Γράφοντας την αλήθεια

Bertolt Brecht - Γράφοντας την αλήθεια

Bertolt Brecht

Γράφοντας την αλήθεια. Πέντε δυσκολίες

Σήμερα, όποιος θέλει να καταπολεμήσει το ψέμμα και την άγνοια και να γράψει την αλήθεια πρέπει να ξεπεράσει τουλάχιστο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράψει την αλήθεια όταν η αλήθεια παρεμποδίζεται από παντού· την οξύνοια να την αναγνωρίσει, αν και παντού κρύβεται· την ικανότητα να την χειραγωγήσει ως όπλο· την κρίση ώστε να επιλέξει αυτούς στα χέρια των οποίων η αλήθεια θα είναι αποτελεσματική· και την πανουργία που χρειάζεται για να εξαπλώσει την αλήθεια ανάμεσα σε τέτοια άτομα. Αυτά είναι δυσθεώρητα προβλήματα για συγγραφείς που ζουν υπό καθεστώς φασισμού, αλλά υφίστανται επίσης για αυτούς που έφυγαν ή εκδιώχθηκαν· υφίστανται επίσης για συγγραφείς που εργάζονται σε χώρες όπου επικρατεί η πολιτική ελευθερία.

1. Το θάρρος να γράψεις την αλήθεια

Φαίνεται αυτονόητο ότι όποιος γράφει πρέπει να γράφει την αλήθεια με την έννοια ότι δεν πρέπει να καταστέλλει ή να αποκρύπτει την αλήθεια ή να γράφει κάτι ενσυνείδητα ψευδές. Δεν θα πρέπει να τρέμει μπροστά στους ισχυρούς ούτε να προδίδει τους αδύναμους.Βέβαια είναι πολύ δύσκολο να μην τρέμεις μπροστά στους ισχυρούς και είναι αποδοτικό να προδίδεις τους αδύναμους. Το να δυσαρεστείς τους έχοντες σημαίνει να γίνεσαι μη έχων. Το να αποκηρύττεις την πληρωμή για την εργασία μπορεί να είναι το ίδιο πράγμα με το να εγκαταλείπεις την εργασία, και το να απορρίπτεις τη φήμη όταν σου προσφέρεται από τους ισχυρούς μπορεί να σημαίνει να την απορρίπτεις δια παντός. Αυτό θέλει θάρρος. Οι καιροί ακραίας καταστολής είναι συνήθως καιροί που γίνεται πολύ συζήτηση για ευγενή και υψιπετή θέματα. Σε τέτοιους καιρούς θέλει θάρρος για να γράψεις για ταπεινά και αγενή θέματα όπως το φαγητό και η στέγη για τους εργάτες. Όταν κάθε είδους τιμής ραίνεται πάνω στους χωρικούς, θέλει θάρρος να γράψεις για τις μηχανές και τον καλό σπόρο που θα ελάφραιναν την κατά τα άλλα "τιμημένη" τους εργασία. Όταν κάθε ραδιοσταθμός ουρλιάζει ότι ένας άνθρωπος χωρίς γνώση και παιδεία είναι καλύτερος από έναν άνθρωπο που μελέτησε, θέλει θάρρος για να ρωτήσεις: καλύτερος για ποιον; Όταν μιλάνε για τέλειες και ατελείς φυλές, θέλει θάρρος για να ρωτήσεις αν δεν είναι η πείνα και η άγνοια και ο πόλεμος που παράγουν δυσμορφίες.

Και χρειάζεται επίσης θάρρος για να πεις την αλήθεια για τον εαυτό σου, για τη δική σου ήττα. Πολλοί από τους κυνηγημένους χάνουν την ικανότητά τους να δουν τα λάθη τους. Τούς φαίνεται ότι η καταδίωξη η ίδια είναι η μεγαλύτερη αδικία. Οι διώκτες είναι κακοί απλώς επειδή διώκουν· οι διωκόμενοι υποφέρουν εξαιτίας της καλοσύνης τους. Αλλά η καλοσύνη αυτή έχει χτυπηθεί, νικηθεί, κατασταλεί· ήταν λοιπόν αδύναμη καλοσύνη, κακή, μη υπερασπίσιμη, αναξιόπιστη καλοσύνη. Γιατί δεν αρκεί να δεχθείς ότι η καλοσύνη πρέπει να είναι αδύναμη όπως η βροχή είναι υγρή. Χρειάζεται θάρρος για να πεις ότι οι καλοί ηττήθηκαν όχι γιατί ήταν καλοί αλλά γιατί ήταν αδύναμοι. Φυσικά, στη μάχη με το ψεύδος πρέπει να γράφουμε την αλήθεια, και η αλήθεια αυτή δεν πρέπει να είναι μια υψιπετής και αμφιλεγόμενη γενικότητα. Όταν λέγεται για κάποιον "είπε την αλήθεια", αυτό υπονοεί ότι κάποιοι ή πολλοί ή τουλάχιστον ένας είπε κάτι που δεν ήταν αλήθεια --ένα ψέμμα ή μια γενικότητα—αλλά ότι αυτός είπε την αλήθεια, είπε κάτι πρακτικό, πραγματικό, αναμφισβήτητο, και άμεσα συναφές με το θέμα.

Χρειάζεται λίγο θάρρος για να μουρμουρίζεις ένα γενικόλογο παράπονο, σε ένα μέρος του κόσμου όπου επιτρέπεται να παραπονιέσαι, περί της κακίας του κόσμου και του θρίαμβου της βαρβαρότητας, ή για να φωνάξεις με έμφαση ότι ο θρίαμβος του ανθρώπινου πνεύματος είναι εξασφαλισμένος. Υπάρχουν πολλοί που υποκρίνονται ότι τους στοχεύουν τα κανόνια όταν στην πραγματικότητα τους στοχεύουν μόνο τα κυάλια φίλων της όπερας. Κραυγάζουν τις γενικές τους απαιτήσεις σε ένα κόσμο φίλων και άκακων ατόμων. Επιμένουν για μια γενικευμένη δικαιοσύνη για την οποία δεν έκαναν τίποτε ποτέ. Ζητούν μια γενική ελευθερία και απαιτούν ένα μερίδιο της λείας που εδώ και καιρό απολαμβάνουν. Νομίζουν ότι η αλήθεια είναι απλώς αυτό που ακούγεται ωραία. Αν η αλήθεια αποδειχθεί ότι είναι κάτι στατιστικό, ξερό ή βασισμένο σε πρακτικά δεδομένα, κάτι δύσκολο να το βρεις, κάτι που απαιτεί μελέτη, δεν την αναγνωρίζουν ως αλήθεια. Δεν τους μεθά. Αυτό που έχουν είναι μόνο η επιφανειακή συμπεριφορά των αληθολόγων. Το πρόβλημα μ' αυτούς είναι: δεν ξέρουν την αλήθεια.

