Η ισπανική επανάσταση 1936

Η ισπανική επανάσταση: Μια σύντομη εισαγωγή

Συμπληρώνονται 75 χρόνια από την έναρξη της Ισπανικής Επανάστασης. Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ο καπιταλισμός και το κράτος αντικαταστάθηκαν από την αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια και τον σεβασμό για τους άλλους. Εργάτες και αγρότες οι οποίοι είχαν επηρεαστεί βαθύτατα από τα αναρχικά ιδεώδη, λειτούργησαν την κοινωνία συλλογικά και πήραν ξανά στα χέρια τους τον έλεγχο των ζωών τους, της βιομηχανίας και της γης. Ένα κεντρικό ζήτημα της επανάστασης, ήταν ο αγώνας ενάντια σε μία προσπάθεια εγκαθίδρυσης του φασισμού στην Ισπανία. Θυμόμαστε τόσο τα εκπληκτικά επιτεύγματα όσο και τις τραγωδίες της Ισπανικής επανάστασης και προσπαθούμε να μάθουμε από τα λάθη των συντρόφων μας.
Τα αναρχικά και τα συνδικαλιστικά ιδανικά, είχαν ριζώσει βαθιά ανάμεσα στους Ισπανούς αγρότες και εργάτες. Το 1911 ιδρύθηκε ένα μαζικό επαναστατικό συνδικάτο, η CNT (Εθνική Συνομοσπονδία Εργατών). Είχε δύο στόχους: πρώτον, τον αγώνα ενάντια στ’ αφεντικά μέσω της μαζικής δράσης καθημερινά και δεύτερον την πραγμάτωση της αναρχικής επανάστασης, οργανώνοντας τους εργάτες και τους φτωχούς ώστε να πάρουν πίσω τη γη τους, τα εργοστάσια και τα μεταλλεία.
Η CNT οδήγησε πολλούς μαχητικούς και επιτυχημένους αγώνες ενάντια στ’ αφεντικά και την κυβέρνηση. Το 1936 ήταν το μεγαλύτερο συνδικάτο στην Ισπανία και μετρούσε κοντά στα 2 εκατομμύρια μέλη. Αλλά η CNT ήταν πάντα δημοκρατική και παρά το τεράστιο μέγεθός της δεν είχε ποτέ πάνω από έναν έμμισθο επίσημο εκπρόσωπο.
Οι Αναρχικοί δεν περιόριζαν τον εαυτό τους μέσα στους χώρους εργασίας. Οργάνωσαν ακόμα μια αναρχική ομάδα για να δουλεύει μέσα στα συνδικάτα (τη FAI) και διοργάνωναν μποϋκοτάζ ενοικίων στις φτωχές γειτονιές. Στη CNT συμμετείχαν εργαζόμενοι αγρότες, γεωργικοί εργάτες και άνεργοι. Ακόμα οργάνωναν σχολεία για τους εργάτες.
Τον Ιούλιο του 1936 οι φασίστες με ηγέτη τον στρατηγό Φράνκο και με τις πλάτες των πλουσίων και της Εκκλησίας, προσπάθησαν να καταλάβουν την εξουσία στην Ισπανία. Η εκλεγμένη κυβέρνηση (το Λαϊκό Μέτωπο, συνασπισμός αριστερών κομμάτων) δεν μπορούσε και δεν ήταν πρόθυμη να αντιμετωπίσει τους φασίστες. Προσπάθησε ακόμα να επιτύχει και μια συμφωνία με τους φασίστες διορίζοντας έναν δεξιό ως πρωθυπουργό. Γιατί; Γιατί προτίμησαν τον συμβιβασμό με τους δεξιούς, προστατεύοντας την περιουσία και την εξουσία τους, αντί να οπλίσουν τους εργάτες και τους φτωχούς για την αυτοάμυνά τους.
Ευτυχώς οι εργάτες και οι αγρότες δεν περίμεναν την κυβέρνηση να δράσει. Η CNT κήρυξε γενική απεργία και οργάνωσε την ένοπλη αντίσταση στο επιχειρούμενο πραξικόπημα. Άλλα συνδικάτα και αριστερές ομάδες ακολούθησαν τη CNT.
Μ’ αυτό τον τρόπο ο λαός ήταν σε θέση να σταματήσει τους φασίστες στα δύο τρίτα της ισπανικής επικράτειας. Σύντομα έγινε εμφανές σε αυτούς τους εργάτες και τους γεωργούς πως δεν ήταν μόνο ένας πόλεμος εναντίων των φασιστών, αλλά η αρχή μίας επανάστασης! Η αναρχική επιρροή ήταν παντού: εργατικές πολιτοφυλακές συγκροτήθηκαν ανεξάρτητα απ’ το κράτος, οι εργάτες απέκτησαν τον έλεγχο στους χώρους εργασίας τους και οι αγρότες κατέλαβαν τη γη.
Οι επιτυχίες της επανάστασης ήταν πολλές, παρ’ όλα αυτά είμαστε σε θέση να εξετάσουμε μερικές μόνο από τις νίκες των Ισπανών εργατών και αγροτών εδώ. Σ’ αυτές τις νίκες συμπεριλαμβάνεται η γενική κατάληψη της γης και των εργοστασίων.
