Είναι χίλιες φορές προτιμότερο να κάνεις στην πράξη μία επανάσταση από το να γράφεις γι' αυτήν

Κράτος κι επανάσταση

http://e-globbing.blogspot.com lΑναδημοσίευση από Σφυροδρέπανο

Το κράτος κι επανάσταση του βλαδίμηρου είναι ίσως το ωραιότερο βιβλίο που γράφτηκε ποτέ. Όχι τόσο γιατί όλα τα ωραία και μεγάλα έργα μένουν ημιτελή, όσο για το λόγο για τον οποίο δεν τελείωσε.
Είναι χίλιες φορές προτιμότερο να κάνεις στην πράξη μία επανάσταση από το να γράφεις γι' αυτήν.
Ενώ τώρα ο κόσμος τη βγάζει μπροστά στα μπλοκ και τους υπολογιστές. Και δε νομίζω ότι θα χρειαστεί να διακόψω αυτό το κείμενο μέχρι να το τελειώσω.

Ο βλαδίμηρος ακροβατεί ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, την επαναστατική πείρα και πράξη, και τη θεωρία, ή μάλλον το δέον γενέσθαι στην επανάσταση που έρχεται, χωρίς ωστόσο να τα γεφυρώνει πάντα. Έτσι σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να κάνει ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που έγραφε λίγες μέρες πριν τον οκτώβρη, με πιο χαρακτηριστικό το παράδειγμα της μονοπρόσωπης διεύθυνσης στην παραγωγή, πριν καν αρχίσει ο εμφύλιος πόλεμος.

Ιδωμένα όλα αυτά από ένα πρίσμα θεωρητικής καθαρότητας και τυπικής λογικής αποτελούν μια αξεπέραστη αντίφαση, που μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσω της προδοσίας των ιδεών της επανάστασης. Για τους μαρξιστές όμως η εξήγηση βρίσκεται στη διαλεκτική σχέση μεταξύ θεωρίας και πράξης, με τη δεύτερη να είναι το μέτρο της πρώτης, το πεδίο στο οποίο φαίνονται τα όριά της, η ισχύς κι η ερμηνευτική της ικανότητα.

Η πραγματικότητα δεν αντιστοιχεί στις αφαιρέσεις της σκέψης μας και τις συνθήκες εργαστηρίου θεωρίας. Συν τοις άλλοις το «σοβιετικό πείραμα» έλαβε χώρα σε συνθήκες πολύ διαφορετικές απ’ αυτές που είχε υπόψη του ο λένιν, όταν έγραφε το βιβλίο. Κι αυτό έχει κυρίως να κάνει με την μη επικράτηση της επανάστασης στην υπόλοιπη ευρώπη και ειδικά στη γερμανία. Το αν οι μπολσεβίκοι θα αναγκάζονταν να κάνουν τις ίδιες υποχωρήσεις και επιλογές σε περίπτωση νίκης των σπαρτακιστών στη γερμανία, είναι ένα απ' τα πιο ενδιαφέροντα αντιδιαλεκτικά ερωτήματα της ιστορίας.

Ο τίτλος του βιβλίου είναι ένα κλασικό διαλεκτικό δίπολο: κράτος κι επανάσταση. Με βάση αυτό ο λένιν ανοίγει ένα διμέτωπο, αφενός στους σοσιαλδημοκράτες που περιμένουν να ωριμάσουν πρώτα οι συνθήκες κι ονειρεύονται να καταλάβουν το κράτος χωρίς επανάσταση (και δη το αστικό, για το οποίο ο λένιν λέει ότι πρέπει να το τσακίσουμε), κι αφετέρου στους αναρχικούς, για τους οποίους, όπου υπάρχει κράτος, δεν υπάρχει επανάσταση.

Το κράτος όμως σημαίνει επικράτηση, νίκη. Επομένως μια επανάσταση χωρίς κράτος, είναι μια επανάσταση που δε θέλει να νικήσει. Δε μιλάμε απλώς για την αρχική επικράτηση, αλλά για την τελική νίκη. Κι αυτό σε μια χώρα σαν τη ρωσία θα ‘ταν εγκληματικό. Γιατί όπως είχε πει ο βλαδίμηρος, εκεί –σε αντίθεση με την ανεπτυγμένη δύση- ήταν πιο εύκολο να ξεκινήσουμε, αλλά δύσκολο να συνεχίσουμε. Γιατί ο οκτώβρης έγινε σε μια χώρα πολιτικά και οικονομικά καθυστερημένη, με 80% αγροτικό πληθυσμό και το ένα πόδι στη φεουδαρχία.

Όλα αυτά έχουν να κάνουν με την περίφημη απονέκρωση, διαδικασία που αρχίζει μόνο μετά την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο με επαναστατικό τρόπο. Κι όχι με τα γλυκά νανουρίσματα της σοσιαλδημοκρατίας για απονέκρωση εδώ και τώρα, όπου το μόνο που αποκοιμιέται κι απονεκρώνεται είναι η ταξική συνείδηση των εργατών.

Θα μου πεις όμως, είχαμε απονέκρωση στη σοβιετία με το υπερτροφικό κράτος που γιγαντώθηκε (και κατά μία λογοτεχνική, απλοϊκή ερμηνεία κατέρρευσε υπό το βάρος του); Έλα ντε. Μεγάλο ζήτημα.

Ίσως φανεί κάπως αιρετικό, αλλά η δική μου απάντηση είναι καταρχήν καταφατική: ναι, στη σοβιετία είχαμε απονέκρωση.
Αν πάρουμε υπόψη μας τον κλασικό ορισμό του ένγκελς για το μισοκράτος (που με την πρώτη κιόλας πράξη του, απαλλοτριώνει τα μέσα παραγωγής και παύει να υφίσταται ως καθαυτό κράτος) η σοβιετική ένωση ήταν πράγματι ένα μισοκράτος με μισο-εμπορεύματα και μισο-τάξεις -αφού καμιά τους δεν κατείχε μέσα παραγωγής κι υπήρχαν περισσότερο ως υπολείμματα, παρά ως τάξεις που αναπαρήγαγαν συνεχώς η μία την άλλη, με τον τρόπο που γίνεται αυτό στο καπιταλισμό πχ. Από εκεί και πέρα, όσοι περίμεναν απονέκρωση των μηχανισμών ελέγχου και καταστολής, σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης, είναι αθεράπευτα ρομαντικοί κι έχουν την αμέριστη συμπάθειά μας.

Πώς προχωρά το προτσές της απονέκρωσης όμως; Περισσότερο κράτος για να μην υπάρχει κράτος, όπως έλεγε ο σοφος με το μουστάκι; Να γίνουμε όλοι με τη σειρά γραφειοκράτες, για να μην είναι κανείς τέτοιος στο τέλος, όπως έλεγε ο λένιν στο κράτος κι επανάσταση; Πρέπει να αγκαλιάσει το κράτος όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, για να καταστεί σταδιακά περιττό και να μην είναι μια δύναμη πάνω από την κοινωνία; Κι όλα αυτά είναι διαλεκτική ή μήπως μασκαρεμένη ομοιοπαθητική;

Εξάλλου, απονέκρωση από απονέκρωση, διαφέρει. Τα σοβιέτ είναι ο κορμός του νέου κράτους, αλλά αν απονεκρωθούν όπως στη σοβιετική ένωση, μπορεί να οδηγήσουν στην παλινόρθωση. Κι αφού απονεκρώθηκαν τα σοβιέτ στην ηρωική ΕΣΣΔ άρχισαν να συζητούν και την εξάλειψη του άλλου σίγμα, του σοσιαλιστικού, και να έχουν απλά μια ένωση δημοκρατιών, χωρίς τα δύο σίγμα, αλλά με απογόνους των ες-ες. Ούτω πως προέκυψε κι η κοινοπολιτεία το 92’ που δε φτούρησε όμως –αν και τυπικά πρέπει να υφίσταται ακόμα- κι έτσι μας τελείωσε και το έψιλον της ηρωικής ένωσης. Για τη δημοκρατία, ας μην το συζητάμε καλύτερα.

Εξίσου σημαντικός με την απονέκρωση είναι κι ο ορισμός του λένιν για το κράτος, ως όργανο ταξικής κυριαρχίας (της εκάστοτε κυρίαρχης τάξης). Μπορεί να φαίνεται αυτονόητο;, αλλά τα διάφορα συνθήματα –στο όνομα του μαρξισμού- για κρατικοποίηση τραπεζών κι εργατικό έλεγχο εντός του συστήματος, δείχνουν ότι σήμερα τα αυτονόητα μάλλον αποτελούν το ζητούμενο.

Το ίδιο ισχύει απ’ την ανάποδη, για το λόγο των καναλιών και των κρατούντων. Όταν μιλάνε για εθνικούς στόχους ταυτίζουν το κράτος με το δημόσιο για να διοχετεύσουν το ταξικό μίσος στις υπηρεσίες και τους υπαλλήλους τους και καταλήγουν στο εμβριθές συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει κράτος. Δηλαδή δεν υπάρχουν ούτε τάξεις, ζούμε στην αταξική, ακρατική κοινωνία κι επομένως έχουμε κομμουνισμό, πασοκικού τύπου κι αυτός, σαν το σοσιαλισμό του ανδρέα, στη δεκαετία με τις βάτες.

Το κράτος είναι όργανο κυριαρχίας μιας τάξης πάνω στις υπόλοιπες, μία δύναμη πάνω από την κοινωνία, που προκύπτει ως προϊόν ταξικών συγκρούσεων, όχι συνεργασίας. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι ο στρατός κι η γραφειοκρατία. Δεν εμφανίστηκε μόνο εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου, που έκανε τις κοινωνικές σχέσεις πολύπλοκες. Αν ήταν έτσι, λέει ο βλαδίμηρος, θα είχαμε τις ίδιες ομάδες που αντί για ρόπαλα θα κρατούσαν απλώς σύγχρονο εξοπλισμό. Πλαστικά γκλομπ κι ασύρματους δηλ, όπως γίνεται τώρα, με τους γορίλες της αστυνομίας με τα πρωτόγονα ένστικτα. Αυτοί οι γορίλες όμως είναι όργανα της (εκάστοτε κυρίαρχης) τάξης και του κράτους της, που γεννήθηκε κι αναπαράγεται από αξεδιάλυτες κοινωνικές αντιθέσεις.

Τρίτο σημαντικό σημείο είναι η κλασική επισήμανση του βλαδίμηρου για την δικτατορία του προλεταριάτου (δτπ). Την ταξική πάλη μπορεί να την αναγνωρίσει ακόμα κι ένας αστός. Μαρξιστής όμως είναι μόνο όποιος δέχεται την αναγκαιότητα της δτπ. Χωρίς καλλιτεχνικά ψευδώνυμα και στρογγυλέματα -θα προσθέταμε σήμερα.

Αν κάποιος ψάχνει θεωρητικές προεκτάσεις για εμβάθυνση, μπορεί να προβληματιστεί πάνω στο ρόλο και τη λειτουργία του κράτους στο σοσιαλισμό. Τι περιεχόμενο αποκτάει η δτπ, ως όργανο ταξικής κυριαρχίας, αφού ηττηθούν τα υπολείμματα της αστικής τάξης; Γίνεται μια δικτατορία ενάντια στη συνήθεια και την αυθόρμητη εκδήλωση των ανώριμων πλευρών της μεταβατικής κοινωνίας; Ποιες μορφές παίρνει η ταξική πάλη; Συνεχίζει να είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας, όσο κινούμαστε προς την αταξική κοινωνία;

Θα κλείσω το κείμενο λίγο απότομα, με μια σημείωση για τον εκλαϊκευτικό λόγο του λένιν, που απευθυνόταν στο προλεταριάτο της εποχής του. Κατά παράδοξο τρόπο ωστόσο η σύγχρονη, μορφωμένη νεολαία φαίνεται πολλές φορές να μην έχει το υπόβαθρο για να έρθει σε επαφή με τις ιδέες και τα νοήματα του βιβλίου. Είχα την ευκαιρία να το διαπιστώσω από πρώτο χέρι, όταν δάνεισα το βιβλίο σε μια συμφοιτήτρια μου απ’ τα ηρωικά μμε, βέβαιος ότι θα βρει σε αυτό, όπως κι εγώ, όλες τις απαντήσεις που έψαχνε. Τελικά μου το επέστρεψε, έχοντας διαβάσει ελάχιστες σελίδες, και αντί για σχόλιο μου είπε ότι αυτή ήταν με τους μικροαστούς κουτεντέδες –κάπου αναφερόταν ο κάουτσκι ως τέτοιος, αν θυμάμαι καλά.