2. Η οξύνοια για να αναγνωρίσεις την αλήθεια

Εφόσον είναι δύσκολο να γράψεις την αλήθεια επειδή η αλήθεια διώκεται παντού, στους περισσότερους φαίνεται ότι είναι ζήτημα χαρακτήρα το αν η αλήθεια γράφεται ή δεν γράφεται. Νομίζουν ότι αρκεί μόνο το θάρρος. Ξεχνούν το δεύτερο εμπόδιο: τη δυσκολία του να βρεις την αλήθεια. Είναι αδύνατο να πούμε ότι η αλήθεια επιβεβαιώνεται εύκολα.

Πρώτα από όλα, μπαίνουμε σε μπελάδες προσπαθώντας να αποφασίσουμε ποια αλήθεια αξίζει να ειπωθεί. Για παράδειγμα, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου το ένα μεγάλο και πολιτισμένο έθνος μετά το άλλο περιέρχονται σε κατάσταση βαρβαρότητας. Και επιπλέον, όλοι γνωρίζουν ότι ο εγχώριος πόλεμος που διεξάγεται με τις πιο αποτρόπαιες μεθόδους μπορεί ανά πάσα στιγμή να μεταμορφωθεί σε διεθνή πόλεμο που θα κάνει την ήπειρό μας βουνό από ερείπια. Αναμφισβήτητα, αυτό είναι μια αλήθεια. Αλλά υπάρχουν και άλλες. Έτσι, επί παραδείγματι, δεν είναι ψέμμα ότι οι καρέκλες έχουν καθίσματα και ότι η βροχή πέφτει προς τα κάτω. Πολλοί ποιητές γράφουν αλήθειες τέτοιου είδους. Μοιάζουν με ζωγράφους που διακοσμούν με νεκρές φύσεις τους τοίχους ενός πλοίου που βυθίζεται. Η πρώτη μας δυσκολία δεν τούς απασχολεί και οι συνειδήσεις τους είναι άσπιλες. Αυτοί που έχουν εξουσία δεν μπορούν να τους διαφθείρουν, ούτε όμως ενοχλούνται από τις κραυγές των καταπιεσμένων· συνεχίζουν απλώς να ζωγραφίζουν. Το ακατανόητο της συμπεριφοράς τους τούς δημιουργεί έναν βαθύ “πεσιμισμό” τον οποίον πουλάνε σε καλή τιμή. Αλλά ένας τέτοιος πεσιμισμός θα ταίριαζε περισσότερο σε κάποιον που παρατηρεί αυτούς τους τελειοποιημένους ειδικούς και τις πωλήσεις τους. Την ίδια στιγμή, δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσεις ότι οι αλήθειες τους είναι αλήθειες για καρέκλες και για βροχές. Συνήθως ακούγονται ως αλήθειες για σημαντικά πράγματα. Με μια πιο προσεκτική εξέταση όμως, είναι εφικτό να δεις ότι λένε απλώς το εξής: μια καρέκλα είναι μια καρέκλα· και: κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει την βροχή να πέσει προς τα κάτω. Δεν ανακαλύπτουν τις αλήθειες που αξίζει να γραφτούν. Από την άλλη, υπάρχουν ορισμένοι που ασχολούνται μόνο με τα πιο κατεπείγοντα, που αγκαλιάζουν τη φτώχεια και δεν φοβούνται τους ηγέτες, και που παρ’ όλα αυτά δεν μπορούν να βρουν την αλήθεια. Από αυτούς λείπει η γνώση. Είναι γεμάτοι από αρχαίες δεισιδαιμονίες, με διαβόητες προκαταλήψεις που σε περασμένους καιρούς εκφράζονται συχνά με ωραία λόγια. Ο κόσμος παραείναι πολύπλοκος για αυτούς: δεν γνωρίζουν τα δεδομένα· δεν αντιλαμβάνονται σχέσεις. Εκτός από τον χαρακτήρα, χρειάζεται η γνώση, που μπορεί να αποκτηθεί, και οι μέθοδοι, που μπορούν να εκμαθηθούν. Αυτό που είναι απαραίτητο για όλους τους συγγραφείς σε αυτή την εποχή σύγχυσης και αστραπιαίας αλλαγής είναι μια γνώση της υλιστικής διαλεκτικής της οικονομίας και της ιστορίας. Αυτή η γνώση μπορεί να αποκτηθεί από βιβλία και από πρακτική διδασκαλία εφόσον υπάρχει η απαραίτητη φιλομάθεια. Πολλές αλήθειες μπορούν να ανακαλυφθούν με απλούστερο τρόπο· ή τουλάχιστον, τμήματα αληθειών ή δεδομένα που οδηγούν στην ανακάλυψη αληθειών. Η μέθοδος είναι χρήσιμη για κάθε έρευνα, αλλά είναι εφικτό να κάνεις ανακαλύψεις χωρίς να χρησιμοποιείς καμμία μέθοδο—και μάλιστα, χωρίς καν να κάνεις έρευνα. Αλλά με τέτοια χαλαρή διαδικασία δεν φτάνει κάποιος στο είδος της παρουσίασης της αλήθειας που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να δράσουν στην βάση αυτής της παρουσίασης. Οι άνθρωποι που απλώς καταγράφουν ωμά δεδομένα δεν μπορούν να ταξινομήσουν τα πράγματα του κόσμου ώστε να μπορούν εύκολα να τα ελέγξουν. Όμως η αλήθεια αυτή τη λειτουργία έχει και καμία άλλη. Τέτοιοι άνθρωποι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στην απαίτηση να γράφουν την αλήθεια. Όταν κάποιος είναι έτοιμος να γράψει την αλήθεια και ικανός να την αναγνωρίσει, του απομένουν τρεις ακόμα δυσκολίες.

3. Η ικανότητα να χειρίζεσαι την αλήθεια ως όπλο

Η αλήθεια πρέπει να λέγεται εν όψει αποτελεσμάτων που θα παράξει στη σφαίρα της δράσης. Ως δείγμα μιας αλήθειας που δεν οδηγεί σε κανένα αποτέλεσμα ή οδηγεί σε λάθος αποτελέσματα μπορούμε να αναφερθούμε στην ευρεία άποψη ότι συνέπεια της βαρβαρότητας είναι η κυριαρχία κακών συνθηκών σε διάφορες χώρες. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ο φασισμός είναι ένα κύμα βαρβαρότητας το οποίο έπεσε πάνω σε ορισμένες χώρες με την ισχύ φυσικού φαινομένου.

Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ο φασισμός είναι μια καινούργια τρίτη δύναμη που συνοδεύει (και στέκεται πάνω από) τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Τόσο ο σοσιαλισμός όσο και ο καπιταλισμός θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς την παρεμβολή του φασισμού· και τα λοιπά. Αυτός βέβαια, είναι ο ισχυρισμός του φασισμού: το να τον δέχεσαι είναι παράδοση στον φασισμό. Ο φασισμός είναι ιστορική φάση του καπιταλισμού: και με αυτή την έννοια είναι καινούργιος όσο και παλιός. Στις φασιστικές χώρες ο καπιταλισμός συνεχίζει να υφίσταται, αλλά μόνο με τη μορφή φασισμού. Και με τον φασισμό μπορείς να τα βάλεις μόνο ως καπιταλισμό, ως την πιο γυμνή, πιο ξεδιάντροπη, πιο καταπιεστική και πιο διπρόσωπη μορφή καπιταλισμού.

Αλλά πώς μπορεί κάποιος να πει την αλήθεια για τον φασισμό αν δεν είναι επίσης πρόθυμος να μιλήσει ενάντια στον καπιταλισμό, ο οποίος τον γεννά; Τι πρακτικά αποτελέσματα θα έχει μια τέτοια αλήθεια;

Αυτοί που είναι ενάντιοι στον φασισμό χωρίς να είναι ενάντιοι στον καπιταλισμό, αυτοί που οδύρονται για την βαρβαρότητα που πηγάζει από τη βαρβαρότητα, είναι σαν αυτούς που θέλους να φάνε το μοσχαράκι τους χωρίς να σφάξουν το βόδι. Είναι πρόθυμοι να φάνε το μοσχάρι, αλλά απεχθάνονται τη θέα του αίματος. Ικανοποιούνται εύκολα όταν ο χασάπης πλένει τα χέρια του πριν ζυγίσει το κρέας. Δεν είναι ενάντιοι στις σχέσεις ιδιοκτησίας που δημιουργούν τη βαρβαρότητα. Είναι απλώς ενάντιοι στη βαρβαρότητα. Υψώνουν τις φωνές τους κόντρα στη βαρβαρότητα, και το κάνουν σε χώρες όπου κυριαρχούν αυτές ακριβώς οι σχέσεις ιδιοκτησίας, αλλά όπου οι χασάπηδες πλένουν τα χέρια τους πριν ζυγίσουν το κρέας.

Οι κραυγές ενάντια σε βάρβαρα μέτρα μπορεί να είναι αποτελεσματικές για όσο διάστημα οι ακροατές τους πιστεύουν ότι τέτοια μέτρα είναι απίθανο να υιοθετηθούν στις χώρες τους. Ορισμένες χώρες μπορούν ακόμα να διατηρήσουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας με μεθόδους που φαίνονται λιγότερο βίαιες από αυτές που χρησιμοποιούνται σε άλλες χώρες. Η δημοκρατία λειτουργεί ακόμα σε αυτές τις χώρες ώστε να επιτευχθούν τα αποτελέσματα που σε άλλες χώρες εξασφαλίζονται με τη βία, δηλαδή ώστε να τύχει εγγύησης η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Το ιδιωτικό μονοπώλιο των εργοστασίων, των ορυχείων ή της γης δημιουργεί βάρβαρες συνθήκες παντού, αλλά σε ορισμένα μέρη οι συνθήκες αυτές δεν χτυπάνε στο μάτι τόσο άσχημα. Η βαρβαρότητα χτυπάει στο μάτι μόνο όταν συμβαίνει το μονοπώλιο να μπορεί να προστατευθεί με ανοιχτή βία.

Μερικές χώρες, οι οποίες δεν το βρίσκουν απαραίτητο να πρoστατέψουν τα βάρβαρά τους μονοπώλια απαλασσόμενες από τις τυπικές εγγυήσεις ενός συνταγματικού κράτους, και επίσης από πολυτέλειες όπως η τέχνη, η φιλοσοφία, και η λογοτεχνία, είναι ιδιαίτερα πρόθυμες να ακούσουν επισκέπτες που κατακρίνουν τη γενέθλια γη τους διότι εκεί καταστέλλονται αυτές οι πολυτέλειες. Τούς ακούνε με χαρά διότι ελπίζουν να αντλήσουν από αυτά που ακούνε πλεονεκτήματα για μελλοντικούς πολέμους. Να πούμε ότι αναγνώρισαν την αλήθεια όσοι, για παράδειγμα, απαιτούν θορυβωδώς μια χωρίς παύση μάχη ενάντια στη Γερμανία “επειδή η χώρα αυτή είναι πλέον το αληθινό σπίτι του Κακού στις μέρες μας, ο συνεργάτης της κολάσεως, ο τόπος διαμονής του Αντίχριστου;” Μάλλον θα πρέπει να πούμε ότι αυτοί είναι ανόητοι και επικίνδυνοι άνθρωποι. Γιατί το συμπέρασμα που αντλείται από τέτοιες ανοησίες είναι ότι αφού τα δολοφονικά αέρια και οι βόμβες δεν διαλέγουν τους ενόχους, η Γερμανία πρέπει να εξολοθρεφθεί—όλη η χώρα και όλος της ο λαός.

Ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει την αλήθεια εκφράζεται με υψηλόφρονες, γενικόλογους και ανακριβείς όρους. Φωνάζει για “τον” Γερμανό, παραπονιέται για το Κακό γενικώς, και όποιος τον ακούει δεν μπορεί να καταλάβει τι πρέπει να γίνει. Να αποφασίσει να μην είναι Γερμανός; Θα εξαφανιστεί η κόλαση αν είναι ο ίδιος καλός; Τα ανόητα λόγια για τη βαρβαρότητα που πηγάζει από τη βαρβαρότητα είναι επίσης τέτοιου είδους. Η πηγή της βαρβαρότητας είναι η βαρβαρότητα, και την καταπολεμάς με τον πολιτισμό, που πηγάζει από την εκπαίδευση. Όλα τούτα τίθενται με γενικούς όρους: δεν έχουν τον στόχο να είναι οδηγοί για τη δράση και στην πραγματικότητα δεν απευθύνονται σε κανένα.

Τέτοιες νεφελώδεις περιγραφές ανδεικνύουν μόνο λίγους συνδέσμους στην αλυσίδα των αιτιών. Ο σκοταδισμός τους αποκρύπτει τις πραγματικές δυνάμεις που προετοιμάζουν την καταστροφή. Αν πέσει φως στο θέμα διαφαίνεται άμεσα ότι οι καταστροφές προκαλούνται από κάποιους ανθρώπους. Γιατί ζούμε σε καιρούς που η μοίρα του ανθρώπου αποφασίζεται από ανθρώπους.

Ο φασισμός δεν είναι φυσική καταστροφή που μπορεί να γίνει κατανοητή απλώς με όρους “ανθρώπινης φύσης”. Αλλά ακόμα και όταν αντιμετωπίζουμε φυσικές καταστροφές, υπάρχουν τρόποι να τις απεικονίσουμε που είναι αντάξιοι ανθρώπων γιατί απευθύνονται στο μαχητικό πνεύμα ανθρώπων.

Μετά το μεγάλο σεισμό που κατέστρεψε τη Γιοκοχάμα, πολλά αμερικανικά περιοδικά δημοσίευσαν φωτογραφίες που έδειχναν ένα βουνό από ερείπια. Οι λεζάντες έγραφαν: το ατσάλι άντεξε. Και, πράγματι, αν και μπορούσε κάποιος να δει μόνο ερείπια με την πρώτη ματιά, το μάτι ανακάλυπτε γρήγορα, αφού διάβαζε τη λεζάντα, ότι ορισμένα ψηλά κτίρια είχαν απομείνει όρθια. Ανάμεσα στις πολυποίκιλες περιγραφές που μπορούν να δοθούν για ένα σεισμό, αυτές που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία είναι αυτές που δίνουν οι μηχανικοί για τις μετατοπίσεις του εδάφους, την ισχύ των πιέσεων, κλπ, είναι, γιατί οδηγούν σε μελλοντικές κατασκευές που θα αντέχουν τους σεισμούς. Αν κάποιος θέλει να περιγράψει τον φασισμό και τον πόλεμο, μεγάλες καταστροφές που δεν είναι φυσικές καταστροφές, θα πρέπει να κάνει με τους όρους μιας πρακτικής αλήθειας. Θα πρέπει να δείξει ότι αυτές οι καταστροφές προέρχονται από τις τάξεις των εχόντων που έχουν στόχο να ελέγχουν τον τεράστιο αριθμό των εργατών που δεν έχουν έλεγχο στα μέσα παραγωγής.

Αν θέλει κάποιος να γράψει την αλήθεια για τις κακές συνθήκες με επιτυχία, θα πρέπει να την γράψει έτσι ώστε οι αποφευκτέες αιτίες τους να μπορούν να ταυτοποιηθούν. Αν ταυτοποιηθούν οι αποφευκτέες αιτίες, τότε μπορούν να καταπολεμηθούν και οι κακές συνθήκες.

4. Η κρίση για να επιλέξεις αυτούς στων οποίων τα χέρια η αλήθεια θα είναι αποτελεσματική

Το παλιό εμπορικό έθιμο που ακολουθείται στην κριτική και περιγραφική γραφή και το γεγονός ότι ο συγγραφέας έχει απαλλαγεί από την ενασχόληση με τον προορισμό αυτού που έγραψε τον έχουν αναγκάσει να εργάζεται με ψευδείς εντυπώσεις. Νομίζει ότι ο πελάτης ή εργοδότης του, ο μεσάζοντας, μεταβιβάζει αυτό το οποίο έγραψε σε όλους. Ο συγγραφέας σκέφτεται: μίλησα, και αυτοί που θέλουν μπορούν να με ακούσουν. Στην πραγματικότητα μίλησε, και αυτοί που μπορούν να πληρώσουν τον ακούν. Πολλά, αν και ακόμα σχετικά λίγα, έχουν ειπωθεί για το θέμα αυτό. Εγώ απλώς θέλω να υπογραμμίσω ότι το “γράφω για κάποιον” έχει μεταμορφωθεί απλώς σε “γράφω.” Αλλά η αλήθεια δεν μπορεί απλώς να γραφτεί· πρέπει να γραφτεί για κάποιον, κάποιον που να μπορεί να κάνει κάτι μ’ αυτή. Η διαδικασία της αναγνώρισης της αλήθειας είναι κοινή για συγγραφείς και αναγνώστες. Για να πει κάποιος καλά πράγματα, η ακοή κάποιου άλλου πρέπει να είναι καλή και πρέπει να ακούει καλά πράγματα. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται ενσυνείδητα και να ακούγεται ενσυνείδητα. Και για μας τους συγγραφείς είναι σημαντικό σε ποιον λέμε την αλήθεια και ποιος τη λέει σε μας.

Πρέπει να πούμε την αλήθεια για τις επαχθείς συνθήκες σ’ αυτούς για τους οποίους οι συνθήκες είναι χειρότερες, και πρέπει επίσης να μάθουμε την αλήθεια απ’ αυτούς. Πρέπει να απευθυνόμαστε όχι μόνο σε ανθρώπους που έχουν ορισμένες απόψεις, αλλά και σε ανθρώπους που θα έπρεπε να έχουν αυτές τις απόψεις δεδομένης της κατάστασής τους. Και το ακροατήριο αλλάζει διαρκώς. Ακόμη και οι δήμιοι μπορούν να είναι ακροατήριο όταν ο μισθός για την αγχόνη πάψει, ή όταν η δουλειά παραγίνει επικίνδυνη. Οι Βαυαροί χωρικοί ήταν ενάντιοι σε κάθε είδους επανάσταση, αλλά όταν ο πόλεμος συνεχίστηκε για

υπερβολικά πολύ καιρό και οι γιοί που επέστρεφαν στα σπίτια τους δεν έβρισκαν δωμάτιο στις φάρμες, στάθηκε εφικτό να κερδηθούν για την επανάσταση.

Είναι σημαντικό για ένα συγγραφέα να αγγίξει την πραγματική νότα της αλήθειας. Συνήθως, αυτό που ακούμε είναι ένας πολύ απαλός, μελαγχολικός τόνος, ο τόνος ανθρώπων που δεν θα πείραζαν ούτε μύγα. Ακούγοντάς τον, οι δυστυχείς γίνονται δυστυχέστεροι. Αυτοί που τον χρησιμοποιούν μπορεί να μην είναι εχθροί, αλλά σίγουρα δεν είναι ούτε σύμμαχοι. Η αλήθεια είναι μαχητική: χτυπά όχι μόνο το ψεύδος αλλά και συγκεκριμένους ανθρώπους που διασπείρουν το ψεύδος.

5. Η πανουργία για να εξαπλώσεις την αλήθεια στους πολλούς

Πολλοί άνθρωποι, περήφανοι που έχουν το θάρρος που απαιτεί η αλήθεια, χαρούμενοι που μπόρεσαν να την βρουν, και ίσως εξαντλημένοι από την εργασία που χρειάζεται για να την βάλεις σε λειτουργική μορφή και ανυπόμονοι να γίνει αντιληπτή από αυτούς των οποίων τα συμφέροντα υπερασπίζονται, το θεωρούν περριτό να εφαρμόσουν κάποια ιδιαίτερη πανουργία στην εξάπλωση της αλήθειας. Σε όλους τους καιρούς η πανουργία χρησιμοποιήθηκε για τη διάδοση της αλήθειας· οποτεδήποτε η αλήθεια καταστάλθηκε ή αποκρύφθηκε. Ο Κομφούκιος παραχάραξε ένα παλιό, πατριωτικό ιστορικό ημερολόγιο. Άλλαξε ορισμένες λέξεις. Εκεί που το ημερολόγιο έλεγε “Ο ηγεμόνας του Χαν έβαλε να σκοτώσουν τον φιλόσοφο Γουάν επειδή αυτός έλεγε έτσι και έτσι”, ο Κομφούκιος αντικατέστησε το σκοτώσουν με το δολοφονήσουν. Αν το ημερολόγιο έλεγε ότι ο τύραννος έτσι και έτσι πέθανε από δολοφονία, αυτός έγραφε εκτελέστηκε. Με τον τρόπο αυτό ο Κομφούκιος άνοιξε τον δρόμο για μια νέα ερμηνεία της ιστορίας.

Στους δικούς μας καιρούς, αυτός που λέει πληθυσμός αντί λαός [Volk] ή φυλή και ατομική ιδιοκτησία γης αντί για γη αφαιρεί μ’ αυτόν τον τρόπο την υποστήριξή του από πολλά ψέμματα. Παίρνει από τις λέξεις τα σάπια, μυστικιστικά τους υπονοήματα. Η λέξη λαός [Volk] υπονοεί μια κάποια ενότητα και κάποια κοινά συμφέροντα. Γι αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται μόνον όταν μιλάμε για ένα αριθμό λαών, γιατί μόνο τότε μπορεί να εννοηθεί κάτι σαν την κοινότητα συμφερόντων. Ο πληθυσμός ενός δεδομένου εδάφους μπορεί να έχει πολλά και ακόμη και αντικρουόμενα συμφέροντα—και αυτή είναι μια αλήθεια που καταστέλλεται. Με τον ίδιο τρόπο, όποιος μιλάει για γη και περιγράφει ζωηρά την επίδραση των οργωμένων χωραφιών στη μύτη και τα μάτια, υπογραμμίζοντας τη μυρωδιά και το χρώμα της γης, υποστηρίζει τα ψέμματα των ηγετών. Γιατί δεν είναι το ζήτημα η γονιμότητα της γης, ούτε η αγάπη των ανθρώπων για τη γη, ούτε η εργασία τους κατά την καλλιέργειά της. Αυτό που έχει σημασία είναι η τιμή του καρπού και η τιμή τής εργασίας. Αυτοί που αντλούν κέρδος από τη γη δεν είναι οι ίδιοι που αντλούν τον καρπό της, και η γήινη μυρωδιά ενός οργωμένου χωραφιού είναι άγνωστη στις αγορές αγροτικών προϊόντων. Αυτές έχουν άλλη τελείως μυρωδιά. Η ατομική ιδιοκτησία γης είναι η σωστή έκφραση: δίνει λιγότερες δυνατότητες στην εξαπάτηση.

Εκεί που υπάρχει καταπίεση, θα πρέπει να χρησιμοποιείται η λέξη υπακοή αντί για τη λέξη πειθαρχία, γιατί η πειθαρχία μπορεί να προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο, και άρα έχει κάτι ευγενές στο χαρακτήρα της που η υπακοή δεν έχει. Και μια καλύτερη λέξη από την τιμή είναι ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η τελευταία τείνει να διατηρεί την αναφορά της στο άτομο. Ξέρουμε όλοι τι είδους απατεώνες βγαίνουν μπροστά, που διαγκωνίζονται για να υπερασπιστούν την τιμή ενός λαού· και πόσο γενναιόδωρα διανέμουν τιμές στους πεινασμένους που τους ταϊζουν. Στην Ουτοπία, ο Τόμας Μουρ περιέγραφε μια χώρα όπου υπήρχαν δίκαιες συνθήκες. Ήταν μια χώρα πολύ διαφορετική από την Αγγλία όπου ζούσε, αλλά και έμοιαζε με αυτή την Αγγλία πολύ, εκτός από ό,τι αφορούσε τις συνθήκες διαβίωσης.

Ο Λένιν ήθελε να περιγράψει την εκμετάλλευση και την καταπίεση στο νησί Σακάλιν, αλλά ήταν απαραίτητο για αυτόν να έχει επίγνωση της τσαρικής αστυνομίας. Αντί για τη Ρωσία μίλησε για την Ιαπωνία, και αντί για το Σακάλιν για την Κορέα. Οι μέθοδοι της γιαπωνέζικης μπουρζουαζίας θύμισαν σε όλους τους αναγνώστες του τη ρωσική μπουρζουαζία και το Σακάλιν, αλλά το φυλάδιο δεν βρέθηκε ένοχο, επειδή η Ρωσία ήταν εχθρική προς την Ιαπωνία. Πολλά πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν για τη Γερμανία στη Γερμανία μπορούν να ειπωθούν για την Αυστρία.

Υπάρχουν πολλά πανούργα τεχνάσματα με τα οποία να κλείσεις τα μάτια ενός καχύποπτου κράτους.

Ο Βολταίρος πολέμησε το εκκλησιαστικό δόγμα γράφοντας ένα ευγενές ποίημα για την Κόρη της Ορλεάνης. Περιέγραψε τα θαύματα που σίγουρα έπρεπε να γίνουν για να μπορεί η Ζαν Ντ’ Αρκ να παραμείνει παρθένα ανάμεσα σε ένα στρατό από άνδρες, μια αυλή αριστοκρατών, και ένα τσούρμο μοναχούς. Με την εκλέπτυνση του ύφους του, και περιγράφοντας τις ερωτικές περιπέτειες που χαρακτήριζαν την πολυτελή ζωή της άρχουσας τάξης, απονομιμοποίησε τη θρησκεία που τους παρείχε τα μέσα για να ζουν υπό συνθήκες ηθικής χαλαρότητας. Έκανε μάλιστα εφικτό τα έργα του να φτάνουν σ’ αυτούς για τους οποίους προορίζονταν με παράνομους τρόπους. Οι αναγνώστες του που είχαν εξουσία προωθούσαν ή ανεχόταν την εξάπλωση των γραπτών του. Και έτσι, αφαιρούσαν υποστήριξη από την αστυνομία που υπεράσπιζε τις δικές τους απολαύσεις. Άλλο παράδειγμα: ο μέγας Λουκρήτιος λέει ρητά ότι ένα από τα κύρια κίνητρα για την εξάπλωση του επικούρειου αθεϊσμού ήταν η ομορφιά των στίχων του.

Είναι πράγματι δεδομένο ότι το υψηλό λογοτεχνικό επίπεδο μιας δήλωσης μπορεί να της δώσει προστασία. Συχνά όμως, υποκινεί επίσης τις υποψίες. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι απαραίτητο να κατεβάσεις το επίπεδο αυτό συνειδητά. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν οι περιγραφές σκληρών συνθηκών κρύβονται αφανώς μέσα στην περιφρονημένη μορφή του αστυνομικού διηγήματος. Τέτοιες περιγραφές θα δικαιολογούσαν ένα αστυνομικό διήγημα. Ο μεγάλος Σέξπηρ κατέβασε ενσυνείδητα το επίπεδο της δουλειάς του για λόγους σαφώς μικρότερης σημασίας. Στην σκηνή όπου η μητέρα του Κοριολανού έρχεται αντιμέτωπη με το γιό της, που φεύγει για την γενέθλια γη του, ο Σέξπηρ κάνει την ομιλία της προς τον γιό της επίτηδες πολύ αδύνατη. Ο Σέξπηρ δεν ήθελε να παρεμποδιστεί ο Κοριολανός να εκτελέσει το σχέδιό του για σημαντικούς λόγους. Ήταν απαραίτητο να φαίνεται ότι παραδιδόταν σε μια παλιά συνήθεια με μια κάποια αδράνεια.

