών δημοκρατικών ιδεωδών σε ηγετικές, αλλά και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες της ρωμαιορθόδοξης κοινότητας. Μέχρι το 1820 η Εταιρεία αποκτά μια θεαματική μαζικοποίηση διαδίδοντας το επαναστατικό μήνυμα και διαμορφώνοντας ελληνικές επαναστατικές συνειδήσεις σε εμπόρους, προεστούς, αρματολούς, άνεργους από τους ναπολεόντιους πολέμους στρατιωτικούς, σε κατώτερα εκκλησιαστικά στρώματα και σε λίγους επισκόπους. Δημιουργείται μια κοινωνική συμμαχία που μιλά για επανάσταση και οραματίζεται ένα φιλελεύθερο ελληνικό εθνικό κράτος. Σε αυτήν την προσπάθεια σημειώνεται ένας συμβιβασμός ανάμεσα σε ένα επαναστατικό μοντέλο τύπου γαλλικής επανάστασης και ένα παραδοσιακό μοντέλο «απελευθέρωσης» από τον ρώσο ορθόδοξο μονάρχη, καθώς η δεύτερη εκδοχή προσαρμόζεται σε ένα σενάριο όπου ξεσπά πρώτα η επανάσταση και στη συνέχεια επεμβαίνει η Ρωσία. Το μήνυμα της επανάστασης αρχικά γίνεται ενθουσιωδώς δεκτό από το περισσότερο θιγόμενο οικονομικά τμήμα, τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους της νότιας Βαλκανικής. Τελικά, πείθονται και οι προεστοί και η επανάσταση, ενώ ξεκινά στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τελικά επικρατεί στα 1821-4 στην Στερεά Ελλάδα, νησιά και Πελοπόννησο. Σε αυτό βέβαια κατραλυτικό ρόλο έπαιξε ο πόλεμος των Οθωμανών με τον Αλή Πασά.  
Μετά τις πρώτες επιτυχίες, την απελευθέρωση πολλών περιοχών και πόλεων, τις μαζικές σφαγές χιλιάδων τούρκων και τον εγκλεισμό της τουρκικής ηγεσίας στην Τριπολιτσά τίθεται επειγόντως το ζήτημα της διακυβέρνησης. Όσα σχέδια πολιτικής οργάνωσης των επαναστατημένων κατατίθενται, έχουν έναν κοινό παρανομαστή, την συγκρότηση αντιπροσωπευτικών δομών. Ταυτόχρονα, η έννοια της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας εκφράζοντας τα αστικά κοινοβουλευτικά ιδεώση εισέρχονται και υποκαθιστούν ή πλευρίζουν και συνυπάρχουν με την έννοια ενός θρησκευτικού πολέμου που εκφράζει το ιδεώδες ενός ορθόδοξου μονάρχη.
Στην Πελοπόννησο δημιουργείται εξαρχής ένα τεταμένο κλίμα ανάμεσα σε προεστούς και στρατιωτικούς της Φιλικής Εταιρείας. Ήδη πριν την άφιξη του Υψηλάντη οι πελοποννήσιοι είχα φτιάξει δικά τους κυβερνητικά όργανα. Στις 26 Μαΐου 1821 34 πελοποννήσιοι αντιπρόσωποι στην πλειονότητα δεύτερης τάξης άρχοντες, αλλά και ιερωμενοι και στρατιωτικοί σχήματισαν την Πελοποννησιακή Γερουσία. Αρχιστράτηγος ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ο οποίος μαζί με τα μέλη της θα διοικούσε σύμφωνα με τις αρχές της αρμονίας και της ευταξίας. Πρόκειται για ένα ολογαρχικό πολιτικό σύστημα το οποίο επιβεβαιώνει την πολιτική και οικονομική κυριαρχία των μωραιτών αρχόντων. Απέναντι σε αυτό ο υψηλάντης συγκρότησε μια δική του καγκελαρία συσπειρώνοντας τους στρατιωτικούς με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη. Η διάσταση μεταξύ τους έλαβε τον χαρακτήρα έντασης όταν ο Υψηλάντης διεκδίκησε να έχει αυτός την ηγεσία αντί της γερουσίας.
Ήδη από την αρχή της επανάστασης φάνηκε ότι οι παραδοσιακές πελατειακές δομές στην Πελοπόννησο διαταράχτηκαν και ότι οι αντάρτες αντιπαρατέθηκαν σαν αυτόνομη δύναμη απέναντι στους κοντζαμπάσιδες, δηλαδή τους επικεφαλής των πελατειακών ενώσεων. Ο Κολοκοτρώνης διαμαρτύρεται ότι οι άρχοντες της Πελοποννήσου ήθελαν να ελέγξουν το στράτευμα «όχι δια να πολεμήσουν, αλλά δια να υπερασπισθούν τα πλούτη των και κοντά εις τούτο σφετερίζονται και όλα της πατρίδος τα δικαιώματα». Μάλιστα κυκλοφορούσαν εκατέροθεν φήμες για εκτελέσεις των αντιπάλων. Από την άλλη ο Κανέλλος Δεληγιάννης χαρακτήριζε τους οπαδούς της Φιλικής που περιέβαλλαν τον κούφιο και ανόητο Υψηλάντη σαν «τυχοδιώκτες, φυγάδες, εξόριστους, απάτριδες, αναρχικούς καταστροφείς της πατρίδας. Πολλοί διέδιδαν ότι ο Υψηλάντης είχε έρθει για να απελεθερώσει τον λαό όχι μόνο από τους Τούρκους, αλλά και από τους χειρότερους συνεργάτες τους, δηλαδή τους κοντζαμπάσιδες. Πράγματι η αντίθεση μεταξύ αρχόντων και στρατιωτικών αποκτούσε μια κοινωνική διάσταση, καθώς οι εκδηλώσεις υπέρ του Υψηλάντη προέρχονταν από ένοπλους από αγροτικό περιβάλλον όπου βάραινε η ακτημοσύνη. Η ελπίδα ότι η εξέγερση θα οδηγούσε σε διανομή της γης των μουσουλμάνων και ο φόβος ότι οι γιαοκτήμονες θα την αγόραζαν δυναμίτιζαν αυτήν την ένταση. Υπάρχουν πολλές δηλώσεις αρχόντων μέσα από τις οποίες ηχεί ο δικός τους φόβος απέναντι στα κατώτερα στρώματα.
Η αντιπαράθεση αυτή εκφράστηκε με δύο διαφορετικά πολιτικά σχέδια. Το σχέδιο των προεστών προέβλεπε ότι ο λαός των πόλεων και των χωριών κάθε επαρχίας θα εξέλεγε τα αξιώτερα μέλη που με τη σειρά  τους θα όριζαν τους εφόρους των περιφερειών . Από αυτούς ο αξιώτερος θα εκπροσωπούσε την ιδιαίτερη πατρίδα του στην Πελοποννησιακή Γερουσία. Με λίγα λόγια θα σε κάθε επίπεδο θα εκλεγόταν ένας άρχοντας ως αξιώτερος και έτσι θα σταθεροποιούταν το υπάρχον σύστημα. Η Πελοποννησιακή Γερουσία μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και με πρόεδρο τον Υψηλάντη θα συγκυβερνούσαν. Κατά το σχέδιο του Υψηλάντη για ένα Γενικό Καταστατικό Χάρτη θα εκλέγονταν εκλέκτορες μόνο από τους προεστώτες των πόλεων και αυτοί θα εξέλεγαν πέντε εφόρους σε κάθε περιφέρεια. Οι τέσσερις θα διοικούσαν την περιφέρεια και ο πέμπτος θα αντιπροσώπευε την περιφέρεια σε ένα εθνικό κοινοβούλιο το οποίο θα ήταν ταυτόχρονα εκτελεστικό, βουλευτικό και δικαστικό σώμα. Η επιμονή του να στηρίζεται το νέο σύστημα στην εκλογική βάση των πόλεων και όχι της υπαίθρου εκτόπιζε εκ των πραγμάτων τους γαιοκτήμονες, ενώ το όραμά του ήταν πανεθνικό. Γενικά ο Υψηλάντης απαιτούσε να συγκεντρώσει στα χέρια του την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα και να στηριχτεί γενικά στο αστεακό στοιχείο. Οι γαιοκτήμονες απέναντι σε αυτές τις βοναπαρτιστικές τάσεις προέβαλαν αντίσταση απαιτώντας ένα συλλογικό αυτοδιοικούμενο όργανο υιοθετώντας τα αστικοδημοκρατικά ιδεώδη. Η διάσταση βοναπαρτισμός έναντι αστικοδημοκρατικών δομών αποτελούσε το κύριο πολιτικό διακύβευμα σε όλη την πορεία της επανάστασης.
Η συνέλευση της Δυτικής Ελλάδας που συνήλθε από τις 4 έως τις 9 Νοέμβρη 1821 στο Μεσολόγγι ενέκρινε σύνταγμα που προέβλεπε ως κυβερνητικό όργανο γερουσία με μονοετή θητεία, την οποία θα εξέλεγαν οι έφοροι των πόλεων και των περιφερειών καθώς και οι στρατιωτικοί. Οι έφοροι θα εκλέγονταν από τους προεστώτες και αυτοί με τη σειρά τους  στα χωριά από τους γηραιότερους και τους επιφανείς πολίτες. Ωστόσο την πρώτη γερουσία διόρισε η ίδια η περιφερειακή συνέλευση. Η συνέλευση της Ανατολικής Στερεάς που συνήλθε στα Σάλωνα (Άμφισσα) από τις 15 έως τις 20 Νοεμβρίου 1821 ενέκρινε ένα πολύ λεπτομερές σύνταγμα που είχε συντάξει ο Θεόδωρος Νέγρης, σύμφωνα με το οποίο η ίδια η συνέλευση θα εξέλεγε την περιφερειακή διοίκηση της Ανατολικής Στεράς, τον Άρειο Πάγο, με επίσης μονετή θητεία. Και τα δύο συντάγματα έκαναν λόγο για μελλοντικό Εθνικό κοινοβούλιο και δεν άφηναν αμφιβολία για την υποταγή των στρατιωτικών στα εκλεγμένα πολιτικά όργανα. Οι διενέξεις μεταξύ στρατιωτικών και των τοπικών κυβερνήσεων δεν απέκτησαν στην κεντρική Ελλάδα ποτέ ούτε την έκταση ούτε την ένταση που έλαβαν στην Πελοπόννησο.
Στην Ύδρα έλαβε χώρα μια μοναδική περίπτωση έντονης κοινωνικής πόλωσης ανάμεσα από τη μία στους εφοπλιστές και εμπόρους και από την άλλη τους ανέργους κατά πλειονότητα ναύτες. Οι τελευταίοι πίεζαν για γρήγορη και ενεργητική παρέμβαση στον πόλεμο τηςε ανεξαρτησίας. Ο πλοίαρχος Αντώνιος Οικονόμος βασισμένος στους ναύτες ανέτρεψε προσωρινά το παραδοσιακό σύστημα της τοπικής αυτοδιοικητικής αντιπροσώπευσης και κατέκτησε την εξουσία. Ωστόσο οι προεστώτες του νησιού κατάφεραν με μια αντεπίθεση να παλινορθώσουν το παλαιό σύστημα. Και σε άλλα νησιά προέκυψαν παρόμοια γεγονότα τα οποία όμως δεν πήραν ανάλογη έκταση.
Η Α΄ Εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκε στην Πιάδα της Επιδαύρου (20 Δεκεμβρίου έως 15 Ιανουαρίου) και αποτελούταν από 59 βουλευτές οι οποίοι στην πλειονότητά τους δεν ήταν εκλεγμένοι, αλλά είχαν αποσταλεί από τις περιφερειακές κυβερνήσεις. Η Εθνοσυνέλευση βρισκόταν υπό την κυρίαρχη επιρροή των αρχόντων. Στον Υψηλάντη δεν δόθηκε κανένα αξίωμα και έτσι στη θέση του αναδείχθηκε ο πιο μετριοπαθής Κολοκοτρώνης ο οποίος κατόρθωσε να ενώσει το κόμμα των στρατιωτικών υπό την ηγεσία του, αλλά και να γίνει αποδεκτός από τους Πελοποννήσιους ως αρχιστράτηγος.
Η ψήφιση του εκλογικού νόμου εν όψει της Β΄ Εθνοσυνέλευσης θα κάνει ένα ακόμη μεγαλύτερο βήμα προς τον εκδημοκρατισμό. Οι εκλογές για τους αντιπροσώπους έγιναν με το πρωτόγνωρο διεθνώς σύστημα του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας, παρότι οι αντιπρόσωποι εκλέγονταν σε δύο στάδια. Οι κάτοικοι των εκλογικών περιφερειών (χωριά) εξέλεγαν έναν αριθμό εκλεκτόρων ανάλογα με τον αριθμό οικογενειών. Αυτοί οι εκλέκτορες εξέλεγαν τους αντιπροσώπους και συγκεκριμέναν έναν για κάθε επαρχία. Είναι βέβαιο ότι το σύστημα λειτούργησε υπέρ των αρχόντων, αλλά το γεγονός ότι αναγνωριζόταν η μειοψηφία και μάλιστα αποτελούσε προϋπόθεση η συνυπογραφή της για την αναγνώριση του αποτελέσματος έδινε τεράστια σημασία στην διατήρηση της νομιμότητας της διαδικασίας. Σε πολλές περιπτώσεις ενδεχομένως να υπήρχαν πολώσεις ανάμεσα σε διαφορετικά πρόσωπα. Όχι τυχαία λοιπόν στην Β΄ Εθνοσυνέλευση που συνήλθε στις από τις 29 Μαΐου έως τις 18 Απριλίου η αντιπροσώπευση των στρατιωτικών ήταν πιο πολυάριθμη. Στο νέο σύνταγμα πάντως οι φιλελεύθερες απόψεις επικράτησαν. Το Βουλευτικό ενισχύθηκε έναντι του Εκτελεστικού ενώ διευρύνθηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι αντιπρόσωποι χωρίστηκαν αμέσως σε δύο στρατόπεδα οδηγώντας στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο. Οι διενέξεις αφορούσαν το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίαςε των αρχόντων και κυρίως της απαίτησης της κεντρικής κυβέρνησης να στρατολογεί με δική της απόφαση και να διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η άλλη διάσταση της αντιπαράθεσης αφορούσε την πώληση της έγγειας ιδιοκτησίας των εκδιωχθέντων ή φονευθέντων Τούρκων. Το ζήτημα αυτό παρακάμφθηκε με πρωτοβουλία των στρατιωτικών. Και τα δύο στρατόπεδα συμφώνησαν στην διάλυση των περιφερειακών κυβερνήσεων. Το σημαντικότερο ωστόσο πολιτικό πρόβλημα ήταν η πραγματική ενοποίηση των περιφερειών σε ένα ενιαίο πολιτικό κράτος. Η διάσταση ανάμεσα σε ένα υπερτοπικό κράτος και σε ένα περιφερειακό σύστημα ήταν η κύρια πραγματική αντιπαράθεση. Από τη μία υπέρ ενός υπερτοπικού κράτους τοποθετούνταν οι έλληνες της διασποράς και εναντίον του οι ντόπιοι. Σημαντική πλευρά σε αυτήν την αντιπαράθεση ήταν η ισοδύναμη κατανομή των βαρών, αλλά και των κερδών από τις λείες σε όλες τις περιοχές. Η νέα οξυμμένη σύγκρουση με τη δημιουργία δύο βουλευτικών και δύο εκτελεστικών οργάνων θα πρέπει να ειδωθεί κάτω από αυτό το πρίσμα, παρότι στον έναν πόλο κυριαρχούσαν οι στρατιωτικοί και στον άλλο οι πολιτικοί, γιατί οι διαφορετικές πολιτικές στάσεις διέλυσαν παραδοσιακούς δεσμούς και παλαιές πελατειακές ενώσεις.
Μια ενδιαφέρουσα ταξική πλευρά στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο ήταν η δράση της Μυστικής Αδελφότητας. Ήταν έναν μυστικός σύνδεσμος που είχε δημιουργηθεί στην Τριπολιτσά και σε αυτόν ανήκαν τεχνίτες και πιθανόν επαγγελματίες των πόλεων. Εξεγέρθηκαν εναντίον του Εκτελεστικού των Στρατιωτικών πιέζοντας για περιορισμό της φορολογίας. Τελικά οι στρατιωτικοί κατέστειλαν την εξέγερση μεταφέροντας αγροτικούς πληθυσμούς στις πόλεις. Ωστόσο φαίνεται πως οι στρατιωτικοί είχαν απωλέσει την κοινωνική τους γείωση, ενώ ταυτόχρονα το Εκτελεστικό των πολιτικών πέτυχε την επίσημη αναγνώρισή του στο εξωτερικό με την σύναψη των δανείων.
Στον δεύτερο εμφύλιο που ακολούθησε η ιδέα του συγκεντρωτικού κράτους επικράτησε της αρχικά διακρινόμενης ομοσπονδιακής δομής του υπό διαμόρφωση κοινού των ελλήνων. Οι εντάσεις ωστόσο μεταξύ των περιοχών, δηλαδή οι τοπικότητες, παρέμειναν και επιδρούσαν ανασχετικά στη διαδικασία της ολοκλήρωσης και στη διαμόρφωση εθνικών κομμάτων. Τελικά, όμως επιτυγχάνονται κομματικές αποκρυσταλλώσεις γύρω από τα τρία κόμματα: το Αγγλικό, το Ρωσικό και το Γαλλικό.
Η κυρίαρχη αφήγηση θέλει τα τρία κόμματα να είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης των ξένων πρεσβειών και των διπλωματικών παιχνιδιών και ως εκ τούτου οι ηγέτες τους προσδοκώντας την βοήθεια  από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις παρέμεναν πιστά προσκολλημμένοι σε αυτές. Ο Gunnar Hering δίνει μια εντελώς διαφορετική διάσταση σε αυτούς τους μύθους ανανεώνοντας ουσιαστικά την ιστοριογραφία. Ο γερμανός ιστορικός τονίζει και αποδεικνύει με όλο του το έργο πως στην συγκρότηση των τριών κομμάτων οι παραδεδομένες ή νέες πελατειακές δομές που αναπτύχθηκαν αρχικά είτε διαλύθηκαν ή μειώθηκε η σημασία τους για τις πολιτικές αποφάσεις. Αλλά ακόμη και εάν τα τρία κόμματα είχαν αναπτυχθεί έως έναν βαθμό πάνω στις δομές των φατριών και των πελατειακών ενώσεων, διατύπωσαν συμφέροντα και πολιτικές απόψεις που θα είχαν αναπτυχθεί και δίχως αυτήν την βάση. Συνεπώς, οι τρεις παρατάξεις ήταν κατά βάση κόμματα αρχών. Το Ρωσικό Κόμμα επεδίωκε ένα ορθόδοξο μοναρχικό κράτος, το Γαλλικό Κόμμα εκφράζοντας τους στρατιωτικούς ένα λαϊκό συνταγματικό πολίτευμα, ενώ το Αγγλικό ένα συγκεντρωτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα.
Η Γ' Εθνική Συνέλευση συνήλθε σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου αρχικά το 1825 και συνεχίστηκε το 1827 αφού εξέλεξε ομόφωνα τον Ιωάννη Καποδίστρια ως "Κυβερνήτη της Ελλάδας" για επταετή θητεία, ψήφισε και το "Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος". Η Συνέλευση ήθελε να δώσει στη χώρα ένα οριστικό πολίτευμα, εμπνευσμένο από δημοκρατικές και αστικές φιλελεύθερες ιδέες. Διατύπωνε για πρώτη φορά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας κατοχύρωνε την προστασία της ιδιοκτησίας εμπεριέχει την αρτιότερη- πληρέστερη διατύπωση των διατάξεων για την προστασία των ατομικών ελευθεριών κλπ Το Σύνταγμα αυτό αποτελείτο από 150 άρθρα και θεωρείται από τα πιο φιλελεύθερα και ριζοσπαστικά της εποχής. Το Σύνταγμα της Τροιζήνας προσπάθησε να συνδυάσει την ανάγκη ισχυρής κεντρικής εξουσίας με την ύπαρξη αστικών δημοκρατικών δομών, η ισχύς του όμως ανεστάλη λίγο μετά την άφιξη στην Ελλάδα του Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιανουάριο του 1828. 
Aν ανατρέξουμε στα τρία επαναστατικά Συντάγματα, αλλά και στα προηγούμενα τοπικά συντάγματα, διαπιστώνουμε ότι κατοχυρώνουν σε διαφορετικό βαθμό το καθένα και με πορεία ριζοσπαστικοποίησης τις βασικές ατομικές ελευθερίες. Η ελευθερία του προσώπου και η απαγόρευση της δουλείας, η θρησκευτική ελευθερία παρά την θεσμοθέτηση της ορθοδοξίας ως επίσημου δόγματος, της ελευθερίας του τύπου κατοχυρώνονται μαζί με τις έννοιες της κυριαρχίας του λαού, του ελληνικού έθνους, του πολίτη, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. 
Ο δημοκρατικός και απελευθερωτικός χαρακτήρας της επανάστασης δεν είναι όμως απλά μια μεταγραφή των πολιτειακών δομών σε μια καθυστερημένη πολιτικά και ανώριμη κοινωνία που επιβάλλεται από τους μορφωμένους αστούς διανοούμενους στους αγροίκους αγρότες και βοσκούς ραγιάδες, όπως για παράδειγμα υποστηρίζουν οι σημερινοί εκσυγχρονιστές τύπου Βερέμη. Αντίθετα, είναι μια συνειδητή ριζοσπαστική ιδεολογία διάχυτη σε όλους τους επαναστατημένους, ακόμα και στους κλεφταρματωλούς. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σε επιστολή του προς τον Αδαμάντιο Κοραή λέει : «ο αγών μας είναι υπέρ της Χριστιανικής πίστεως και υπέρ των ανθρωπίνων δικαίων».
Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως της πρωτοπορίας των επαναστατικών Συνταγμάτων διεθνώς είναι η καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας, η οποία αποτέλεσε σταθερή πολιτική επιλογή καθ’ όλη της διάρκεια της επαναστατικής περιόδου και έως την έλευση των Βαυαρών. Οι ιδεολογικές και θεσμικές της ρίζες θα πρέπει να αναζητηθούν στο δημοκρατικό σύστημα οργάνωσης των κοινοτήτων το οποίο προϋπήρχε και λειτουργούσε, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη δημοκρατία. Η «πάνδημος» εκλογή επικρατούσε κυρίως σε περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, αν και σε ορισμένες πόλεις το εκλογικό σώμα ήταν πολύ στενό και αποτελούταν από τους ισχυρούς οικογενειάρχες. Ολιγαρχικό ήταν συνήθως ήταν το σύστημα αντιπροσώπευσης σε δεύτερο βαθμό, δηλαδή σε επαρχιακό επίπεδο. Βέβαια πέρα από την τυπική διάσταση ενός συστήματος εκλογής, ελέγχεται κατά πόσο και πάντοτε η «πάνδημος» εκλογή ήταν πάντοτε ελεύθερη.
Η πάνδημη λαϊκή στράτευση εναντίον του εχθρού, δηλαδή η μαζική συμμετοχή του λαού στον αγώνα, η ριζοσπαστικοπίηση και η πολιτικοποίησή του ενεργοποίησε αυτήν την παράδοση της καθολικής συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες, ώστε να είναι αδύνατον η εξαίρεση του λαϊκού παράγοντα από τα επαναστατικά συντάγματα και το νέο πολιτειακό μοντέλο. Επιλπέον αυτή η παράδοση ενσωματώθηκε στις ριζοσπαστικές ιδέες που κυριάρχησαν στην επαναστατημένη Ελλάδα με την επίδραση του ελληνικού διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης. Με άλλα λόγια η καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας για άντρες θεωρήθηκε περίπου ως αυτονόητη συνέπεια και φυσιολογικό επακόλουθο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.  Οι ιδέες του φυσικού δικαίου, οι αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, της ισότητας και της ελευθερίας δεν αντιγράφτηκαν λοιπόν από χάρτινα πρότυπα. Είχαν γίνει αποδεκτές πολύ πιο πριν, είχαν αναπτυχθεί από επαναστάτες και διαφωτιστές και είχαν συνδεθεί με ντόπιες παραδόσεις. 
Συγκεκριμένα τα Συντάγματα εξέφρασαν την εξισορρόπηση μεταξύ Βουλευτικού και Εκτελεστικού, μεταξύ του κέντρου και της περιφέρειας, μεταξύ των ατάκτων και της κυβέρνησης των πολιτικών. Αποκρυσταλλώθηκαν κάτω από τον φόβο των αρχόντων για την αυτονομία των εξεγερμένων λαϊκών στρωμάτων, αλλά και την πίεση των λαϊκών στρωμάτων για ενεργό ρόλο και εκπροσώπηση των συμφερόντων τους. Οι έλληνες πειραματίζονταν σε μεγάλο βαθμό, έκαναν συμβιβασμούς και γνώριζαν ότι δεν είχαν βρει την οριστική λύση.  Η εκσυγχρονιστική και βαθειά απαξιωτική υπόθεση ότι οι ρυθμίσεις που προέβλεπαν τα συντάγματα δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν επειδή ενείχαν ξένα στοιχεία είναι αστήριχτη και σαθρό ιδεολόγημα.
Ο ιστορικός της επανάστασης Σπυρίδων Τρικούπης αρνείται με επιμονή ότι οι προεστώτες ήθελαν να εφαρμόσουν ένα ολιγαρχικό σύστημα. Η επικράτηση των πολιτικών έναντι των στρατιωτικών έγινε με όπλο τις δημοκρατικές αρχές. Μπορεί από τη μία στις συγκρούσεις του Υψηλάντη με τους προεστώτες να διαμορφωνόταν ένας βοναπαρτιστικός πόλος βασισμένος στην λαϊκή υποστήριξη με κατεύθυνση τη διαμόρφωση αυταρχικών μορφών εξουσίας, αλλά από την άλλη οι προεστώτες όχι μόνο είχαν συμφέρον, αλλά μπορούσαν να αντιληφθούν ως αναγκαία μια αποτελεσματική και ταυτόχρονα συλλογική κεντρική διοίκηση που θα ενσωμάτωνε μέσω των αντιπροσωπευτικών δομών και των πελατειακών δικτύων τις λαϊκές διεκδικήσεις κυρίως βέβαια των αγροτικών στρωμάτων που κυριαρχούσαν παραγωγικά και αριθμητικά. Έτσι, αναπτύχθηκε η κοινωνική και υλική βάση για μια κοινοβουλευτική αγροτική δημοκρατία με βάση την καθολική ψηφοφορία. Πρόκειται μάλλον για ένα εξαιρετικά πρωτότυπο αστικό δημοκρατικό μοντέλο κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που δε συναντάται στην Ευρώπη ούτε στην Ανατολή.
Η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική με την έννοια της συμμαχίας διαφορετικών κατεκτημένων κοινωνικών τάξεων εναντίον των οθωμανών. Είχε αστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά εξαιτίας της συμμετοχής των αστικών, στρατιωτικών και γαιοκτημονικών στρωμάτων, αλλά ενείχε και αγροτικά κοινωνικά χαρακτηριστικά εξαιτίας της συμμετοχής των αγροτικών στρωμάτων. Η ελληνική επανάσταση δεν είχε πληβειακό «εργατικό» χαρακτήρα, αφού δεν υπήρχαν μεγάλα αστικά και βιοτεχνικά κέντρα στην περιοχή, και ως εκ τούτου δεν εμφανίστηκε μια πιο ριζοσπαστική και πληβειακή πτέρυγα που θα έθετε πειροσσότερα λαϊκοδημοκρατικά αιτήματα, όπως ήταν το κίνημα των ξεβράκωτων στο Παρίσι. Εκτός όμως από εθνική είναι αστική δημοκρατική με όχι με την έννοια ότι πραγματοποιήθηκε από μία αστική τάξη, αλλά με την έννοια ότι αντιπαρατίθεται στην οθωμανική απολυταρχία και εγκαθιδρύει ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα.
Η ελληνική επανάσταση αποτέλεσε έναν πολιτικό σεισμό μέσα σε μια Ευρώπη βαθειά συντηρητική και αντιδραστική. Το κίνημα του φιλελληνισμού δεν ήταν παρά η ανάταση των φιλελεύθερων ιδεών και η διεθνιστική αλληλεγγύη όλων των ριζοσπαστών και επαναστατών της Ευρώπης. Πιάνοντας το νήμα από την γαλλική επανάσταση το επέστρεψε στην Ευρώπη, καθώς ακολουθεί στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο μια νέα σειρά εξεγέρσεων και επαναστάσεων. Όλο τον 19ο αιώνα τα εθνικά, επαναστατικά, διεθνιστικά και ριζοσπάστικά κινήματα προσέβλεπαν στην Ελλάδα. Οι ιταλοί επαναστάτες ενσωμάτωναν στα δικά τους σχέδια μια νέα ελληνική ή βαλκανική επανάσταση που θα αποτελείωνε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για παράδειγμα στις κρητικές εξεγέρσεις πάντα προσέτρεχαν ξένοι αλληλέγγυοι επαναστάτες. Στο σημείο αυτό λοιπόν θα πρέπει να αναφερθούμε στην Μεγάλη Ιδέα η οποία κυριαρχούσε σε όλο το πολιτικό σύμπαν της Ελλάδας. Ακόμη και εάν υπήρχε ένας κοινός παρανομαστής, δηλαδή η απελευθέρωση των ελλήνων, η διαδικασία, δηλαδή το μέσο, ήταν μια ουσιώδης διαφορά που διέκρινε τα επαναστατικά και ριζοσπαστικά ρεύματα από τα αντιδραστικά. Οι μεν φαντασιώνονταν μια φιλελεύθερη διεθνιστική παμβαλκανική επανάσταση, οι δε έναν ιμπεριαλιστικό επεκτατικό πόλεμο ή ακόμη χειρότερα μια εσωτερική κατάκτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Όλο τον 19ο αιώνα το βασικό διακύβευμα μέσα στην ελληνική κοινωνία ήταν η ολοκλήρωση των αιτημάτων της επανάστασης. Η δολοφονία του Καποδίστρια ήταν αποτέλεσμα ενός αγώνα ενάντια σε έναν τύραννο που κατήργησε την κατεκτημένη δημοκρατία. Η αντεπανάσταση που επιβλήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις μέσω της Βαυαροκρατίας ανατράπηκε το 1843, αν και μόνο εν μέρει, με κεντρικό σύνθημα «Σύνταγμα». Από το 1844 η Ελλάδα έχει ωστόσο κοινοβούλιο με δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας για τους άντρες. Η έξωση του Όθωνα και η Οκτωβριανή επανάσταση του 1862 είναι η τομή εκείνη που πιάνει ξανά το νήμα του 21. Ολοκληρώνει σε μεγάλο βαθμό τα δημοκρατικά αιτήματα και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την επίλυση των κοινωνικών αιτημάτων του 1821, δηλαδή την διανομή της γης στους αγρότες που πραγματοποιείται το 1870.
Το σύνταγμα του 1864 είναι το πραγματικό παιδί του 1821 και αποτελούσε την μεγαλύτερη πολιτειακή πρωτοπορεία κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα σε μια εποχή που η υπόλοιπη Ευρώπη δεν είχε τόση δημοκρατία. Την δεκαετία 1864-1874 ο βασιλιάς Γεώργιος σχεδιάζει στηριγμένος σε μια χρηματιστική αστική τάξη την εγκατάσταση δικτατορίας, ενώ καταφέρνει βασιλιάς διαρκώς την υπέρβασή του με συνταγματικές εκτροπές. Ο Τρικούπης επιχειρεί να υπερβεί το Σύνταγμα μέσω του δικομματισμού και να περιορίσει πολλά από τα δημοκρατικά στοιχεία του. Ο αστικός εκσυγχρονισμός στάθηκε ο μεγαλύτερος εχθρός της συνταγματικής δημοκρατίας και της καθολικής ψηφοφορίας, καθώς τον εμπόδιζε να εμβαθύνει τις καπιταλιστικές σχέσεις. Οι πελατειακές σχέσεις δε που κατηγορούνται από σύμπασα την φιλελεύθερη κεντροαριστερά και κεντροδεξιά, ας τις πούμε καλύτερα πολιτικές συναλλαγές, ήταν, απόντων σωματείων και συνδικάτων, τότε περισσότερο ένας δημοκρατικός κοινοβουλευτικός μηχανισμός αντιπροσώπευσης και έκφρασης των κατώτερων αγροτικών στρωμάτων. Εναντίον στο πρωθυπουργικοκεντρικό μοντέλο του Τρικούπη των ισχυρών κυβερνήσεων και πειθαρχημένων κομματικών ομάδων στάθηκε ο Θεόδωρος Δεληγιάννης και πολλοί ριζοσπάστες και φιλελεύθεροι πολιτικοί.
Ολοκληρώνοντας σημειώνουμε πως η επανάσταση του 1821 έθεσε την Ελλάδα στο κέντρο της Ευρώπης. Το Ανατολικό Ζήτημα ήταν το μεγαλύτερο ζήτημα του 19ου αιώνα και η επίλυσή τους, δηλαδή οι Βαλκανικοί πόλεμοι προετοίμασαν τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά και αργότερα μια νίκη του εαμικού κινήματος ενδεχομένως να άνοιγε διαφορετικούς δρόμους στην επανάσταση στην Ευρώπη μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε τον ψυχρό πόλεμο. Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται και πάλι στο διεθνές επίκεντρο. Αυτή τη φορά μέσω ενός πρωτόγνωρου αντιδραστικού πειράματος σε βάρος του εργαζόμενου λαού. Τα μνημόνια της ΕΕ, του ΔΝΤ και της εγχώριας αστικής τάξης απειλούν ή καταργούν όλες εκείνες τις αστικές δημοκρατικές και λαϊκές κατακτήσεις για τις οποίες πάλεψαν και ως ένα μικρό βαθμό πέτυχαν οι πρόγονοί μας σε όλη την ελληνική ιστορία από 1821, από το 1843, από το 1862, από το 1909, τον μεσοπόλεμο, από το ΕΑΜ, τον εμφύλιο μέχρι το 114, το Πολυτεχνείο και τη μεταπολίτευση.  Όλοι οι Ευρωπαίοι καπιταλιστές καταλαβαίνουν πολύ καλά πως η στάση του ελληνικού λαού καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την επιτυχία ή όχι αυτού του βάρβαρου σχεδίου για να το εφαρμόσουν σε όλη την Ήπειρο. Η αναπτυσσόμενη ελληνική αντίσταση που ήδη εμπνέει και αφυπνίζει τους ευρωπαϊκούς λαούς, πιάνει με τη σειρά της το νήμα των ελληνικών εξεγερτικών παραδόσεων. Μια νέα ελληνική επανάσταση, μια αντικαπιταλιστική επανάσταση μπορεί να είναι η ταφόπλακα του ευρωπαϊκού καπιταλισμού. Η ευθύνη μας ως ΑΝΤΑΡΣΥΑ είναι μεγάλη… Ενδεχομένως η μεθαυριανή εορτή της 25ης Μαρτίου να είναι, κάτω από τη σκιά της επανάστασης του 1821, ένας νέος μεγάλος σταθμός αυτής της μακράς αντίστασης.
*ομιλία σε εκδήλωση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, , Νομική, 20/3/12

Σάββατο 24 Μαρτίου 2012

Οι κοινωνικές δυνάμεις της Επανάστασης του 1821 και οι αντιθέσεις τους


Λέανδρος Μπόλαρης
Παραμονές της 25 Μαρτίου. Πατριωτικές κορώνες από κυβέρνηση-κόμματα κλπ: η “εθνική εορτή” είναι κάτι ιερό που δεν πρέπει να μολύνεται από αποδοκιμασίες, διαμαρτυρίες, γιαουρτώματα. Ολο και κάποιος Παπούλιας θα βρεθεί να μιλήσει για την “εθνική παλιγγενεσία” του PSI...Από την άλλη, και εξίσου προκλητικά, ο εσμός των φασιστοειδών, των χρυσαυγιτών, Καμένων, Καρατζαφερηδων, “πολιτοφυλάκων” στοχικών: “φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους” (Κολοκοτρώνης) και μπόλικη φουστανέλα. Κι η κυβέρνηση και τα παπαγαλάκια της που τους στρώνουν το δρόμο μας σείουν την απειλή των “;άκρων” για να μεινουμε σπίτι.
Ποιανού ειναι λοιπόν το 1821; δικό τους ή δικό μας;  Πριν δώσω απάντηση, την δικιά μου απάντηση τέλος πάντων, χρειάζεται να σκύψουμε στην ίδια την Επανάσταση του 1821. Πρώτα απ' όλα, όσο κι αν φαίνεται περιττό, γιατί ήταν επανάσταση. Αν δεν μιλήσει η Αριστερά για επανάσταση -και γι' αυτήν την επανάσταση- τότε ποιος θα μιλήσει;
 
Αστοί-Εθνος-Κράτος
Το 1924 ο Γιάννης Κορδάτος κυκλοφορεί την πολύκροτη “Κοινωνική Σημασία της Επαναστάσεως του 1821 (οι αναφορές εδώ γίνονται από την πρώτη έκδοση του βιβλίου)  προκαλώντας κυριολεκτικά ένα σκάνδαλο. Σ' αυτό το βιβλίο κάνει μια δουλειά που παραμένει αξεπέραστη σε πολύ βασικά “αγκωνάρια” που αν τα ξεφορτωθούμε, χάνουμε το νήμα. Το πρώτο είναι ότι δεν υπάρχει “τρισχιλιόχρονο ελληνικό έθνος” που κάποια στιγμή αποφάσισε να ξυπνήσει από το “διάλλειμμα της “σκλαβιάς τεσσάρων αιώνων” για να ξαναζωντανέψει τη “Δόξα του Βυζαντίου”.
Και στον ίδιο πρόλογο πετάει περήφανα το γάντι:
 
 
Δεύτερον, βάζει την γέννηση του έθνους στα πλαίσια του “μετασχηματισμού” του “περάσματος” από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό με φορέα της μια νέα τάξη, την αστική. Αυτή μαζί με την οικονομική της ευρωστία αγκάλιαζε και τις ιδέες του “Φωτισμού του Γένους”. Ο “Αιώνας των Φώτων” δεν πήρε άδικα την ονομασία του. Εφημερίδες περιοδικά (έξω) σχολεία και σχολές στην “πατρίδα” (κλπ)
 
Μερικά χρόνια αργότερα, ο Σεραφείμ Μάξιμος στην Αυγή του Ελληνικού Καπιταλισμού θα κατέληγε στα εξής συμπεράσματα:
 
“Ομαδική εμφάνιση του ελληνικού στοιχείου στην οικονομική ζωή της Ανατολής τέτοια που να μεταβάλλει καταστάσεις και σχέσεις προϋπάρχουσες και να προσδώσει εθνικό χαρακτήρα τόσο στο εμπόριο όσο και στις μεταφορές δεν μπορούμε να θεωρήσουμε παρά εκείνη που γνώρισε ο δέκατος όγδοος αιώνας...Στο τέλος του αιώνα, το ελληνικό εμπορικό κεφάλαιο έπαιρνε μια ξεχωριστή θέση σε όλες τις μεγάλες αγορές της Ανατολής και τις συνέδεε με τη λοιπή Μεσόγειο και την Ευρώπη”. (σελ.16)
Κι αφού εξηγεί πως η επιρροή του δυτικού εμπορίου (με τις νέες παραγωγικές δυνάμεις και σχέσεις που το ωθούσαν) λειτούργησε σαν οξύ στην ασιατοφεουδαλικήΟθ. Αυτοκρατορία, πυροδοτώντας μια σειρά οικονομικές εξελίξεις, καταλήγει:
“Μέσα στη μεγάλη συγκυρία που έτεινε να δημιουργηθεί τα γηγενικά στοιχεία είχανε να παλαίσουν με τον ξένον ανταγωνιστή, με τις τοπικές αρχές, και την κεντρική εξουσία. Ητανε στοιχεία κατά βάση διωκόμενα. Τίποτα λοιπόν το περίεργο αν στο τέλος του αιώνα, ένα από τα στοιχεία αυτά, το ελληνικό, νικηφόρο απέναντι στον ξένο ανταγωνιστή και στον Τούρκο κυρίαρχο ζητούσε να καρπωθεί πολιτικά οφέλη, από το αποτέλεσμα της οικονομικής του δράσης, ζητούσε μαζί με την οικονομική και την πολιτική του ανεξαρτησία. (σελ.19)
Εχουμε λοιπόν μια νέα τάξη αστών, εμπόρων και εφοπλιστών (γιατί οι καραβοκύρηδες ήταν και έμποροι και το καράβι ήταν “εταιρεία”). Στις “παροικίες” αλλά και μέσα στην Αυτοκρατορία. Εχουμε τους εμπόρους να διεισδύουν στην χειροτεχνία, να αναπτύσσονται κέντρα “βιομηχανίας” -τα Αμπελάκια είναι το πιο γνωστό- τα ναυπηγεία που φτιάχνουν τα πλοία, ένα “πλήθος” μικρεμπόρων, ναυτών, πραματευτάδων, μαστόρων κλπ από πίσω τους.
