Η εκπαίδευση είναι αρχαιότερη από τη γραφή, αρχαιότερη από την ιδιοκτησία, αρχαιότερη από την κατάκτηση της φωτιάς,

του Ρούσσου Βρανά

Το αρχαιότερο επάγγελµα του κόσµου δεν είναι αυτό που νοµίζουµε. Η µελέτη παλαιολιθικών εργαλείων έχει δείξει πως εδώ και τουλάχιστον δυόµισι εκατοµµύρια χρόνια ακόµη και οι πιο µακρινοί πρόγονοι του ανθρώπου µετέδιδαν τις γνώσεις τους από τη µια γενιά στην άλλη. Η εκπαίδευση είναι αρχαιότερη από τη γραφή, αρχαιότερη από την ιδιοκτησία, αρχαιότερη από την κατάκτηση της φωτιάς, αρχαιότερη ακόµη και από τον έναρθρο λόγο. 

Η αξία της όµως αµφισβητείται δυόµισι εκατοµµύρια χρόνια αργότερα, στην εποχή της υποταγής κάθε κοινωνικής δραστηριότητας στην αγοραία λογική. Για πολλές δεκαετίες, µέχρι πριν από τριάντα χρόνια, η ιδέα πως η περισσότερη εκπαίδευση θα οδηγούσε σε µεγαλύτερη ατοµική και γενική ευηµερία αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο των ανεπτυγµένων οικονοµιών. Όλοι πίστευαν πως «ένα χαρτί» έδινε στους νέους ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στον παγκόσµιο «πόλεµο της γνώσης». 

Όµως, τα τελευταία χρόνια, µε την εισβολή των φθηνών χωρών στην παγκόσµια αγορά εργασίας (Κίνας και Ινδίας), πληθαίνουν οι νέοι µε το «χαρτί»για φθηνές θέσεις εργασίας. που είναι υποχρεωµένοι να ανταγωνίζονται µεταξύ τους Ο ανταγωνισµός για µείωση του εργατικού κόστους µειώνει και τις δαπάνες των χωρών για την παιδεία. Όπως έγραφε πρόσφατη έκθεση της Ντόιτσε Μπανκ, «η βελτίωση στην ποιότητα του εκπαιδευτικού αποτελέσµατος δεν συνδέεται απαραιτήτως µε αύξηση των δαπανών για την παιδεία». Και ο Φίλιπ Μπράουν, καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο του Κεντ, διαπίστωνε πως ακόµη και στις οικονοµίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας βρίσκει κανείς σήµερα περιορισµένους θυλάκους εργασίας υψηλών γνώσεων ανάµεσα σε µια πληθώρα κακοπληρωµένων θέσεων εργασίας. 

Οι κυβερνήσεις απλώς περιορίζονται να διαχειρίζονται αυτές τις κοινωνικές διαφορές, χωρίς να διαπνέονται από το πνεύµα πως αυτές οι ανισότητες µπορεί να είναι µαχητές ή απορριπτέες. Η έκθεση Θελό για τη γαλλική εκπαιδευτική µεταρρύθµιση έγραφε ξεκάθαρα: «Η ιδέα της επιτυχίας για όλους δεν πρέπει να παρεξηγείται. ∆εν σηµαίνει πως το σχολείο πρέπει να εξασφαλίζει σε όλους τους µαθητές του το ανώτατο δυνατό επίπεδο κατάρτισης. Θα ήταν ένας παραπλανητικός ατοµικός στόχος, αλλά και ένα κοινωνικό παράδοξο, αφού τα εκπαιδευτικά προσόντα δεν συνδέονται πια, ούτε καν αόριστα, µε τις δοµές της εργασίας».

Οι ανάγκες του συστήµατος, λέει ο Bέλγος αναλυτής εκπαιδευτικών θεµάτων Νίκο Χιρτ, είχαν οδηγήσει πριν από τριάντα χρόνια σε κάποιον εκδηµοκρατισµό της παιδείας, ο οποίος ανταποκρινόταν στο επίπεδο των προσόντων που απαιτούσε η ανθηρή καπιταλιστική οικονοµία. Σήµερα που ζει µια από τις σοβαρότερες κρίσεις της, η αγορά εργασίας απαιτεί µια πόλωση ανάµεσα σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο κατάρτισης για τους λίγους και σε λιγότερο ή καθόλου εξειδικευµένη εργασία για τους πολλούς. Από αυτή την πόλωση προκύπτουν οι κοινωνικές διαιρέσεις στα σχολεία, που γίνονται κλειστές λέσχες για τους πλούσιους και γκέτο για τους φτωχούς – κάτι που πριν από δυόµισι εκατοµµύρια χρόνια σίγουρα δεν είχε περάσει από τον νου των πρωτόγονων ανθρωπίδων.