Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά

Λεονάρδο Παδούρα: 

Απολαυστικό ανάγνωσμα

Ένα πολιτικό και ιστορικό μυθιστόρημα γύρω από τη δολοφονία του Τρότσκι γραμμένο από ένα κουβανό συγγραφέα αποτελεί από μόνο του μια ενδιαφέρουσα έκδοση και αφορμή για πολιτική συζήτηση. Το γεγονός ότι το βιβλίο του Λεονάρδο Παδούρα "Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά" εξαντλήθηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες είναι ένας ακόμη λόγος να ασχοληθούμε με αυτό, αλλά αποτελεί και μια ακόμη απόδειξη ότι σε μια περίοδο κρίσης και αντίστασης όλο και περισσότερος κόσμος ψάχνει απαντήσεις στην ιστορία και γοητεύεται από τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις του 20ού αιώνα.
Με αφορμή τη δολοφονία του Τρότσκι (στις 20 Αυγούστου 1940) από τον σταλινικό πράκτορα Ραμόν Μερκαντέρ, ο Παδούρα ξεδιπλώνει την ιστορία του σε τρεις παράλληλες και αλληλοτεμνόμενες αφηγήσεις. Καταρχήν ακολουθεί τον Τρότσκι από την οριστική του εξορία εκτός Σοβιετικής Ένωσης τον Ιανουάριο του 1929 μέχρι το τέλος της ζωής του στο Μεξικό, παρακολουθώντας με ιστορική ακρίβεια όλες τις πολιτικές μάχες που έδωσε την δεκαετία του ’30 απέναντι στο σταλινισμό, την άνοδο του φασισμού και το σφαγείο του Β’ παγκοσμίου πολέμου, καθώς και τη μάχη της προσωπικής και οικογενειακής του επιβίωσης. Ο δεύτερος άξονας του βιβλίου είναι η ζωή του δολοφόνου του Τρότσκι, Ραμόν Μερκαντέρ, που από νεαρός μαχητής του ισπανικού εμφύλιου στρατολογείται ως πράκτορας στις μυστικές υπηρεσίες του Στάλιν, εκπαιδεύεται για να δολοφονήσει τον Τρότσκι και αφού πετύχει την αποστολή του μένει 20 χρόνια φυλακισμένος στο Μεξικό, αρνούμενος να ομολογήσει ότι εκτελούσε τις εντολές της Μόσχας. Η τρίτη ιστορία που παρακολουθούμε είναι αυτή του Ιβάν, ενός κουβανού συγγραφέα που προσπαθεί να επιβιώσει στην Κούβα του εμπάργκο και γίνεται ο αφηγητής της ιστορίας. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και παράλληλα με τις ζωές των ηρώων ξετυλίγονται μεγάλα ιστορικά γεγονότα όπως η ισπανική επανάσταση, οι δίκες της Μόσχας, η άνοδος των Ναζί, ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, η Κούβα του Κάστρο, ακόμη και η άνοιξη της Πράγας. Αν σε αυτά προσθέσουμε τις λογοτεχνικές αρετές του συγγραφέα, τη βαθειά γνώση και την ακριβή αποτύπωση και τοποθεσιών και κουλτούρων, την διεισδυτική απόδοση των χαρακτήρων καθώς και ότι καταφέρνει να κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, τότε μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί ένα απολαυστικό ανάγνωσμα, παρά τις 680 πυκνογραμμένες σελίδες του.
Το κόκκινο νήμα που συνδέει όλες τις ζωές των ηρώων του βιβλίου είναι ότι όλοι τους υπήρξαν θύματα του σταλινισμού. Ο Τρότσκι κυνηγιέται με μανία και τελικά δολοφονείται, ο Ιβάν σταματάει να γράφει γιατί λογοκρίνεται από το καθεστώς, πέφτει σε κατάθλιψη και χάνει τον αδερφό του γιατί δήλωσε δημόσια πως είναι ομοφυλόφιλος. Αλλά και ο ίδιος ο Μερκαντέρ παρουσιάζεται ως θύμα των δολοπλοκιών και των σχεδιασμών της εκάστοτε ηγεσίας της Μόσχας (που ίσως αποτελεί και τη μεγαλύτερη έκπληξη του βιβλίου). Ο Παδούρα είναι κάτι παραπάνω από καταπέλτης απέναντι στα εγκλήματα, τις προδοσίες και τον κυνισμό του Στάλιν και των επιγόνων του: από την προδοσία της ισπανικής επανάστασης, τις δίκες της Μόσχας, το σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, την κατασυκοφάντηση του Τρότσκι, ως τις εκκαθαρίσεις του Χρουτσώφ και την καταστολή της άνοιξης της Πράγας. Ταυτόχρονα αποκαλύπτει τη μίζερη και καταπιεστική καθημερινότητα του "υπαρκτού σοσιαλισμού", είτε στη Μόσχα του Ψυχρού πολέμου, είτε στην Κούβα του Κάστρο. Όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά λέει: "θέλησα να χρησιμοποιήσω την ιστορία της δολοφονίας του Τρότσκι για να πραγματευτώ τη διαστροφή της μεγάλης ουτοπίας του 20ού αιώνα, αυτής της διαδικασίας στην οποία πολλοί επένδυσαν τις ελπίδες τους και τόσοι από μας έχουμε χάσει όνειρα, χρόνια, ακόμα και αίμα και ζωή".
Το γεγονός ότι ένας κουβανός συγγραφέας που ανακάλυψε τον Τρότσκι μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ γράφει ένα βιβλίο που τον αποκαθιστά απέναντι στη συστηματική λάσπη που είχε φάει επί δεκαετίες είναι από μόνο του σημαντικό βήμα, έστω και αν ο Παδούρα δυσπιστεί τελικά για το αν ο Τρότσκι είναι διαφορετικός από τον Στάλιν. Και γι’ αυτό ο Παδούρα παρόλη τη διεισδυτικότητα του στην περιγραφή της "διαστροφής" δεν απαντάει στο γιατί, ούτε επιχειρεί να προτείνει κάποια εναλλακτική λύση παρόλο που θέτει εύστοχα ερωτήματα.
Σήμερα που χιλιάδες αγωνιστές στην Ελλάδα και όχι μόνο δίνουν τη μάχη ενάντια στην κρίση του καπιταλισμού και αναζητούν την εναλλακτική λύση στον παραλογισμό αυτού του συστήματος είναι ενθαρρυντικό το ότι ανακαλύπτουν μαζικά τον Τρότσκι και αναρωτιούνται τι είδους κοινωνία ήταν το ανατολικό μπλοκ. Γι’ αυτό και το καλύτερο συμπλήρωμα στη μελέτη αυτού του μπεστ σέλερ είναι δύο βιβλία του Τόνι Κλιφ: η τετράτομη πολιτική βιογραφία του Τρότσκι και ο Κρατικός Καπιταλισμός. Το πρώτο εξηγεί πως ο Τρότσκι δεν ήταν απλώς ένα από τα εκατομμύρια θύματα του Στάλιν, αλλά ο υπερασπιστής της Οκτωβριανής Επανάστασης απέναντι στη σταλινική αντεπανάσταση. Το δεύτερο αναλύει μαρξιστικά τη φύση των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού όχι μόνο για να ξεκαθαρίσει ότι δεν έχουν σχέση ούτε με τον Οκτώβρη ούτε και με το σοσιαλισμό, αλλά και για να εξηγήσει το ρόλο της σταλινικής γραφειοκρατίας ως μίας νέας άρχουσας τάξης. Κυρίως όμως γιατί μπορούν να εξηγήσουν ότι η ήττα της ρώσικης επανάστασης και η επικράτηση του σταλινισμού δεν ήταν μονόδρομος ούτε η αναπόφευκτη κατάληξη κάθε επανάστασης, αλλά αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών και πολιτικών μαχών, κρατώντας έτσι ζωντανό το όραμα μιας άλλης κοινωνίας απέναντι στο σφαγείο του καπιταλισμού.