Ο Μαρξ έκανε λάθος για τον κομμουνισμό. Εκεί που ήταν προφητικά σωστός ήταν στην αντίληψή του για την επανάσταση του καπιταλισμού.
Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να πιστεύουν πως ο Καρλ Μαρξ είχε δίκιο, γεγονός που εμφανίζεται ως παρενέργεια στην οικονομική κρίση. Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος, οικονομολόγος και επαναστάτης του 19ου αιώνα πίστευε πως ο καπιταλισμός είναι ασταθής στη βάση του.Ο καπιταλισμός εμπεριέχει την τάση μεγάλων εκρήξεων ανάπτυξης και ύφεσης και, μακροπρόθεσμα, νομοτελειακά θα καταστραφεί. Ο Μαρξ χαιρέτιζε την αυτοκαταστροφή του καπιταλισμού. Ήταν πεπεισμένος πως μία λαϊκή επανάσταση θα λάμβανε χώρα και θα έφερνε ένα κομμουνιστικό σύστημα σε λειτουργία το οποίο θα ήταν πιο παραγωγικό και πολύ πιο ανθρώπινο.Ο Μαρξ έκανε λάθος για τον κομμουνισμό. Εκεί που ήταν προφητικά σωστός ήταν στην αντίληψή του για την επανάσταση του καπιταλισμού. Δεν είναι μόνο η ενδημική αστάθεια του καπιταλισμού την οποία κατανόησε και σε ό,τι αφορά το θέμα αυτό ήταν πολύ πιο διορατικός από τους περισσότερους οικονομολόγους της εποχής του και της δικής μας.
Πιο εύστοχα ο Μαρξ κατάλαβε πως ο καπιταλισμός καταστρέφει την ίδια του την κοινωνική βάση - την καθημερινότητα της μεσαίας τάξης. Η μαρξιστική ορολογία για την μπουρζουαζία και το προλεταριάτο φαντάζει αρχαϊκή.
Όταν υποστήριζε πως ο καπιταλισμός θα βυθίσει τις μεσαίες τάξεις σε μία επισφαλή κατάσταση παρόμοια με αυτή στην οποία βρίσκονταν οι εργάτες της εποχής του, ο Μαρξ προέβλεπε την αλλαγή στον τρόπο της δικής μας ζωής που εμείς μόλις τώρα ξεκινάμε να αντιλαμβανόμαστε και να αγωνιζόμαστε για να αντεπεξέλθουμε.
(…)
Στον καπιταλισμό του 19ου αιώνα ο πολύς κόσμος δεν είχε τίποτα. Ζούσαν πουλώντας την εργασία τους και, όταν οι αγορές πήραν την κατιούσα, αντιμετώπιζαν δύσκολες στιγμές. Αλλά με την εξέλιξη του καπιταλισμού, όπως λένε οι υποστηρικτές του, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από αυτόν.
Η εκπλήρωση προσδοκιών για καριέρα δεν θα είναι πλέον προνόμιο των λίγων. Οι άνθρωποι δεν θα αγωνίζονται πια μήνα με τον μήνα και δεν θα ζουν με την ανασφάλεια του μισθού. Προστατευμένοι πια από τις αποταμιεύσεις, από ένα σπίτι που θα τους ανήκει και από μία αξιοπρεπή σύνταξη, θα είναι σε θέση να σχεδιάσουν τις ζωές τους δίχως φόβο. Με την ανάπτυξη της δημοκρατίας και την εξάπλωση του πλούτου κανείς δεν χρειάζεται να είναι αποκλεισμένος από τον τρόπο ζωής της μπουρζουαζίας. Ο καθένας μπορεί να ανήκει στη μεσαία τάξη.
Στην πραγματικότητα στη Βρετανία, τις ΗΠΑ και πολλές άλλες ανεπτυγμένες χώρες τα προηγούμενα 20 ή 30 χρόνια συνέβαινε το αντίθετο. Ασφάλεια στην εργασία δεν υπήρχε, οι τέχνες και τα επαγγέλματα του παρελθόντος εξαφανίζονταν σε μεγάλο βαθμό και η διά βίου σταδιοδρομία αποτελούσε ανάμνηση.
Αν οι άνθρωποι κατέχουν κάποιον πλούτο, αυτός είναι τα σπίτια τους, αλλά οι τιμές των κατοικιών δεν αυξάνονται πάντα. Όταν υπάρχει οικονομική στενότητα, όπως υπάρχει σήμερα, οι τιμές παραμένουν στάσιμες για χρόνια. Μια φθίνουσα μειονότητα μπορεί να βασίζεται σε κάποια σύνταξη με την οποία θα μπορεί να ζει άνετα και λίγοι είναι εκείνοι που έχουν σημαντικές καταθέσεις.
Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ζουν μέρα με τη μέρα χωρίς να ξέρουν τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης πίστευαν πως οι ζωές τους θα εξελίσσονταν ομαλά. Όμως πλέον δεν είναι εφικτό να βλέπουμε τη ζωή ως μία σειρά από στάδια που το καθένα είναι ένα βήμα πιο πάνω. Κατά τη διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής, η σκάλα έχει φάει κλωτσιά και για έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων στη μεσαία τάξη η ύπαρξή τους δεν ενέχει καμιά φιλοδοξία.
Ο καπιταλισμός στην εξέλιξή του έχει επιστρέψει τους περισσότερους ανθρώπους σε μία νέα έκδοσης επισφαλούς ύπαρξης παρόμοιας με των προλεταρίων της εποχής του Μαρξ. Τα εισοδήματά μας είναι πολύ υψηλότερα και σε ένα βαθμό προφυλασσόμαστε από τα σοκ από όσα απομένουν από το μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας.
Αλλά έχουμε πολύ λίγο πραγματικό έλεγχο στις ζωές μας και η αβεβαιότητα με την οποία ζούμε χειροτερεύει από πολιτικές σχεδιασμένες για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοπιστωτική κρίση. Τα μηδενικά επιτόκια σε συνδυασμό με την αυξανόμενες τιμές σημαίνει πως τα χρήματά σου έχουν αρνητική απόδοση και με την πάροδο του χρόνου το κεφάλαιό σου διαβρώνεται.
Η κατάσταση πολλών νεότερων ανθρώπων είναι ακόμη χειρότερη. Για να αποκτήσεις τις δεξιότητες που χρειάζεσαι πρέπει να χρεωθείς. Δεδομένου του ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να επανεκπαιδευτείς, θα έπρεπε να προσπαθήσεις να αποταμιεύσεις, αλλά, όταν είσαι χρεωμένος από την αρχή, η επανεκπαίδευση είναι το τελευταίο πράγμα που μπορείς να κάνεις. Ανεξαρτήτως ηλικίας, η προοπτική που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα είναι μια ζωή στην ανασφάλεια.
Ανάληψη ρίσκου
Την ίδια ώρα, ενώ έχει απογυμνώσει τους ανθρώπους από την ασφάλεια της αστικής ζωής, μετατρέπει και το είδος του ανθρώπου που ζούσε ανάλογα σε παρωχημένο. (…)
Αλλά το μεγαλύτερο γεγονός είναι πως η ελεύθερη αγορά λειτουργεί υπονομευτικά για τις αρετές που διατηρούν την αστική ζωή.
Όταν οι αποταμιεύσεις τελειώνουν, η λιτότητα είναι καταστροφικός δρόμος. Εκείνος που δανείζεται πολλά και δεν φοβάται να δηλώσει πτώχευση είναι εκείνος που επιβιώνει και συνεχίζει να ευημερεί. (…)
Προσβλέποντας σε ένα μέλλον όπου η αγορά διαπερνά κάθε φάση της ζωής, ο Μαρξ έγραψε στο “Κομμουνιστικό Μανιφέστο”: “Kάθε τι σταθερό και ακίνητο κλονίζεται».
Για κάποιον που ζει στην αρχές τις βικτωριανής Αγγλίας - το “Μανιφέστο” εκδόθηκε το 1848 - αυτή ήταν μία εκπληκτικά διορατική παρατήρηση. (...) Ενάμιση αιώνα αργότερα βρισκόμαστε στην κατάσταση την οποία προέβλεψε, όπου η ζωή όλων είναι πειραματική και προσωρινή, με την ξαφνική καταστροφή προ των πυλών.
Ελάχιστοι είναι εκείνοι που έχουν συσσωρεύσει τεράστιο πλούτο, αλλά ακόμη κι αυτός έχει μία παροδική, σκιώδη ποιότητα. (….)
Σήμερα δεν υπάρχει καταφύγιο ασφαλείας. Οι μεταβολές της αγοράς είναι τέτοιες που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα έχει αξία τα επόμενα χρόνια.
Αυτή η κατάσταση συνεχούς αναταραχής είναι η μόνιμη επανάσταση του καπιταλισμού και νομίζω πως θα παραμείνει σε όποιο ρεαλιστικό μελλοντικό σχηματισμό. Αποτελούμε απλά μέρος μίας χρηματοοικονομικής κρίσης που θα φέρει τα πάνω κάτω.
Νομίσματα και κυβερνήσεις θα καταποντιστούν μαζί με τμήματα του χρηματοπιστωτικού συστήματος που πιστεύαμε πως ήταν ασφαλή. Οι κίνδυνοι που απείλησαν να παγώσουν την παγκόσμια οικονομία μόλις τρία χρόνια πριν δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Έχουν απλώς μετακινηθεί σε επίπεδο κρατών.
Ό,τι και να μας λένε οι πολιτικοί για την ανάγκη περιορισμού του ελλείμματος, το χρέος έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που δεν είναι δυνατόν να αποπληρωθεί. Είναι σχεδόν σίγουρο πως το χρέος θα πληθωριστεί, μια διαδικασία που θα είναι επώδυνη και εξαθλιωτική για πολλούς.
Το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι περισσότερη αναταραχή ή κάτι ακόμη μεγαλύτερο. (…)
Ο καπιταλισμός έχει οδηγήσει σε μια επανάσταση, αλλά όχι σε εκείνη που ήλπιζε ο Μαρξ. Ο φλογερός Γερμανός στοχαστής μισούσε την αστική ζωή και ήθελε να την καταστρέψει ο καπιταλισμός. Όπως ακριβώς προέβλεψε, η αστική ζωή έχει πια καταστραφεί.
Αλλά δεν ήταν ο κομμουνισμός που το έφερε εις πέρας. Ο καπιταλισμός ήταν που σκότωσε την μπουρζουαζία.
(Ο Τζον Γκρέι είναι Βρετανός πολιτικός φιλόσοφος και συγγραφέας, έχει διατελέσει καθηγητής Eυρωπαϊκής Πολιτικής Σκέψης στο London School of Economics)
METAΦΡΑΣΗ: ANAΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑΜΑΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου