Τι είναι ο καπιταλισμός;

Η τελική αιτία όλων των πραγματικών κρίσεων παραμένει πάντα                                            

η φτώχεια και ο περιορισμός της κατανάλωσης των μαζών                                     

(Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τόμος Γ΄, σελ. 160,                                                          

εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή)

Μια από τις πρώτες διαπιστώσεις του Νίκου Μπογιόπουλου, στο τελευταίο του βιβλίο Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε, είναι ότι οι εκμεταλλευτικές σχέσεις και το κυνηγητό του κέρδους μειώνουν διαρκώς τη δυνατότητα των εργαζόμενων ν’ απορροφούν τα συνεχώς αυξανόμενα προϊόντα. Πρόκειται για την ίδια, ακατάπαυστα αναπαραγόμενη αντίφαση της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας:

    Οι εργάτες σαν αγοραστές εμπορευμάτων έχουν μεγάλη σημασία για την αγορά. Η κεφαλαιοκρατική όμως κοινωνία έχει την τάση να περιορίζει στο κατώτατο όριο την τιμή του εμπορεύματός τους (της εργατικής δύναμης) όταν αντικρίζει τους εργάτες σαν πουλητές [Καρλ Μαρξ, Κεφάλαιο, τόμος Β΄, σελ. 134].

    Όπως είχε τονίσει ο Λένιν (Άπαντα, τόμος 4, σελ. 161-163), η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωση, που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό, συνίσταται στην ταχύτατη αύξηση της παραγωγής, με απεριόριστες τάσεις διεύρυνσης λόγω του συναγωνισμού, ενώ αντίθετα, η ατομική κατανάλωση, «όταν αυξάνει, αυξάνει εξαιρετικά αργά. Η προλεταριακή κατάσταση των λαϊκών μαζών δε δίνει τη δυνατότητα να αυξάνει γοργά η ατομική κατανάλωση».

    Ο εθνικός πλούτος αυξάνεται παράλληλα με την αύξηση της λαϊκής αθλιότητας, αφού οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύσσονται δίχως αντίστοιχη αύξηση της λαϊκής κατανάλωσης. Την εξόφθαλμη αυτή αντίθεση, οι αστοί οικονομολόγοι την άφηναν κρυμμένη, ή την ομολογούσαν, υποκρινόμενοι όμως ότι η παραγωγή ακολουθεί την κατανάλωση!

    Έτσι, κορδώνονταν που, σαν καλόκαρδοι και μεγάθυμοι δανειστές, πρόσφεραν μόνο και μόνο «καταναλωτικά δάνεια, στεγαστικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες, διακοποδάνεια, φοιτητοδάνεια μέχρι και… γαμοδάνεια για το μήνα του μέλιτος» (Μπογιόπουλος, Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε, σ. 47, εκδόσεις Λιβάνη).

    Όμως η διόγκωση του κεφαλαίου ξεπερνούσε τις δυνατότητες αξιοποίησής του, δηλαδή η παραγωγική του τοποθέτηση δεν επέφερε αύξηση του ποσοστού κέρδους.  Κάποια στιγμή μάλιστα, η κρίση υπερσυσσώρευσης μετατράπηκε σε κρίση αναπαραγωγής του κεφαλαίου. 

    Κάτι αναμενόμενο, εφόσον οι 200 μεγαλύτερες επιχειρήσεις που ελέγχουν το 25% της παγκόσμιας δραστηριότητας απασχολούν λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Ενώ το 2000, οι πωλήσεις των 200 αυτών επιχειρήσεων υπερέβαιναν σε αξία τις οικονομίες 180 (και άνω) χωρών στον κόσμο.

    Κρίση αναπαραγωγής λοιπόν. Πράγμα που σημαίνει ότι κάθε κεϋνσιανή πολιτική παραμένει ανεφάρμοστη για όσο καιρό «το ποτάμι πίσω δεν γυρνά».

    Επικαλούμενοι την κρίση, οι παγιωμένοι πολιτικοί σχηματισμοί θα μας επιφυλάσσουν όλο και κάτι χειρότερο από τη μακρόχρονη λιτότητα. Για να το πετύχουν αυτό, οι θιασώτες του καπιταλισμού θα πρέπει να επιμένουν όμως ταυτόχρονα, ότι τα συμπτώματα της κρίσης είναι τα αίτιά της.

    Για παράδειγμα, η σήψη και ο παρασιτισμός (π.χ. το γεγονός ότι το 2008 τα παράγωγα διεθνώς αναλογούσαν στο 976% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος) είναι προϊόν της καπιταλιστικής ανάπτυξης στο μονοπωλιακό της στάδιο, προϊόν της μετοχικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, προϊόν της σύμφυσης βιομηχανικού-τραπεζικού κεφαλαίου, δηλαδή του χρηματιστικού κεφαλαίου.    

    Το 1960 η αναλογία του ΑΕΠ μεταξύ των χωρών που αντιπροσωπεύανε το 20% του πλουσιότερου τμήματος της ανθρωπότητας κι εκείνων που αποτελούσαν το 20% του φτωχότερου τμήματος ήταν 30/1. Το 1989 είχε φτάσει το 60/1.