Ομως, η Επανάσταση δεν ήταν ένα “αυτόματο”, γραμμικό αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτής της τάξης. Δεν ξύπνησαν ενα πρωί και είπαν, καλά τα πάμε, ας φτιάξουμε ένα κράτος. Χρειάστηκε να υπάρξουν διαδικασίες και εξελίξεις τόσο στο οικονομικό όσο και στο ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο. Χρειάζεται να κοιτάξουμε λοιπόν “πάνω”, “δίπλα”, και πιο κάτω”.
Η πορεία προς την Επανάσταση
Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η κρίση της Αυτοκρατορίας σε συνδυασμό με κάποιες συγκεκριμένες διεθνείς εξελίξεις που θα  πυροδοτήσει την εύφλεκτη ύλη και θα οδηγήσει στο 21.
Συνολικά στα Βαλκάνια έχουμε σε εξέλιξη ήδη από τα τέλη του 17ου αιώνα το πέρασμα από τη φεουδαρχία των τιμαρίων στη φεουδαρχία των τσιφλικικών που βάζει μεγάλες πιέσεις στους αγρότες. Κι όχι μόνο σ' αυτούς. Οπως είδαμε από το απόσπασμα του Μάξιμου, τα νέα κοινωνικά στοιχεία είχαν να παλέψουν ενάντια στην οθωμανική εξουσία που γινόταν όλο και πιο ληστρική και αυθαίρετη. Το εμπόριο είχε σημασία για την Πύλη αποκλειστικά είτε μέσω φορολόγησης είτε ως διπλωματικό όπλο.
Δεύτερον το ίδιο το εμπόριο -και ο εφοπλισμός- αρχίζουν να αντιμετωπίζουν προβλήματα δικά τους από τις αρχές του 19ου αιώνα που κορυφώνονται στις παραμονές της Επανάστασης. Το 1811 για παράδειγμα χρεοκοπεί ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων. Σύμφωνα με τον Β. Κρεμμυδά για  (“Διπλό Ταξίδι”, σελ. 93-112) οι δουλειές των καραβοκυραίων μικρών και μεγάλων γνωρίζουν απότομη κάμψη σε Ύδρα, Σπέτσες ιδιαίτερα μετά το τέλος των Ναπολεόντειων  Πολέμων. Καράβια ναυπηγούνται, αλλά μένουν άπραγα.
Ο ίδιος αναφέρει: Ο ελλαδικός αγρότης..συμπιέζεται ανάμεσα στην ανάπτυξη της μεγάλης ιδιοκτησίας, που τον αφήνει ακτήμονα, στην αύξηση του κόστους ζωής με τη μείωση του αγροτικού εισοδήματος, που τον εξαθλιώνει οικονομικά και στη μείωση της ίδιας της παραγωγής που τον καθιστά περιφερόμενο άνεργο. Παράλληλα ο αγροτικός αυτός άνθρωπος είχε να αντιμετωπίσει τον πρώην βιοτεχνικό και ναυτικό άνθρωπο ο οποίος νόμισε ότι η καταφυγή στην αγροτική εργασία αποτελούσε τη λύση του οικονομικού του προβλήματος. Η απόρριψη του βιοτέχνη και του τεχνίτη στην κατάσταση του κολλίγου ή του ανέργου, όπως δηλαδή συνέβη και με τους ναυτικούς δεν συνιστούσε μόνο οικονομική καταστροφή και κοινωνική υποτίμηση αλλά δημιούργησε και κάποιες νέες κοινωνικές συμμαχίες”.
Οι εξελίξεις έφεραν αέρα στα πανιά της Φιλικής Εταιρείας. Ως γνωστόν είχε ιδρυθεί το 1814 στην Οδησσό και ο αρχικός της πυρήνας ήταν έμποροι, (χαρακτηριστικό ότι και Ξάνθος και ο Σκουφάς ήταν  “αποτυχημένοι” έμποροι, ο Τσακάλωφ ήταν φοιτητής γιος φαναριωτών). Οπως κάθε επαναστατική οργάνωση από τότε, τις αρχικές ελπίδες τις διαδέχτηκε μια σκληρή προσαρμογή στην πραγματικότητα. Το 1816 όμως είχε μόλις ...20 μέλη. Ομως, το 1818 μυήθηκαν 210 άτομα και το 1819 164 κλπ (μιλάμε για τις μυήσεις “ιερέων” και όχι “αδελφοποιτών” και “συστημένων” και έχει σημασία: οι δυο τελευταίες βαθμίδες ήταν για τους “αγράμματους” ας πούμε, τους δηλαδή τους φτωχότερους).
Η ραχοκοκαλιά της παρέμεναν οι “εμποροι”. Ομως, όλο και περισσότερο βρίσκουμε στις γραμμές της και Φαναριώτες και προεστούς ακόμα και ανώτερους κληρικούς ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο. Τι ήταν αυτοί; Προκαταβολικά να πούμε ότι ο Κορδάτος στην “Κοινωνική Σημασία” ανοίγει μια κόντρα με τον Σκληρό (Το Κοινωνικον μας Ζήτημα, 1907) ο οποίος υποστήριζε ότι εξαιτίας της συμμετοχής αυτών, η επανάσταση δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί αστική. [Ο Κορδάτος δινει τη σωστή απάντηση με λάθος τρόπο].
Προεστοί, Φαναριώτες,Κλέφτες
Το 1813 ο Λόρδος Μπρούτον, Αγγλος περιηγητής, κατέθετε αυτές τις σκέψεις: Οποιαδήποτε γενικευμένη επανάσταση από τη μεριά των Ελλήνων είναι απραγματοποίητη ελλείψει ξένης βοήθειας. Γιατί παρόλο που η μεγάλη λαϊκή μάζα όπως άλλωστε και σε κάθε εξέγερση  είναι συναισθηματικά και πνευματικά έτοιμη για μια τέτοια απόπειρα, η πλειοψηφία της ανώτερης τάξης και το σύνολο του κλήρου...μοιάζουν πρόθυμοι να συγκατανεύσουν στην παρούσα κατάσταση.
Ο πατριάρχης και οι πρίγκιπες του Φαναρίου είναι πιστοί στην Υψηλή Πύλη. Οι προεστοί στις μεγάλες πόλεις και οι πιο εύποροι από τους εμπόρους θα απέφευγαν προσεκτικά οποιαδήποτε κίνηση εκτός αν ήταν σίγουροι ότι θα επωφελούνταν από μια τέτοια αλλαγή...(Σταυριανός, “Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά”, σελ. 442-443).
Το 1827 ο Αλέξανδρος Σούτσος, δημοσίευε το “Αι Πρώται Σάτυραι”. Για τον ανώτερο κλήρο γράφει:
“Βλέπεις αυτόν που ακουμβά εις μαύρον δεκανίκι/και στον λαόν ως δωρεάς μοιράζει ευλογίας!/ Είναι χονδρός Αρχιερεύς πάσης Ξηροκαμπίας/ Ως περικεφαλαίαν του το καλυμαύχιν έχει, φορεί αυτό και κακουργών ατιμωρήτως τρέχει”.
Για τους Φαναριώτες πάλι:
“Τον σβέρκον μου πλέον φαρδύν απ' του βοδιού τον είχα και τώρα μας κατάντησε λιανός ωσάν η τρίχα/ ενα αρνί στη καθησιά μπορούσα να παστρέψω και μόλις σήμερα μπορώ τρεις κότες να χωνέψω...Στο Γιάσι, τον καλόν καιρόν, όταν εδιοικούσα, τον κόσμον όλον έδερνα και τον τσαλαπατούσα/ Εκεί τους κατσιβέλους μου εγώ κάθ' εβδομάδα στο φάλαγγα τους έστρωνα όλους με την αράδα”.
Το Πατριαρχείο ήταν θεσμός της Αυτοκρατορίας. Υπεύθυνο για τις υποθέσεις των Χριστιανών, για τα δικαστήριά τους, είχε δικαίωμα να συλλέγει φόρους. Εχει σημασία να υπογραμμίσουμε ότι το Πατριαρχείο ήταν υπεύθυνο για όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Η εξουσία του έφτανε σε ΟΛΟΚΛΗΡΑ τα Βαλκάνια. Και η γλώσσα των “ιερών βιβλίων” και της λειτουργίας ήταν η αρχαϊζουσα ελληνική. Ενας φεουδαρχικός θεσμός που κληρονόμησε η Οθ. Αυτοκρατορία από το Βυζαντιο -και που στη διάρκεια του 18ου αιώνα κατάφερε να καταργήσει πχ τα Σέρβικα Πατριαρχεία.
Οι Φαναριώτες ήταν που ξεκίνησαν ως “υπάλληλοι” του Πατριαρχείου για να γίνουν και υπάλληλοι της Αυτοκρατορίας. “Μεγάλοι Δραγουμάνοι” (εξωτερικών) “Δραγουμάνοι του Στόλου” (Πολεμικό Ναυτικό), κυβερνήτες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών (εξ' ου κι οι αναφορές του Σούτσου στο “Γιάσι”, το Ιάσιο). Εγιναν όμως και έμποροι, πολύ πλούσιοι έμποροι, και ιδιοκτήτες γης.
Οι προεστοί, κοτζαμπάσηδες, δεν ήταν μόνο “ελληνικό” φαινόμενο βέβαια. Ηταν οι “κνέζοι” στα σερβικά εδάφη, οι “τζορμπατζήδες” εκεί που θα σχηματιζόταν το βουλγάρικο κράτος. Ο ρόλος τους ήταν του “διαμεσολαβητή” με την Αυτοκρατορία, συγκέντρωναν τους φόρους για παράδειγμα. Αλλά στο ελληνικό υπόδειγμα ήταν ΚΑΙ μεγάλοι γαιοκτήμονες με δεσμούς με το εμπόριο. Μην ξεχνάμε ότι  οι μεγαλοκαραβοκύρηδες σε Υδρα Σπέτσες Ψαρά ήταν ΚΑΙ προεστοί των νησιών.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι φυσικά ούτε όλοι οι Φαναριώτες μπήκαν στη Φιλική ή συμμετείχαν στην Επανάσταση, στην πραγματικότητα πολλοί λίγοι αλλά με αυξημένο βάρος, ούτε φυσικά το Πατριαρχείο και ο μηχανισμός του. Ο Πατριάρχης αφόρισε την Επανάσταση (όχι απλά τον Υψηλάντη) είχε διατάξει τους Μητροπολίτες να καταστρέψουν κάθε έργο του Ρήγα.
Η συμμετοχή των προεστών -και ανώτερου κλήρου στην Πελοπόνησο και Στερεά- είναι κάτι πιο περίπλοκο. Προφανώς “σύρθηκαν” στην εξέγερση. Ολόκληρος ο μύθος της Αγίας Λαύρας στήθηκε για να κρύψει την πραγματικότητα: ότι την επανάσταση την ξεκίνησαν οι φτωχοί, οι φτωχότεροι, έμποροι, τεχνίτες, ναυτικοί. Ομως, μήπως και στην ίδια την Γαλλική Επανάσταση, δεν συμμετείχαν στα πρώτα της τουλάχιστον φάσεις “αριστοκράτες”; μήπως και κει οι μεγάλοι έμποροι, δεν “σύρθηκαν” (κάποιοι πήγαν και με το Βασιλιά;)
Και προφανώς, μια επανάσταση χρειάζεται μια ένοπλη δύναμη, και αυτή ήταν οι πυρήνες των “κλεφτών”, “αρματωλών” (πιο πολύ στη Στερεά). Τι ήταν;
Στο βιβλίο του «Οι Κλέφτες του Μωριά» ο Γιάννης Βλαχογιάννης γράφει σχετικά με τα αίτια που δημιούργησαν τα φαινόμενο των κλεφτών: «Μέσα στις χώρες η φτώχεια γεννοβολάει το έγκλημα· στην εξοχή κάνει να φυτρώση πρώτα η ζωοκλοπή, ύστερα η φυγοδικία, και τέλος η ληστεία να θεριέψη. Ο Κλέφτης πρώτα και κύρια ήτανε ληστής, κι η ληστεία επάγγελμά τουαν τώρα ομορφαίνουμε τις πράξεις του, είναι γιατί η δημόσια αρχή που τον κατέτρεχε ήτανε ξενική κι αλλόπιστη» («Άπαντα Νεοελλήνων Κλασικών», τόμος Δ΄, σελ. 139) Είναι υπερβολική η κρίση αυτή, αλλά σημασία έχει ότι είχαν κάμποσους λογαριασμούς, όχι μόνο με την Αυτοκρατορία αλλά και τους προεστούς.
Το 1806 εξοντώθηκαν οι περισσότεροι.  Γενικά, η “εκκαθάρισή” τους πρέπει να έχει να κάνει με τους φόβους που προκάλεσε στην Υψηλή Πύλη η αποκάλυψη της συνωμοτικής δουλειάς του Ρήγα. Ομως, όπως και να χει, κάποια επεισόδια είναι χαρακτηριστικά. Ο Γιάννης Κολοκοτρώνης (αδελφός του Θεόδωρου που είχε αποφασίσει να καταφύγει στα Επτάνησα) αιχμαλώτισε και λήστεψε τον πρωτοσύγκελο και προεστό της Κυπαρισσίας Αδριανόπουλο, που μετέφερε τους υπέρ του πατριαρχείου φόρους στην Τρίπολη. Αυτό προκάλεσε γενική κατακραυγή και τον αφορισμό από το πατριαρχείο των κλεφτών, που έφθασε στην Πελοπόννησο στις αρχές του 1806 μαζί με το σουλτανικό φιρμάνι για την εξόντωσή τους.
Ολες αυτές οι δυνάμεις λοιπόν συμμετέχουν στην Επανάσταση, προσπαθούν να βάλουν τη σφραγίδα τους και στην πορεία έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Προϊον αυτών των συγκρούσεων είναι οι Εμφύλιοι Πόλεμοι του 1823-1825. Με συμμαχίες που αλλάζουν, με “συνθήματα” ρευστά, το επίδικο πάντως είναι το εξής: η ύπαρξη ενός συγκεντρωτικού κράτους, νέου τύπου, σαν το κράτος που είχε οικοδομήσει η Γαλλική Επανάσταση -ανεξάρτητα πόσο “δημοκρατικό” ήταν στην πράξη, ή πόσο εννοούσαν τις δημοκρατικές ιδέες των Συνταγμάτων του όσοι τις ψήφιζαν.
Αποτέλεσμα
Οσο περίπλοκη λοιπόν κι αν είναι η “τοιχογραφία” της Επανάστασης, το αποτέλεσμά της ήταν η δημιουργία του κράτους των αστών. Η αστική επανάσταση δεν ήρθε με το Γουδί το 1908 -άλλα πράγματα σηματοδότησε εκείνο το στρατιωτικό κίνημα. Η Επανάσταση άνοιξε το δρόμο για τον καπιταλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Οι αγρότες πήραν τη γη. Οι “εθνικές γαίες” -τα οθωμανικά κτήματα- πέρασαν πρώτα στη νομή των αγροτών -και των κλεφτών- πριν περάσουν, σταδιακά και στην τυπική ιδιοκτησία τους. Ο δεσμός με το Πατριαρχείο έσπασε, ναι, από τον Οθωνα, μοναστήρια έκλεισαν και η γη τους δημεύτηκε, οι προεστοί έχασαν την οικονομική τους δύναμη και έγιναν ανώτεροι υπάλληλοι και κομματάρχες. Αν ψάχνουμε να βρούμε μια “καθάρια” Αστική Επανάσταση δεν θα τη βρούμε ούτε καν στο πρότυπο, στη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
Δεν έχουμε λοιπόν μια “αστοτσιφλικάδικη” Ελλάδα, αλλά μια αστική. Ομως, εδώ, χρειάζεται να κάνουμε μια στάση. Πρέπει να εξηγήσουμε κάποια πράγματα. Γιατί  έχουμε το Βασίλειο των Ελλήνων υπό την “εγγύηση” των Μεγάλων Δυνάμεων -μια από αυτές η αντιδραστικότατη Τσαρική Αυτοκρατορία. Γιατί από ένα σημείο και μετά η ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας, με όλες τις διαφορετικές “εκπολιτιστικές” νοηματοδοτήσεις της, έγινε η ιδεολογία της αναβίωσης της φεουδαρχικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με την Εκκλησία μπροστά (και με το Πατριαρχείο...). Τι συνέβη;
Βαλκάνια -το βήμα που δεν έγινε
Η εποχή που προετοιμάζεται και ξεσπάει η Επανάσταση του 1821 είναι η εποχή και άλλων εξεγέρσεων στα Βαλκάνια. Η σέρβικη στο Πασαλικι του Βελιγραδίου που ξεκίνησε το 1803 και μετά από πολλές φάσεις έφτασε στην αυτονομία το 1830 (ενδιαφέρον έχει η συγκριση των κοινωνιών που διαμορφώθηκαν στο ελληνικό και το σέρβικο βασίλειο για όποιους έχουν αμφιβολία για την επικράτηση των αστών στο πρώτο). Εχουμε την εξέγερση στη Μολδοβλαχία, τις Ηγεμονίες.