Οι μικροκαλλιεργητές και οι εργάτες γης αντιμετώπιζαν εξαιρετικά σκληρές συνθήκες στην Ισπανία. Η ασιτία και η καταστολή ήταν μέρος της καθημερινότητάς τους, και έτσι ο αναρχισμός ήταν ιδιαίτερα ισχυρός στην ύπαιθρο. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης, περίπου 7 εκατομμύρια αγρότες και γεωργοί δημιούργησαν εθελοντικές κολεκτίβες στις αντιφασιστικές περιοχές. Αφότου οι ιδιοκτήτες γης έφευγαν, μία συνέλευση στηνόταν στο χωριό. Εάν λαμβανόταν μια απόφαση για κολεκτιβοποίηση, όλη η γη, τα εργαλεία και τα ζώα συγκεντρώνονταν για το σύνολο της κολεκτίβας. Δημιουργήθηκαν ομάδες για την επίβλεψη διάφορων τομέων της εργασίας, ενόσω μία εκλεγμένη επιτροπή συντόνιζε τις δραστηριότητες της κολεκτίβας. Κάθε κολεκτίβα είχε τακτικές γενικές συνελεύσεις στην οποία συμμετείχαν όλα τα μέλη της. Κανείς δεν ήταν υποχρεωμένος να ενταχθεί στην κολεκτίβα. Τους δινόταν αρκετή γη για γεωργική χρήση, αλλά απαγορευόταν η πρόσληψη εργατών για τη δούλεψή της. Πολλοί «ατομιστές» εντάχθηκαν τελικά στις κολεκτίβες όταν πείστηκαν πόσο επιτυχημένες ήταν.
Ο αναρχισμός ενέπνευσε μαζικούς μετασχηματισμούς στη βιομηχανία. Οι εργάτες πήραν τον έλεγχο των χώρων εργασίας τους και διεύθυναν την παραγωγή από μόνοι τους και προς όφελος των Ισπανών εργατών και αγροτών. Το σύστημα του τραμ στη Βαρκελώνη αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πόσο καλύτερα είναι τα πράγματα κάτω από την άμεση διαχείριση των εργατών. Στις 24 Ιούλη 1936 τα πληρώματα των τραμ αποφάσισαν από κοινού την αυτοδιαχείριση όλου του συστήματος των τραμ. Μέσα σε 5 ημέρες, 700 τραμ τέθηκαν σε κίνηση αντί για τα συνηθισμένα 600. Οι μισθοί εξισώθηκαν και οι συνθήκες εργασίας βελτιώθηκαν, μαζί με δωρεάν ιατρική περίθαλψη που παρεχόταν στους εργαζόμενους.
Όλοι επωφελήθηκαν από τον εργατικό έλεγχο του δικτύου του τραμ. Τα ναύλα μειώθηκαν, κι έτσι μεταφέρονταν 50 εκατομμύρια επιβάτες περισσότεροι. Το πλεόνασμα στα έσοδα χρησιμοποιήθηκε για την αναβάθμιση των υπηρεσιών μετακίνησης και για την παραγωγή όπλων για την επαναστατική άμυνα. Χωρίς το κίνητρο του καπιταλιστικού κέρδους, το ζήτημα της ασφάλειας κατέστη πολύ πιο σημαντικό και ο αριθμός των ατυχημάτων μειώθηκε.
Στα πρώτα στάδια της επανάστασης οι ένοπλες δυνάμεις του κράτους είχαν όντως καταρρεύσει. Στη θέση τους, τα συνδικάτα και οι αριστερές οργανώσεις ξεκίνησαν να οργανώνουν τους ένοπλους εργάτες και αγρότες σε πολιτοφυλακές. Υπήρχαν συνολικά 150.000 εθελοντές πρόθυμοι να πολεμήσουν όπου χρειαζόταν. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών, ήταν μέλη της CNT. Όλοι οι αξιωματικοί εκλέγονταν από τη βάση των ενόπλων και δεν είχαν ιδιαίτερα προνόμια.
Η επανάσταση απέδειξε πως οι εργάτες, οι αγρότες και οι φτωχοί μπορούν να δημιουργήσουν έναν νέο κόσμο χωρίς αφεντικά ή κυβέρνηση. Απέδειξε πως οι αναρχικές ιδέες και πρακτικές (όπως η δημιουργία επαναστατικών συνδικάτων) μπορούν να δουλέψουν. Παρ’ όλα αυτά η επανάσταση ηττήθηκε. Μέχρι το 1939 οι φασίστες είχαν κερδίσει τον εμφύλιο πόλεμο και συνέτριψαν την εργατική τάξη και τους αγρότες με μία κτηνώδη δικτατορία.
Γιατί συνέβη αυτό; Η επανάσταση ηττήθηκε εν μέρει λόγω της δύναμης των φασιστών. Αυτοί είχαν την υποστήριξη των πλουσίων, της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας.
Η CNT έκανε επίσης λάθη. Στόχευσε στη μέγιστη αντιφασιστική ενότητα και συμμάχησε με το Λαϊκό Μέτωπο, στο οποίο περιλαμβάνονταν πολιτικά κόμματα κυβερνητικών και φιλοκαπιταλιστικών δυνάμεων. Κατά συνέπεια η CNT έκανε πολλούς συμβιβασμούς στο επαναστατικό της πρόγραμμα. Δόθηκε επίσης η δυνατότητα στην κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου να υπονομεύσει και να διαλύσει τις αναρχικές κολεκτίβες και τις εργατικές πολιτοφυλακές, με το Κομμουνιστικό Κόμμα να πρωταγωνιστεί σ’ αυτές τις επιθέσεις, κατ’ εντολή της Σταλινικής Ρωσίας.

Παρ’ όλα αυτά, οι αναρχικοί είχαν δείξει πως οι ιδέες, που φαίνονται καλές στις σελίδες των θεωρητικών βιβλίων, φαντάζουν ακόμα καλύτερες στον καμβά της ζωής.