Ο Σέξπηρ μας προσφέρει επίσης ένα μοντέλο πανουργίας που χρησιμοποιείται για την εξάπλωση της αλήθειας: αυτό είναι η ομιλία του Αντωνίου πάνω απ΄το πτώμα του Καίσαρα. Ο Αντώνιος διαρκώς υπογραμίζει ότι ο Βρούτος είναι ενάρετος άνδρας, αλλά περιγράφει επίσης το έγκλημα, και η περιγραφή αυτή του εγκλήματος είναι πιο εντυπωσιακή από την περιγραφή του δράστη. Ο ομιλητής επιτρέπει λοιπόν στον εαυτό του να παρασυρθεί από το γεγονότα: τα αφήνει να μιλούν από μόνα τους.

Ένας Αιγύπτιος ποιητής που έζησε τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν χρησιμοποίησε παρόμοια

μέθοδο. Επρόκειτο για περίοδο έντονων ταξικών αγώνων. Η τάξη που ως τότε κυριαρχούσε αμυνόταν με δυσκολία ενάντια στον μεγάλο της αντίπαλο, το τμήμα εκείνο του πληθυσμού που ως τότε την υπηρετούσε. Στον ποίημα, ένας σοφός εμφανίζεται στην αυλή του βασιλιά και καλεί σε αγώνα ενάντια στον εσωτερικό εχθρό. Δίνει μια μακρά και εντυπωσιακή περιγραφή των δυσλειτουργιών που έχουν επέλθει μετά την εξέγερση των κατώτερων στρωμάτων. Η περιγραφή αυτή είναι η εξής:

Έτσι λοιπόν είναι: οι ευγενείς θρηνούν και οι υπηρέτες αγαλλιάζουν. Κάθε πόλη λέει: ας διώξουμε τους δυνατούς από την ομήγυρή μας. Τα γραφεία πέφτουν θύματα διάρρηξης και τα έγγραφα εξαφανίζονται. Οι δούλοι γίνονται αφέντες.

Έτσι είναι: δεν αναγνωρίζεται πλέον ο γιός του ευγενούς. Το παιδί της αφέντρας γίνεται παιδί της δούλας της.

Έτσι είναι: οι προύχοντες έχουν δεθεί με πέτρες. Αυτοί που δεν έχουν δει τη μέρα ποτέ έχουν βγει στο φως.

Έτσι είναι: Θρυμματίζονται τα κουτιά από έβενο. Το ευγενές ξύλο κόβεται για κρεβάτια.

Ιδού, η πρωτεύουσα κατέρρευσε σε μιαν ώρα.

Ιδού, οι φτωχοί έγιναν πλούσιοι.

Ιδού, αυτός που δεν είχε ψωμί έχει τώρα αγροικίες. Αυτός που δεχόταν τη δωρεά του καλαμποκιού τώρα το μοιράζει.

Ιδού, αυτός που δεν είχε ένα ζευγάρι βόδια τώρα έχει κοπάδια. Αυτός που δε μπορούσε να εξασφαλίσει ζωντανά τώρα έχει κοπάδια από φίνες αγελάδες.

Ιδού, αυτός που δεν μπορούσε να χτίσει μια καλύβα για τον εαυτό του τώρα έχει τέσσερις δυνατούς τοίχους.

Ιδού, οι ιερείς ψάχνουν καταφύγιο στις σιταποθήκες και εκείνος που δεν μπορούσε καν να ξαποστάσει τώρα έχει κρεβάτι.

Ιδού, αυτός που δεν μπορούσε να φτιάξει μια βάρκα για τον εαυτό του τώρα έχει πλοία. Όταν ο ιδιοκτήτης τους κοιτάζει τα πλοία του, βλέπει ότι δεν είναι πλέον δικά του.

Ιδού, αυτοί που είχαν ρούχα τώρα είναι ντυμένοι με κουρέλια και αυτός που δεν έγνεφε τίποτε για τον εαυτό του έχει τώρα τα καλύτερα υφαντά.

Ιδού, αυτός που δεν καταλάβαινε τίποτε από μουσική τώρα έχει άρπα. Και αυτοί που έβλεπαν τα πρόσωπά τους στο νερό τώρα έχουν καθρέφτες.

Ιδού, οι πιο άξιοι της χώρας γυρνάνε γύρω-γύρω και δουλειά δε βρίσκουν. Τίποτε πλέον δεν αναφέρεται στους ισχυρούς. Αυτός που κάποτε ήταν αγγελιοφόρος τώρα στέλνει άλλους να διανείμουν τα μηνύματα.

Ιδού, πέντε άνδρες που τούς έστειλε ο αφέντης τους. Λένε: να πας μόνος σου. Εμείς φτάσαμε.

Είναι σημαντικό ότι εδώ έχουμε μια περιγραφή αταξίας που πρέπει να φαίνεται πολύ επιθυμητή από τη σκοπιά των καταπιεσμένων. Όμως οι προθέσεις του ποιητή δεν είναι διαφανείς. Φαίνεται να καταδικάζει αυτές τις συνθήκες, αν και τις καταδικάζει ανεπαρκώς…

Ο Τζόναθαν Σουίφτ, στο περίφημό του φυλλάδιο, πρότεινε να επιστρέψει η χώρα στην ευμάρεια με τη σφαγή των παιδιών των φτωχών και την πώλησή τους ως κρέας. Παρουσίασε ακριβείς υπολογισμούς δείχνοντας ότι μπορούσαν να γίνουν οικονομίες αν οι άρχουσες τάξεις έπαυαν να έχουν αναστολές.

Ο Σουίφτ προσποιήθηκε τον ανήξερο. Υπερασπίστηκε έναν τρόπο σκέψης που μισούσε θανάσιμα, και το έκανε με πολύ θέρμη και πληρότητα, παίρνοντας ως θέμα ένα ζήτημα που εξέθετε ξεκάθαρα την βαρβαρότητα αυτού του τρόπου σκέψης. Ο καθένας θα μπορούσε να είναι εξυπνότερος του Σουίφτ, ή τουλάχιστον πιο ανθρωπιστής—και κυρίως όσοι δεν είχαν ενοχληθεί μέχρι εκείνο το σημείο να σκεφτούν τις λογικές συνέπειες των απόψεών τους.