Η επανάσταση του '21 εντάσσεται σε έναν συνολικό βαλκανικό ξεσηκωμό που αλλού στρεφόταν κατά της Πύλης (του Σουλτάνου) και αλλού κατά των ντόπιων αρχόντων που σε πολλές περιπτώσεις μιλούσαν ελληνικά. Το Γενάρη του 1821 για παράδειγμα όταν έχει ξεσπάσει η εξέγερση στις “παραδουνάβιες ηγεμονίες” (στη σημερινή Μολδαβία και Ρουμανία) αυτοί που μπαίνουν στο στόχαστρο είναι κυρίως Έλληνες Φαναριώτες. Ο ηγέτης της εξέγερσης Βλαντιμιρέσκου έκανε την εξής έκκληση πάνω από έθνη και πάνω από θρησκείες: Αδέρφια που ζείτε στη Βλαχία, σε όποια εθνικότητα και αν ανήκετε, κανένας νόμος δεν απαγορεύει στον άνθρωπο να απαντησει στο κακό με κακό... Ως πότε θα υποφέρουμε τους δράκους που μας τρώνε ζωντανούς, αυτούς που στέκονται από πάνω μας, τους παπάδες και τους πολιτικούς που μας πίνουν το αίμα; Ως πότε θα είμαστε σκλάβοι;
Όπως περιγράφει η ιστορικός Μπάρμπαρα Τζέλαβιτς: Μολονότι ο Βλαντιμιρέσκου επιχείρησε να διαχωρίσει τους 'καλούς' βογιάρους, που υποστήριζαν το κίνημά του, από τους άλλους, οι χωρικοί που προσχώρησαν στο κίνημα κατά χιλιάδες, δεν έκαναν τέτοιους διαχωρισμούς. Πυρπόλησαν σπίτια και σιταποθήκες και λεηλάτησαν τις περιουσίες των βογιάρων. Εκτυλισσόταν μια πραγματική κοινωνική επανάσταση... Ο Βλαντιμιρέσκου είχε ξεκινήσει μια εξέγερση μετά από συμφωνία με την προσωρινή διοίκηση της Βλαχίας και την Εταιρεία. Η έκκλησή του για υποστήριξη από τους χωρικούς έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, αλλά οι οπαδοί του είχαν κοινωνικούς παρά εθνικούς ή πολιτικούς στόχους.
Ομως, ξέρουμε ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Φιλικής που μπήκε εκεί για να ξεκινήσει την Επανάσταση, έσφαξε τον Βλαντιμηρέσκου. Αυτό σφράγισε τη μοίρα του εγχειρηματός του, αλλά η σημασία είναι γενικότερη.
Εικοσιτρία χρόνια πριν, ο Ρήγας Φεραίος καλούσε σε μια παμβαλκανική εξέγερση. Βάσιζε το πολιτευμά του στα Συντάγματα του 1793 και του 1795. Στη διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφέρει στο άρθρο 34:
"Οταν ένας μόνος κάτοικος του βασιλείου τούτου αδικηθεί, αδικείται ή πολεμείται κάθε πολίτης, διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπεί ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δε με μέλει, διότι εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου, αλλ΄ εγώ πολεμούμαι, όταν η τάδε χώρα πάσχη ως μέρος του όλου που είμαι, ο Βούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο Ελλην, και τούτος πάλι δι΄ εκείνον, και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και τον Βλάχον".
Ομως, η γλώσσα της “Ελληνικής Δημοκρατίας” θα ήταν η ελληνική. Είναι αλήθεια ότι ο Ρήγας δεν ξεκαθαρίζει τη μορφή της “αδιαιρέτου” Δημοκρατίας. Είναι μεγάλο άλμα, όμως, η κατηγορία ότι αυτό που οραματιζόταν ήταν μια “ελληνική αυτοκρατορία” (η λέξη αυτοκρατορία ή βασίλειο στα κείμενά του έχει την έννοια του κράτους) ή την αναβίωση της Βυζαντινής (το Βυζάντιο αποκαταστάθηκε στο οπλοστάσιο του εθνικισμού πολλές δεκαετίες αργότερα). Το βασικό που πρέπει να κρατήσουμε είναι τι ήθελε ο Ρήγας: παμβαλκανική εξέγερση, γιατί αντιλαμβανόταν τα Βαλκάνια ως ενιαίο χώρο.
Αυτό το δρόμο δεν τον ακολούθησαν οι ελληνες αστοί.  Ο Κορδάτος, καταγράφει μια ενδιαφέρουσα σύγκρουση στη Πέστη του 1790-1791. Για τον έλεγχο των “Ανατολικών” εκκλησιών και σε ποια γλώσσα θα γίνονται οι λειτουργίες. (Ο Ρήγας κλπ, σελ. 33). τα τσακώματα αυτά δεν ήταν τυχαία, μα αντικαθρέπτιζαν τις πρώτες αντιθέσεις ανάμεσα στις δυο μπουρζουαζίες, που όσο κι αν δεν πήραν έκταση, εμπόδισαν όμως, την άμεση συνεργασία και συμμαχία των δυο λαών...
Ελληνες εμποροι, έλληνες Φαναριώτες, έλληνες παπάδες, σε ένα μωσαϊκό λαών και θρησκειών. Μπορούσαν να εξαπολύσουν ένα γενικευμένο πόλεμο των χωρικών χριστιανών και  μουσουλμάνων, βλάχων, σλάβων κλπ; Οι Γάλλοι αστοί (και οι Αγγλοι πριν απ' αυτούς) είχαν πίσω τους αιώνες εξέλιξης  οπου τα οικονομικά τους δικτυα ομογενοποίησαν διαφορετικούς πληθυσμούς γλωσσικά για παράδειγμα. Στα Βαλκάνια αυτό δεν υπήρχε. Και οι έλληνες αστοί, οι έμποροι, οι διανοούμενοι, δεν είχαν καμιά όρεξη να ριχτούν στο άγνωστο. Ο δρόμος του Ρήγα παρέμεινε ανεξερεύνητος.
Το αποτέλεσμα ήταν η επιβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια για ένα αιώνα ακόμα και η διαμόρφωση κρατών όπου οι άρχουσες τάξεις με αγκαλιά τις δυναστείες διεκδικούσαν την κυριαρχία ανασταίνοντας τις “δόξες” μακρινών εποχών στηριγμένες στη διπλωματία και τις μηχανοραφίες των μεγάλων δυνάμεων. Το κόστος το περιγράφει ο Τρότσκι στα κείμενά του για τους Βαλκανικούς Πολέμους. Παρεμπόδιση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων -δηλαδή του ίδιου του καπιταλισμού- και ένα λουτρό αίματος με τις εθνοκαθάρσεις. Ο Λένιν είχε δίκιο όταν σχολίαζε ότι το “έργο” των Βαλκανικών Πολέμων θα μπορούσε να το κάνει πολύ φτηνότερα σε αίμα και δάκρυα η εξέγερση από τα κάτω.
Το σοσιαλιστικό κίνημα πήρε αργότερα ό,τι καλύτερο είχε να προσφέρει η παράδοση του Ρήγα προβάλλοντας το αίτημα της Βαλκανικής Δημοκρατικής Ομοσπονδίας, της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής αργότερα για τα διεθνιστικά κομμουνιστικά κόμματα στη δεκαετία του '20.
Για μας σήμερα, που θέλουμε να μιλάμε από την οπτική γωνία των ιστορικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, το δίδαγμα του 1821 τουλάχιστον σε αυτό το επίπεδο είναι αδιαμφισβήτητο: Οποιος μισοκάνει μια επανάσταση σκάβει το λάκκο του, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα και κανένα υλικό συμφέρον όπως είχαν οι αστοί του 19ου αιώνα  όταν έκαναν εκείνες τις επιλογές, να βάλουμε το έθνος πάνω από την τάξη και να “μισοκάνουμε” μια επανάσταση.
*εισήγηση σε εκδήλωση ομάδας ιστορικού προβληματισμού ΑΝΤΑΡΣΥΑ, 20/3/12