ο φοβος του θανατου

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

Aπο το βιβλιο του Μικ Κουπερ, Ο ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ενα αποσπασμα απο το κεφαλαιο της ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ-ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ.

Μεταφραση: Μεσενια Δημοπουλου.


                          ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

Κατα τον Yalom (1980), o θανατος ειναι η θεμελιωδη πηγη αγχους. Γραφει οτι ειναι "πανταχου παρων και παιζει τοσο σπουδαιο ρολο, που ενα  μεγαλο μερος της ενεργειας μας καταναλωνεται στην αρνηση του θανατου". Στο Love's Executioner (1989) ,προσθετει οτι ακομη και η σκεψη του θανατου ενος αγαπημενου προσωπου μπορει να αποτελεσει πηγη τρομερου αγχους.Ο Bugental ερμηνευει αυτο το δεδομενο της υπαρξης με ελαφρως πιο ευρεια εννοια, ως "πεπερασμενο", και υποστηριζει οτι η επιγνωση των οριων της υπαρξης μας μας φερνει αντιμετωπους με την αβεβαιοτητα, και ως εκ τουτου προκαλει ενα αγχος για το πεπρωμενο και το θανατο. Παρολα αυτα, και οι δυο ψυχοθεραπευτες συμφωνουν οτι οι ανθρωποι αντιστεκονται αγρια εναντια στην αποδοχη του θανατου και απωθουν την επιγνωση αυτη στα τρισβαθα του ασυνειδητου τους.

Ο Yalom (1980) περιγραφει δυο συγκεκριμενες στρατηγικες με τις οποιες τα ατομα μπορει να προσπαθησουν να αμυνθουν εναντια στον θανατο τους. Η πρωτη ειναι η πιστη στην ιδιαιτερη φυση τους. Σε αυτη την περιπτωση, τα ατομα απωθουν την επιγνωση του πεπερασμενου της υπαρξης τους πειθοντας τον εαυτο τους οτι ειναι μοναδικοι και ιδιαιτεροι, οποτε, ενω η θνητοτητα μπορει να ισχυει για τους αλλους ανθρωπους, αυτοι εξαιρουνται απο τον φυσικο νομο. Μια τετοια αντισταση μπορει να εκδηλωθει με διαφορους τροπους. Μεσω της καταναγκαστικης εκθεσης σε κινδυνους. για παραδειγμα, τα ατομα μπορει να προσπαθουν να αποδειξουν στον εαυτο τους οτι ειναι ατρωτα στην απειλη του θανατου. Η επιθετικη και εξουσιαστικη συμπεριφορα μπορει επισης να αποτελει εναν τροπο με τον οποιο τα ατομα προσπαθουν να αποδειξουν την ανωτεροτητα τους σε σχεση με τους αλλους και, συνεπως, τη μοναδικοτητα τους. Συμφωνα με τον Yalom, μια ακομα εκδηλωση της αμυνας του τυπου "ΕΙΜΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ" μπορει να ειναι η εργασιομανια, με την οποια τα ατομα πασχιζουν να αποκτησουν μια μοναδικη θεση στην ιεραρχια του χωρου εργασιας τους και ετσι να ανυψωθουν απο το χασκον χασμα της θνητοτητας τους.
Τα ατομα που υιοθετουν την αμυνα του τυπου "ΕΙΜΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ" μπορει επισης να εμφανισουν πολλα ναρκισσιστικα χαρακτηριστικα: εστιαζουν ιδιαιτερα στον εαυτο τους, προσδοκουν οτι πρεπει να τους αγαπουν και να τους θαυμαζουν για καθε συμπεριφορα τους και αναγνωριζουν μειωμενα δικαιωματα στους αλλους και στις αναγκες τους. Η δευτερη αμυντικη στρατηγικη που αναφερεται απο τον Yalom εινα αυτη του "Υπερτατου Σωτηρα": η πιστη οτι καποιο ον -ο Θεος, ενας γονιος, ενας γιατρος, η ακομα κι ενας θεραπευτης- θα σωσει με καποιον τροπο το ατομο απο τα σαγονια της απεραντης μη-υπαρξης.

     Οι υπαρξιακοι/ανθρωπιστικοι ψυχοθεραπευτες εχουν αναγνωρισει και πολλες αλλες στρατηγικες ,με τις οποιες τα ατομα προσπαθουν να απομακρυνουν την επιγνωση της θνητοτητας τους. Για παραδειγμα, με την υπερβολικη σεξουαλικη δραστηριοτητα. αγωνιζονται να υπερβουν την αιωνια παρουσια του θανατου και να διαβεβαιωσουν τον εαυτο τους για τη ζωτικοτητα και τη νεοτητα τους (May,1969). H καταναγκαστικη σεξουαλικη δραστηριοτητα. οπως και η εργασιομανια, ο κοινωνικος ακτιβισμος, η η απελπισμενη επιθυμια αποκτησης παιδιων μπορει επισης να ειναι προσπαθειες να "κοροιδεψουμε"  τον θανατο αφηνοντας ενα ειδους κληρονομιας πισω μας. Ο Yalom (1980) αναφερεται σε αυτους τους μηχανισμους αμυνας ως "Σχεδια αθανασιας". Η αμυνα εναντια στον θανατο μπορει επισης να ειναι τελειως προσωπικη. Στην περιπτωση της "παχιας κυριας" του Yalom (1989), για παραδειγμα, η εμπειρια της θεραπευομενης να βλεπει τον πατερα της να συρρικνωνεται απο τον καρκινο σημαινει οτι πασχισε, αν και ασυνειδητα, να διατηρησει το σωμα της παχυ, απο φοβο μηπως πεθανει κι αυτη.

Ο Yalom (1980) ισχυριζεται οτι η αμυνα εναντια στην πραγματικοτητα του θανατου μας, σε καποιο βαθμο, μπορει να χρησιμευσει ως σημαντικη αυτο-προστατευτικη λειτουργια. Οπως παρατηρει ο La Rochefoucauld, "Δε μπορουμε να κοιταξουμε καταματα ουτε τον ηλιο ουτε τον θανατο" (παραθεση στον Yalom 1980)
Oμως, οπως ολες οι αμυνες εναντι στη πραγματικοτητα, σε πιο ανεπτυγμενα επιπεδα, μπορει να γινουν εντονα δυσλειτουργικες. Πραγματι, ο Yalom δηλωνει οτι, οπως ο θανατος ειναι η αρχικη πηγη του αγχους, ειναι επισης και η αρχικη πηγη της ψυχοπαθολογιας. Για παραδειγμα, τα ατομα που προσπαθουν επιμονα να αποδειξουν την ιδιαιτερη φυση τους, ειναι απιθανο να ειναι σε θεση να διαμορφωσουν αμοιβαιες και στενες σχεσεις, μαλιστα μπορει να διακινδυνευσουν τη ζωη τους σε δραστηριοτητες "αψηφησης του θανατου". Ομοιως, τα ατομα που υιοθετουν ως αμυντικη στρατηγικη αυτην του υπερτατου σωτηρα μπορει κατα συνεπεια να υποφερουν απο "αυτοπεριθωριοποιηση, φοβο απωλειας της αγαπης, παθητικοτητα, εξαρτηση, αυτοθυσια, αρνηση αποδοχης της ενηλικιωσης και καταθλιψη απο την καταρρευση του συτηματος πεποιθησεων" (Yalom 1980)
Επιπλεον, οπως υποστηριζει ο Heidegger, μην αντιμετωπιζοντας την πεπερασμενη τους φυση, τα ατομα δε μπορουν να εκμεταλλευτουν στο μεγιστο τη ζωη που εχουν, με αλλα λογια ο νευρωτικος αρνειται το δανειο της ζωης για να διαφυγει απο το χρεος του θανατου.(Rank 1936)
Οι υπαρξιακοι/ανθρωπιστικοι ψυχοθεραπευτες συμφωνουν με τους φιλοσοφους του υπαρξισμου οτι η αντιμετωπιση της πραγματικοτητας του θανατου κλονιζει το ατομο, με αποτελεσμα να παρει σοβαρα το παρον του και να το εκμεταλλευτει στο μεγιστο (May 1953),κι επισης, μπορει να προσφερει στο ατομο μια αισθηση συντροφικοτητας με τα αλλα ανθρωπινα οντα που βρισκονται στην "βαρκα" (May 1999)

Για τον υπαρξιακο/ανθρωπιστικο θεραπευτη, λοιπον, και ιδιαιτερα για τον Yalom, η παροχη βοηθειας στους θεραπευομενους προκειμενου να αντιμετωπισουν την πραγματικοτητα του αναποφευκτου θανατου τους αποτελει σημαντικο μερος της θεραπευτικης εργασιας. Πραγματι, ο Υalom γραφει οτι "οποιαδηποτε μακροχρονη εντατικη θεραπεια θα ειναι ημιτελης, αν δεν εργαστουμε μεσα απο την επιγνωση και τον φοβο του θανατου" (1980). Ο Yalom δεν εννοει, παρολα αυτα, οτι οι θεραπευτες πρεπει να φερνουν τους θεραπευομενους αντιμετωπους με το γεγονος του θανατου τους. Αντιθετα, σε περιπτωσεις που οι θεραπευομενοι ειναι προσωρινα απογυμνωμενοι απο τις αμυνες τους εναντια στον θανατο- για παραδειγμα, οταν συνειδητοποιουν οτι ειναι λιγοτερο ιδιαιτεροι απο οτι νομιζαν, οταν χανουν τον πατρικο υπερτατο σωτηρα τους η οταν ερχονται σε επαφη με οροσημα οπως τα γενεθλια και οι επετειοι- οι θεραπευτες πρεπει να προσπαθουν να "τρεφουν τον φοβο αντι να τον αναισθητοποιουν" (Yalom 1980)
Στο πιο βασικο επιπεδο, αυτο μπορει απλως να συνεπαγεται οτι θα παροτρυνουν τους θεραπευομενους  να μιλησουν για το αγχος τους για το θανατο, αντι να τους διαβεβαιωνουν ηπια οτι εχουν πολλα χρονια ζωης ακομη η να ερμηνευσουν το αγχος θανατου ως προιον φοβων που δεν σχετιζονται με αυτον.

Ο Yalom (1989) ομως προχωραει περα απο αυτο και ερμηνευει τον τροπο υπαρξης ενος θεραπευομενου με βαση το αγχος θανατου-η ως αμυνα απεναντι του. Για παραδειγμα δηλωνει σε ενα θεραπευομενο που πασχει απο προχωρημενο καρκινο οτι οι προσπαθειες του να πεισει τον εαυτο του οτι βρισκεται πολυ κοντα στο να τον ερωτευτουν ομορφες γυναικες ειναι ο τροπος να στηριξει την πεποιθηση του οτι δεν διαφερει απο οποιονδηποτε αλλον, κατα συνεπεια δεν ειναι θανασιμα αρρωστος. Ομοιως, οι αρνησεις ενος θεραπευομενου να αναγνωρισει το τελος της θεραπευτικης σχεσης μπορει να σημαινουν κατι οσον αφορα τη σταση του προς το πεπερασμενο της υπαρξης.
Για τον Yalom, η αναλυση της μεταβιβασης μπορει επισης να αποτελεσει σημαντικο τροπο παροχης βοηθειας στους θεραπευομενους προκειμενου να αποκαλυψουν τις αμυνες τους προς το θανατο.
Εαν, για παραδειγμα, αν ενας θεραπευομενος συνδεεται με τον θεραπευτη του σαν να ειναι το μοναδικο ατομο που μπορει να τον σωσει απο την καταστροφη, τοτε -υπο καταλληλες συνθηκες- ισως πρεπει να πουμε οτι αυτος ειναι ενας τροπος να προστατευσει τον εαυτο του απο την επιγνωση της δικιας του θνητοτητας. Κατα τη διερευνηση του θανατου και του πεπερασμενου της υπαρξης, ο Yalom υιοθετει μια ακομα πιο διδακτικη σταση, υπενθυμιζοντας στο θεραπευομενο οτι η ζωη που διαγει ειναι η μια κ μοναδικη ζωη του και οχι μια προβα χωρις "δικαιωμα επιστροφης", επαναληψεις η δυνατοτητες αναβολης (Yalom και Elkin,1974)

Η παροχη βοηθειας στους θεραπευομενους για να διερευνησουν τα αγχη τους, τις αμυνες και τη σταση τους προς το θανατο μπορει να ειναι ιδιαιτερα σημαντικη οταν βρισκονται σε οριακες καταστασεις σοβαρης η θανατηφορας σθενειας. Σε αυτη την περιπτωση, γραφει ο Yalom (1980), οι αμυνες μπροστα στον θανατο υποχωρουν και τα ατομα ερχονται αντιμετωπα με την πραγματικοτητα, οτι δεν ειναι ουτε ιδιαιτερα ουτε απαλλαγμενα απο την απειλη του θανατου και δεν υπαρχουν απολυτοι σωτηρες εν αναμονη. Ενοψει μιας τετοιας συνειδητοποιησης, ο Yalom  διατεινεται οτι οι ασθενεις αυτοι μπορει να νιωσουν προδομενοι: σαν τα θεμελια να εφυγαν κατω απο τα ποδια τους. Παρ'ολα αυτα, κατα τον Yalom, η καταρρευση αυτων των αμυνων εναντια στον θανατο μπορει επισης να δρασει ως καταλυτης προς τη σημαντικη προσωπικη αλλαγη, ειδικοτερα εαν η επιγνωση του θανατου γινεται αποδεκτη παρα καταπολεμαται απο ενα θεραπευτη. Ο Yalom αναφερει οτι η θαραλλεα αντιμετωπιση του θανατου μπορει να βοηθησει τους θεραπευομενους να ζησουν πιο ολοκληρωμενα στο παρον και να υπερνικησουν την ταση να "αναβαλλουν την υπαρξη", να εκτιμησουν πιο βαθια τις θετικες πλευρες της ζωης τους και να αποταυτιστουν απο τις πιο επιφανειακες πλευρες του εαυτου τους, συμπεριλαμβανομενων των ανησυχιων και των νευρωσεων τους πριν απο την ασθενεια.