Η προπαγάνδα που προκαλεί τη σκέψη, αδιάφορα από τον τομέα της, είναι χρήσιμη για τους αγώνες των καταπιεσμένων. Τέτοια προπαγάνδα χρειάζεται πολύ. Κάτω από κυβερνήσεις που εργάζονται για να προάγουν την εκμετάλλευση, η σκέψη θεωρείται χυδαία.

Το κάθε τι που υπηρετεί τους καταπιεσμένους θεωρείται χυδαίο. Είναι χυδαίο το να σε απασχολεί διαρκώς το αν θα έχεις αρκετό φαγητό να φας. Είναι χυδαίο να απορρίπτεις τις τιμές που προσφέρονται στους υπερασπιστές μιας πατρίδας στην οποία οι υπερασπιστές αυτοί πεινούν. Είναι χυδαίο να αμφισβητείς τον Αρχηγό όταν η ηγεσία του οδηγεί στη δυστυχία. Είναι χυδαίο να είσαι απρόθυμος να κάνεις δουλειά που δεν ταϊζει τον εργάτη. Χυδαίο να εξεγείρεσαι ενάντια στον εξαναγκασμό του να διαπράττεις παράλογες πράξεις. Χυδαίο το να είσαι αδιάφορος προς μια οικογένεια που δεν σώζεται με καμμία μέριμνα. Οι πεινασμένοι αναπαρίστανται με απέχθεια ως λύκοι που δεν έχουν τίποτε να υπερασπιστούν. Αυτοί που αμφισβητούν τους καταπιεστές τους κατηγορούνται ότι αμφισβητούν την ίδια τους τη δύναμη. Αυτοί που απαιτούν να πληρωθούν για την εργασία τους κατηγορούνται ως τεμπέληδες. Κάτω από τέτοιες κυβερνήσεις η σκέψη γενικά θεωρείται χυδαία και καθίσταται κακόφημη. Πουθενά πλέον δεν διδάσκεται η σκέψη, και οπουδήποτε σηκώσει κεφάλι την καταδιώκουν.

Κι όμως, πάντα υπάρχουν κάποιοι τομείς όπου μπορεί κάποιος να δώσει έμφαση σε θριάμβους της σκέψης χωρίς τον φόβο της τιμωρίας. Αυτά είναι τα πεδία όπου οι δικτατορίες χρειάζονται τη σκέψη. Για παράδειγμα, είναι εφικτό να αναφερθείς σε θριάμβους της σκέψης στα πεδία της στρατιωτικής επιστήμης και της τεχνολογίας. Ακόμα και θέματα όπως η μεγιστοποίηση, δια της σωστής οργάνωσης, των προμηθειών μαλλιού, ή η εφεύρεση τεχνητών υλικών, χρειάζονται σκέψη. Η νόθευση του φαγητού, η εκπαίδευση της νεολαίας για τον πόλεμο, όλα αυτά χρειάζονται σκέψη: και η διαδικασία της σκέψης μπορεί να περιγραφεί σε ό,τι αφορά τέτοια θέματα. Το εγκώμιο του πολέμου, η αυτοματική στόχευση τέτοιου είδους σκέψης, μπορεί να αποφευχθεί με πανουργία και έτσι η σκέψη που ανακύπτει σε σχέση με το πώς μπορεί καλύτερα να διεξαχθεί ο πόλεμος μπορεί να οδηγήσει σε ένα άλλο ερώτημα—το αν ο πόλεμος έχει κανένα νόημα. Η σκέψη μπορεί μετά να εφαρμοστεί στην περαιτέρω ερώτηση: πώς μπορεί να αποφευχθεί ένας παράλογος πόλεμος;

Φυσικά, αυτό το ερώτημα μετά βίας μπορεί να τεθεί ανοιχτά. Και αφού είναι έτσι, δεν μπορεί άραγε η σκέψη που έχουμε ερεθίσει να χρησιμοποιηθεί; Δηλαδή, μπορεί να πλαισιωθεί ώστε να οδηγεί στη δράση; Ναι, μπορεί.

Για να συνεχιστεί η καταπίεση ενός μέρους του πληθυσμού (του μεγαλύτερου) από ένα άλλο (το μικρότερο) σε καιρούς όπως οι δικοί μας, χρειάζεται μια συγκεκριμένη συμπεριφορά του πληθυσμού, και αυτή η συμπεριφορά πρέπει να κυριαρχεί σε όλα τα πεδία. Μια ανακάλυψη στο πεδίο της ζωολογίας, όπως αυτή του άγγλου Δαρβίνου, μπορεί άξαφνα να θέσει σε κίνδυνο την εκμετάλλευση. Και όμως, για ένα διάστημα, μόνο η Εκκλησία ανησυχούσε: ο λαός δεν πρόσεξε τίποτε παράξενο. Οι έρευνες των φυσικών στα πρόσφατα χρόνια έχουν οδηγήσει σε συνέπειες στο πεδίο της λογικής που μπορούν άνετα να θέσουν σε κίνδυνο έναν αριθμό από τα δόγματα που συντηρούν την καταπίεση. Ο Χέγκελ, ο φιλόσοφος του πρωσικού κράτους, ο οποίος ασχολήθηκε με περίπλοκες διερευνήσεις στο πεδίο της λογικής, έδειξε στον Μαρξ και τον Λένιν, τους βασικούς θεμελιωτές της προλεταριακής επανάστασης, μεθόδους ανεκτίμητης αξίας. Η ανάπτυξη των επιστημών είναι αλληλένδετη, αλλά άνιση, και το κράτος δεν μπορεί ποτέ να έχει τα μάτια του παντού. Η προκεχωρημένη φρουρά της αλήθειας μπορεί να επιλέξει θέσεις μάχης που είναι σχετικά απαρατήρητες.

Αυτό που μετράει είναι να διδάσκεται ο σωστός τρόπος σκέψης, ένας τρόπος σκέψης που να διερευνά τις εφήμερες και μεταβαλλόμενες διαστάσεις όλων των πραγμάτων και όλων των διαδικασιών. Οι εξουσιαστές δείχνουν εντονότατη απέχθεια για τις σημαντικές αλλαγές. Θα τους άρεσε να βλέπουν τα πάντα να παραμένουν ίδια—για χίλια χρόνια, αν γινόταν. Θα τους άρεσε αν ο ήλιος και το φεγγάρι στεκόταν ακίνητα. Τότε δεν θα πεινούσε ποτέ ξανά κανείς, κανείς δεν θα στερούνταν το δείπνο του. Όταν η εξουσία πυροβολεί, δεν θέλει ο εχθρός της να μπορεί επίσης να πυροβολήσει· θέλει ο δικός της να είναι ο τελευταίος πυροβολισμός. Ένας τρόπος σκέψης που υπογραμμίζει την αλλαγή είναι ένας καλός τρόπος του να ενθαρρύνεις τους καταπιεσμένους.

Μια άλλη ιδέα με την οποία μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς τους νικητές είναι ότι στο κάθε τι και σε οποιαδήποτε κατάσταση, εμφανίζεται και αναπτύσσεται μια αντίφαση. Μια τέτοια άποψη (αυτή της διαλεκτικής, της ιδέας ότι όλα τα πράγματα ρέουν και αλλάζουν) μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε τομείς που για ένα διάστημα διαφεύγουν της προσοχής της εξουσίας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην φυσική ή την χημεία, για παράδειγμα. Αλλά μπορεί επίσης να επισημανθεί μέσω της περιγραφής της μοίρας μιας οικογένειας, και εδώ επίσης δεν χρειάζεται να προσελκύσει υπερβολικά πολλή προσοχή. Η εξάρτηση του κάθε πράγματος από πολλούς παράγοντες οι οποίοι αλλάζουν διαρκώς είναι μια ιδέα που είναι επικίνδυνη για τους δικτάτορες, και η ιδέα αυτή μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες εκδοχές χωρίς να δώσει στην αστυνομία κάτι στο οποίο μπορεί να βάλει τα χέρια της. Μια πλήρης περιγραφή όλων των διαδικασιών και συνθηκών που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος που ανοίγει ένα καπνοπωλείο μπορεί να καταφέρει χτύπημα κατά της δικτατορίας. Ο καθένας που το αναλογιστεί αυτό θα καταλάβει γρήγορα γιατί. Οι κυβερνήσεις που οδηγούν τις μάζες στη δυστυχία πρέπει να φυλάγονται από την σκέψη των μαζών για την κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της δυστυχίας τους. Αυτές οι κυβερνήσεις μιλάνε πολύ για τη μοίρα. Είναι η μοίρα, και όχι οι ίδιες, που φταίνε για κάθε δυστυχία. Ο καθένας που διερευνά τα αίτια της δυστυχίας συλλαμβάνεται πριν φτάσει στο συμπέρασμα ότι ευθύνεται η κυβέρνηση. Αλλά είναι εφικτό να προσφέρει κανείς μια γενική αντίθεση προς όλες αυτές τις ανοησίες περί μοίρας. Μπορεί να φανεί ότι η ανθρώπινη μοίρα φτιάχνεται απ’ τον άνθρωπο.

Αυτό είναι κάτι άλλο που μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να αφηγηθεί την ιστορία μιας αγροτικής φάρμας — μιας φάρμας στην Ισλανδία, ας πούμε. Όλο το χωριό συζητά για την κατάρα που αιωρείται πάνω από αυτή τη φάρμα. Μια αγρότισσα πήδηξε μέσα στο πηγάδι. Ο αγρότης και ιδιοκτήτης της φάρμας κρεμάστηκε. Μια μέρα παντρεύεται ο γιος του χωριάτη και ένα κορίτσι που έχει προίκα πολλά στρέμματα καλής γης. Η κατάρα φαίνεται να φεύγει από τη φάρμα. Το χωριό χωρίζεται σχετικά με την κρίση του για την αιτία αυτής της ευτυχούς κατάληξης των γεγονότων. Ορισμένοι τα αποδίδουν στην φωτεινή προδιάθεση του νεαρού γιου τού χωριάτη, άλλοι στα καινούργια χωράφια που πρόσθεσε η νύφη στη φάρμα, και που την έκαναν αρκετά μεγάλη για να εξασφαλίζει το βιός του ζευγαριού.

Αλλά και σε ένα ποίημα που απλώς περιγράφει ένα τοπίο μπορεί να επιτευχθεί κάτι αν τα πράγματα που δημιουργούν οι άνθρωποι ενσωματωθούν στο τοπίο.

Η πανουργία είναι απαραίτητη για την εξάπλωση της αλήθειας.

Περίληψη

Η μεγάλη αλήθεια του καιρού μας είναι ότι η ήπειρός μας υποχωρεί μπροστά στη βαρβαρότητα επειδή η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής συντηρείται με τη βία. Το να αναγνωρίσεις απλώς αυτή την αλήθεια δεν είναι επαρκές, αλλά αν δεν το αναγνωρίσεις, δεν μπορείς και να ανακαλύψεις καμμία άλλη αλήθεια που έχει σημασία. Τι εξυπηρετεί το να γράφεις κάτι θαρραλέο που δείχνει ότι η κατάσταση στην οποία περιερχόμαστε είναι βάρβαρη (κάτι που είναι αλήθεια) αν δεν είναι ξεκάθαρο το γιατί περιερχόμαστε σ’ αυτή την κατάσταση; Θα πρέπει να πούμε ότι χρησιμοποιούνται βασανιστήρια για να συντηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας. Φυσικά, όταν το λέμε αυτό, χάνουμε πολλούς φίλους που είναι ενάντιοι στα βασανιστήρια μόνο και μόνο επειδή νομίζουν ότι οι σχέσεις ιδιοκτησίας μπορούν να επιβιώσουν χωρίς βασανιστήρια· κάτι που είναι αναληθές.

Θα πρέπει να λέμε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες στη χώρα μας ώστε να γίνει αυτό που πρέπει για να βάλει ένα τέλος σε τέτοιες συνθήκες —αυτό, δηλαδή, που θα αλλάξει τις σχέσεις ιδιοκτησίας.

Επιπλέον, πρέπει να λέμε την αλήθεια σ’ αυτούς που υποφέρουν περισσότερο από τις υπάρχουσες σχέσεις ιδιοκτησίας και που έχουν το μεγαλύτερο συμφέρον στην αλλαγή τους — στους εργάτες και σε όσους μπορούμε να κάνουμε συμμάχους τους γιατί δεν έχουν στην πραγματικότητα έλεγχο στα μέσα παραγωγής αν και μοιράζονται τα κέρδη τους.

Και πρέπει να προχωρήσουμε με πανουργία.

Και οι πέντε δυσκολίες θα πρέπει να ξεπεραστούν την ίδια στιγμή, γιατί δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες χωρίς να σκεφτόμαστε αυτούς που υποφέρουν από αυτές. Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς να αποτινάξουμε κάθε ίχνος δειλίας. Και όταν ψάχνουμε να διακρίνουμε την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων σε ό,τι αφορά όσους είναι έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν την γνώση που τούς δίνουμε, θα πρέπει επίσης να αναλογιστούμε την αναγκαιότητα του να τούς προσφέρουμε την αλήθεια με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει όπλο στα χέρια τους, και την ίδια στιγμή θα πρέπει να το κάνουμε με τέτοια πανουργία που ο εχθρός να μην ανακαλύψει και να μην παρεμποδίσει την προσφορά της αλήθειας.

Και αυτό είναι που απαιτείται από ένα συγγραφέα όταν του ζητάμε να γράψει την αλήθεια.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Αντώνης Μπαλασόπουλος

Πηγή: Unsere Zeit (Paris), VIII, αριθμ. 2/3, Απρίλης 1935.

Μετάφραση στα αγγλικά: Richard Winston, 1948.

Αρχική δημοσίευση: Radical Desire