    Αλλά τα ίδια στοιχεία του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών αποκαλύπτουν ότι η αναλογία των εισοδημάτων μεταξύ του 20% των πλουσιότερων και του 20% των φτωχότερων ανθρώπων για την ίδια χρονιά ήταν 140:1 και όχι 60:1 (Μπογιόπουλος, Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε, σ. 99, εκδόσεις Λιβάνη).

    Στις ΗΠΑ, η αναλογία του εισοδήματος μιας μέσης οικογένειας λευκών προς μια μέση οικογένεια μαύρων είναι 2 προς 1. Στην ίδια χώρα, ο μέσος όρος των εσόδων των ανώτερων εισοδηματικά τάξεων είναι κατά 400 φορές μεγαλύτερος από το μέσο όρο των αποδοχών των εργαζόμενων στρωμάτων. Οι ΗΠΑ κατέχουν την 43^η θέση στην παγκόσμια κατάταξη αντιμετώπισης της παιδικής θνησιμότητας, ενώ οι 500 πλουσιότεροι Γάλλοι καταβροχθίζουν ποσά που αντιστοιχούν στο 30% των συνολικών αμοιβών που λαμβάνουν τα 24 εκατομμύρια των εργαζόμενων της χώρας.

    Οι πλούσιοι παραμένουν ανενόχλητοι, κάνοντας χρήση της λεγόμενης μακιαβελικής νοημοσύνης, σύμφωνα με την οποία «οι άνθρωποι κρίνουν, γενικά, περισσότερο με τα μάτια παρά με το μυαλό. Γιατί μπορεί να βλέπει ο καθένας, αλλά καταλαβαίνουν λίγοι. Ο καθένας βλέπει κείνο που φαίνεσαι, λίγοι καταλαβαίνουν εκείνο που είσαι».

    Κάπως έτσι συμβαίνει να υποφέρουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι, αν και «σε λιγότερο από μια δεκαετία (1990-2000) το Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν διπλασιάστηκε και ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου τριπλασιάστηκε».

    Οι καταθέσεις των αρπακτικών μόνο στα νησιά Καϊμάν υπολογίζεται ότι ανέρχονται στα 1,4 τρις δολάρια. Ενώ, σύμφωνα με το Forbes, περίπου 20 τρις δολάρια είναι κατατεθειμένα σε τράπεζες που εδρεύουν σε φορολογικούς παραδείσους.

    Όσο για την εφημερίδα Guardian, σημειώνει ότι «σύμφωνα με μια συντηρητική εκτίμηση, το ένα τρίτο του παγκόσμιου πλούτου διατηρείται σε φορολογικούς παραδείσους, όπου πραγματοποιείται το 80% των διεθνών τραπεζικών συναλλαγών» (Μπογιόπουλος, Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε, σ. 105, εκδόσεις Λιβάνη).

    Σύμφωνα μάλιστα με τη διεθνή οργάνωση Διαφάνεια, ο τζίρος της διαφθοράς το 2010 υπολογίστηκε σε περίπου 1 τρις δολάρια ετησίως. Το ποσό αυτό δεν αποτελεί παρά το 0,5% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου. Σίγουρα δεν αντιπροσωπεύει τα πραγματικά ποσά που υπεξαιρούν, ιδιοποιούνται και κατακλέβουν καθημερινά άνθρωποι σαν τον Μπερλουσκόνι, τον κουμπάρο του Κράξι. Ούτε συνυπολογίζονται τα πραγματικά υπερκέρδη που πραγματοποιούν όσοι εξυπηρετούνται από τα καθεστωτικά πολιτικά κόμματα και τους ανθρώπους τους, π.χ. τον Τσουκάτο και τον Μαντέλη.

    Η Goldman Sachs, η Citigroup, η JP Morgan και άλλες τράπεζες και επιχειρήσεις, χρηματοδοτούν ανελλιπώς και τους δύο αντίπαλους υποψήφιους του αμερικάνικου δικομματισμού. Από την άλλη μεριά, ο κ. Ομπάμα, ανταμείβει την JP Morgan διορίζοντας τον πρώην πρόεδρό της Ουίλιαμ Ντέιλι προσωπάρχη στον Λευκό Οίκο.

    Οι πολεμικές και αεροπορικές βιομηχανίες Boeing, Lockheed, και Northorp Grumman αντιπροσωπεύονται με πρώην συμβούλους ή διευθυντές τους στην αμερικάνικη κυβέρνηση. Οι πετρελαϊκές εταιρείες Halliburton, Chevron, ExxonMobil, το ίδιο, ενώ η Chevron χαρίζει στην Κοντολίζα Ράιζ το προνόμιο να φέρει ένα δεξαμενόπλοιό της το δικό της όνομα.

    Αλλά και η ισπανική Telefonica, η Vivendi, η γερμανική RWE και η Philips, συνηθίζουν να προσλαμβάνουν πρώην πολιτικούς της ΕΕ. Το ίδιο συμβαίνει και με τα δικηγορικά γραφεία Clifford Chance, Freshfields, Gide Loyrette Nouel. Ενώ μια εκλεκτή καλεσμένη της Λέσχης Μπίλντεμπεργκ ήταν η αντιπρόεδρος της Κομισιόν, αρμόδια για θέματα ελεύθερου ανταγωνισμού, Neelie Kroes, η οποία είχε διατελέσει μέλος του ΔΣ σε 43 πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις.